Céser
Pé de céser (Cicer arietinum) amb tecas
| Règne | Plantae |
|---|---|
| Sosrègne | Tracheobionta |
| Division | Magnoliophyta |
| Classa | Magnoliopsida |
| Sosclassa | Rosidae |
| Òrdre | Fabales |
| Familha | Fabaceae |
| Genre | Cicer |
| Òrdre | Fabales |
|---|---|
| Familha | Fabaceae |
Lo céser (Cicer arietinum) es una planta de la familha de las Fabacèas (o leguminosas), vesina del pese (Pisum sativum) mas d'un genre botanic diferent. Se cultiva dins las regions mediterranèas d'ont es originari e produch una grana comestible. Ten un doble recòrd: naus taus glucids assimilables e percentatge naut en proteïnas vegetalas.
L'epitèt especific arietinum fa referéncia a la forma de la grana en forma de cap d'aret, en latin (aries), dotat de banas.
Descripcion
[modificar | Modificar lo còdi]Es un pes de talha mejana, redond e bornhut, de color burèl ea acabat en punta. Es fòrça perfumat e garda sa forma a la coseson (fons a 1 ora).
Qu'es una planta de grand interés economic, lo sequenciatge de son genòma es en cors.
-
Taula botanica
-
Granas germenadas
-
Plantul
-
Jove brot (idrocultura)
-
Planta en flors
-
Planta en fruchs
-
Flor e fruch (detalh)
-
Tecas dubèrtas mostrant la grana
-
Fruchs madurs
-
Granas
-
Cicer arietinum noir - Musèu_d'Istòria_Naturala_de_Tolosa
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Lo céser es de segur originari del Pròche Orient (sud èst de la Turquia, tèrras armènias, Siria) ont tres espècias annalas salvatjas de céser existisson encara.
Se dich sovent que lo céser conqueriguèt l’Euròpa pendent l'Edat Mejana après que los crosats l’avián descobèrt al Pròche Orient. Mas sa cultura e sa consomacion son en realitat atestadas plan abans, al mens dempuèi lo sègle IX, per de fonts escrichas e arqueologicas. Fa partit de las plantas que la cultura es recomandada dins los domènis reials per Carlesmanhe dins le capitular De Villis (fin del sègle VIII o començament del IX).
Lo céser arribèt en Índia fa sonque dos sègles, passant d’en primièr per l’Afganistan. Lo nom indi dels césers es « Kabuli chana » (chana = céser). Las varietats de granas pichonas son nomenadas « Desi » (locala).
Los césers son coneguts e mencionats dempuèi l’Antiquitat, jolJ.-C. nom d’« hallaru » (3 000 ans AbC), coma font alimentària en Mesopotamia. En lenga arabi, lo céser se nomena « Hummus» "حمّص", de la meteissa raiç que lo vèrbe que significa "torrar".
Lo nom latin del céser « cicer », sens dobte parent de l'armèni classic « siseṙn » (modèrne « siseṙ »). Aquel mot latin se trapa ara dins le francés « pois chiche », dans l’italin « cece », dins le catalan « Cigró » dins l’alemand « Kichererbse », dins l’anglés « chick pea », dins le neerlandés « kikkererwt » o quitament dins lo berbèr « ikiker ». Pasmens, son nom espanhòl « garbanzo », e lo portugués « gravanço » es pas d’origina arabi tanpauc latina, es benlèu l’indici d’una introduccion encara mai anciana.
Ciceron deu son chafre (cognomen) a una gròssa verruga en forma de céser que seriá estat plaçada a la punta del nas d’un dels sieus aujòls; es del meteis pel faraon d'origina grèga Ptolemèu IX chafrat Lathyros, l'equivalent en grèc[1].
Biais de cultivar
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo céser es una planta annala que vòl pas mai que de sols paures, peiroses e secs.
Se semena plan calar, que las raiças pòdon prene un volum important. Demanda pas fòrça d'entreten, pasmens se conselha de cauçar lo pes e de deserbar per sarclatge. La culhida se debana quand las tecas son secas e venon bruna.
Sos enemics principals son de corcossons que pertusan los grans.
Varietats
[modificar | Modificar lo còdi]
Se destria 2 topes de céser:
- Lo Grop Kabuli de gròssas granas claras. Aquel tipe se cultiva subretot dins la zòna mediterranèa.
- Lo Grop Desi de pichonas granas versas o brunas. Aquel tipe se cultiva en Índia, Afganistan,...
Un trabalh d’amelhoracion de varietat se realizèt en França. I a ara sièis varietats inscrichas al catalòg francés: 'Eldorado', 'Elixir', 'Elvar', 'Flamenco', 'Lambada', 'Twist'.
