Kollum

Kollum
Sytzamahûs
Emblemen
Bestjoer
Lân	Nederlân
Provinsje	Fryslân
Gemeente	Noardeast-Fryslân
Sifers
Ynwennertal	5.805 (1 jannewaris 2023)
Oerflak	15,79 km², wêrfan: - lân: 15,27 km² - wetter: 0,51 km²
Befolkingsticht.	377 ynw./km²
Oar
Tiidsône	UTC +1
Simmertiid	UTC +2
Koördinaten	53° 16' N 6° 9' E
Offisjele webside
aldwald.nl
Kaart

Kollum (Frysk en Kollumersk) is in doarp yn de gemeente Noardeast-Fryslân. Kollum leit noardlik fan Bûtenpost, eastlik fan Aldwâld, noardwestlik fan Augsbuert-Lytsewâld, súdwestlik fan De Pomp en besuden Ingwierrum. De doarpskearn leit om de Foarstrjitte, Easterdjipswâl en Westerdjipswâl.

De buorskippen It Paradyske, Kollumerâldsyl, Leechlân, Ter Lune en Sânhuzen lizze yn 'e himrik fan Kollum. Earder hearde Kollumerpomp ek by Kollum, mar dat is al lang in selsstannich doarp.

Op 1 jannewaris 2023 hie Kollum 5.805 ynwenners.

Lizzing

Súdlik fan it doarp leit it typyske kûlisselânskip fan de Fryske Wâlden. Dy kant út wurdt Kollum begrinze troch de Strobosser Trekfeart, in kanaal dat rint fan it Prinses Margrietkanaal by Strobos nei Dokkum. Bylâns dit kanaal rint de Trekwei, of N911. Wat fierder nei it suden leit it doarp Bûtenpost mei de spoar- en weiferbining nei Ljouwert en Grins. It kûlisselânskip rint ek fierder yn westlike rjochting. Dêr lizze de doarpen Kollumersweach, Feankleaster en Aldwâld, nammen dy't alle trije te krijen hawwe mei de wâldstreek. Tusken Kollum en Aldwâld leit de Lauwersmarwei, de provinsjale wei N358 tusken Bûtenpost en Dokkumer Nije Silen. Dy wei rint mei in bôge noardlik om Kollum hinne.

Krekt noardlik fan it doarp wurdt it lânskip behearske troch de grutte keale greiden fan de klaaigrûnen. Dielen fan dat gebiet binne ynpolderde see-earmen en wurde de Tochmalannen neamd. Yn it noardeasten grinzet de himrik fan it doarp oan de râne fan de Lauwersmar. Nei it easten ta wurdt Kollum omseame troch fruchtbere greiden mei fierderop de doarpkes Kollumerpomp en Boerum.

Skiednis

Eardere States om Kollum hinne

De skiednis fan Kollum giet werom op ± 750 nei Kr. It doarp bestie mar út in lytse delsetting, Colheim, letter ek wol de Kollumerterp, neamd. Troch de lizzing fan Colheim oan in brede natoerlike stream (de Dwersryd), dy't yn ferbining stie mei de Lauwerssee, wie Kollum geskikt as haven foar de útfier fan bûter, tsiis en benammen nôt. Tusken de 11e en 13e iuw waard it lân benoarden Kollum yndike en waarden de omlizzende (fean)grûnen súdlik fan it doarp yn kultuer brocht. Sadwaande krige Kollum steesoan mear in sintrumfunksje yn de omkriten. Troch de bou fan in rjochthûs waard de flekke ek haadplak fan de gemeente Kollumerlân.

Fan âlds wie it in flekke, in doarp mei merkrjocht. Yn de 16e iuw wie Kollum, neist de stêden, in wichtich hannelssintrum wurden. Dy funksje waard noch fuortsterke troch de stifting fan in waachgebou, wêrtroch't ûnder mear in grut diel fan de Dokkumer tsiishannel nei Kollum ferhûze. De 17e en 18e iuw wiene foar Kollum tiden fan groei en bloei troch hannel en skipfeart. Midden 17e iuw kaam op kosten fan de stêd Dokkum de Strobosser Trekfeart ta stân, sadat Kollum oer de koarte Kollumer Trekfeart in goede ferbining krige mei it suden. Der rûn in Hessewei lâns Kollum, noch altyd werkenber yn in strjitnamme.