Produccion
[modificar | Modificar lo còdi]La produccion mondiala de céser es de gaireben 9 milions de tonas[2], amb 6,5 Mt produchs en Índia. Lo céser es plan aclimatat als climas de tipe mediterranèu, coma en Espanha, Turquia, Magrèb e Occitània tanben. Sa cultura valoriza los sols secs e es excellenta en rotacion, per exemple en tresena annada après un blat dur.
Utilizacion
[modificar | Modificar lo còdi]Santat
[modificar | Modificar lo còdi]Tradicionalament, lo céser èra utilizat per:
- prevenir l’impoténcia sexuala dels òmes (torrat);
- arrèsta las diarrèas (cuèch);
- cura las plagas, per evitar les infeccions (polvera), e en cataplasma contra los floroncs (polvera).
Lo céser es tanben utilizat en fitoterapia per sas nombrosas proprietats; seriá energetic, diuretic, antiseptic urinari, estomaquic e vermifug.
Cosina
[modificar | Modificar lo còdi]
Se consomís caud o freg (en salada), sovent es consomit coma l'un dels "legums" du coscós o dels ragosts, oladas, qormas, sopas e estofats, o, un còp espotit, jos forma de Omos o falafèl. Aquelas receptas tradicionalas dels païses mediterranèus son interessantas per la santat.
Jos forma de farina, dintra dins la preparacion de plats coma las cadas, soccas o panissas en Occitània, las farineta de Gènoa, las panelle de Sicília o las calenticas d'Argeria.
Lo chuc de céser (que se pren de las bóstias de consèrvas) es, coma la glària, compausat de gaireben 90 % d’aiga e de 10 % de proteïnas vegetalas coma l’albumina. Aquel chuc s'utiliza en substitut de las glàrias per far des plats necessitan d'uòu batuts en nèu.
Lo céser dins la tradicion
[modificar | Modificar lo còdi]Lo céser, es un riu cevenòl, son nom ven del Cicer arietinum dins una region ont la cultura del céser èra espandida.
Près, de Montaren, (Gard), se festeja lo céser, al mes de mai. Aquela manifestacion dura tres jorns.
A Rotgiers, (Var), tanben se debana una fèsta dels césers. La manifestacion es organizada per la Confrairiá del céser de Rotgiers e s'acaba per un concors de buf de césers que cada concurrent, de ventres, deu lançar lo céser mai luènh possible amb sa boca.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Vida de Ciceron, I..
- ↑ Site FAOSTAT
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]- Farina de céser
- Leguminosa
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- Référence JSTOR Plants : Cicer arietinum (en) (consulté le 3 septembre 2014)Referéncia JSTOR Plants : Cicer arietinum (en)
- Référence Catalogue of Life : Cicer arietinum L. (en) (consulté le 3 septembre 2014)Referéncia Catalogue of Life : Cicer arietinum L. (en)
- Référence Flora of China : Cicer arietinum (en) (consulté le 3 septembre 2014)Referéncia Modèl:EFloras/labèl : Cicer arietinum (en)
- Référence Flora of Pakistan : Cicer arietinum (en) (consulté le 3 septembre 2014)Referéncia Modèl:EFloras/labèl : Cicer arietinum (en)
- Référence FloraBase (Australie-Occidentale) : classification Cicer arietinum (+ photos + distribution + description) (en) (consulté le 3 septembre 2014)Cicer arietinum dins Florabase (Austràlia Oèst) (en)
- Référence GRIN : espèce Cicer arietinum L. (en) (consulté le 3 septembre 2014)Referéncia GRIN : espècia Cicer arietinum L. (en)
- Référence INPN : Cicer arietinum L., 1753 (+ statut + description) (fr) (consulté le 3 septembre 2014)Referéncia INPN : Cicer arietinum L., 1753 (+ estatut + descripcion) (fr)
- Référence ITIS : Cicer arietinum L. (fr) ( (en)) (consulté le 3 septembre 2014)Referéncia ITIS : Cicer arietinum L. (fr) ( (en))
- Référence NCBI : Cicer arietinum (en) (consulté le 3 septembre 2014)Referéncia NCBI : Cicer arietinum (en)
- Référence The Plant List : Cicer arietinum L. (en) (Source: ILDIS) (consulté le 3 septembre 2014)Referéncia The Plant List : Cicer arietinum L. (en) (Font : ILDIS)
- Référence Tropicos : Cicer arietinum L. (en) (+ liste sous-taxons) (consulté le 3 septembre 2014)Referéncia Tropicos : Cicer arietinum L. (en) (+ lista sostaxons)
- Referéncia uBio : Cicer arietinum L. (en)
- (fr) .
- (fr) .
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- {{{títol}}}.