It eardere rjochtshûs yn Kollum oan de ein fan de 19e iuw, doe't der in herberch yn siet

Dat rjochthûs wie op 3 en 4 febrewaris 1797 it toaniel fan it saneamde Kollumer Oproer, doe't in smite minsken ûnder oanfiering fan Jan Binnes en Salomon Levy dêr Abele Reitses út hannen fan it gesach befrijden. It oproer waard feroarsake troch in tanimmend ferset tsjin de boargerbewapening, ynsteld troch de Frânske oerhearskers om har te warjen tsjin de Prinsgesinden. De arrestaasje en finzennimming yn it Kollumer rjochthûs fan de oranjegesinde Abele Reitzes soarge foar safolle opskodding yn de regio, dat in smite minsken ûnder oanfiering fan Jan Binnes en Salomon Levy dêr him út hannen fan it gesach befrijden. Op de wei nei it rjochthûs waarden grutte fernielings oanrjochte. Troch mei grut machtsfertoan dit oproer yn de kym te smoaren en 168 minsken te arrestearjen, wisten de patriotten de boel del te bêdzjen.

Stadichoan is Kollum benammen oan de Foarstrjitte en inkele sydstrjitten útwreide, yn de 19e iuw kaam der yn it suden, westlik fan de trekwei, bebouwing by. Yn de 20e iuw en benammen nei de Twadde Wrâldoarloch is Kollum sterk útwreide. Earst yn it súdwesten en ek oan de eastlike side fan de trekfeart, letter oan de noardeastlike side en op 't lêst oan de westlike (wenningbou) en de eastlike kant (bedriuwsterrein) fan it doarp.

It besjen wurdich

Omdat Kollum yn it ferline altyd in sintraal plak yn de omkriten west hat, wie der by de ûndernimmers fan it doarp in relatyf reedlike wolfeart. Seker ôfsetten tsjin it feit dat Kollum yn ien fan de earmste regio's fan Fryslân lei. Oan de haadstrjitte, de Foarstrjitte is dat te sjen oan de typysk Hollânske gevels as de trepgevel, listgevel en de klokgevel. Meiïnoar hat Kollum 31 monuminten, ûnder mear de beide hjirûnder neamde tsjerken, it âlde postkantoar en it âlde riedhûs.

Alde riedhûs

It âlde gemeentehûs wie yn it begjin fan de 19e iuw boud yn empirestyl as wenhûs fan de hear Eskes. Yn 1895 waard it oankocht troch it gemeentebestjoer. Yn 2003 ferhuze it gemeentebestjoer nei it Westenstein, yn earder tiden ek yn it besit fan in lid fan de famylje Eskes.

Martentsjerke

Martenstsjerke

It besjen wurdich yn Kollum is de Martenstsjerke, in Goatyske tsjerke mei boudielen út de trettjinde en fyftjinde iuw en op 'e nij ûntdutsen muorreskilderingen út de roomske tiid. De Martenstsjerke is de eardere herfoarme tsjerke en ien fan de tsjerken fan de PKN-gemeente.

Eastertsjerke

De Wikipedy hat ek in side Oosterkerk (Kollum).

De Eastertsjerke út 1925 waard as grifformearde tsjerke boud en is in ûntwerp fan arsjitekt Egbert Reitsma. Reitsma makke diel út fan it Grinzer keunstnersrûnte De Ploeg. De modern eagjende souderskilderingen binne fan George Martens, ek lid fan De Ploeg. Sûnt 2007 wurdt de tsjerke de Eastertsjerke neamd. De ynwenners fan Kollum koenen har yn in enkête útlitte oer de namme fan de tsjerke. De nije namme is diels ûntliend oan it feit dat de tsjerke oan de Oostenburgstrjitte stiet.

Mûne

De Wikipedy hat ek in side Tochmalân (wynmole).

Noardlik fan it doarp stiet oan de strjitte Tochmalân de poldermûne mei deselde namme út 1893.

Musea

• Streekmuseum (Aldheidkeamer Mr. Andreae)

Mienskip

Foarsjennings

Foarstrjitte

Wester- en Easterdjipswâl

It doarp hat in soad foarsjennings mei njonken in goed fertsjintwurdige middenstân it kulturele sintrum 'De Colle'. Der binne trije basisskoallen en twa skoallen foar fuortset ûnderwiis. Der is in binnen- en bûtenbad, tennisbanen, in jachthaven. Yn it doarp wurdt ek de streekkrante, it Nijsblêd fan Noard-East Fryslân útjûn, ek wol de Kollumer Krante neamd of gekjeiend it 'Kollumer âld-wiif'.

Skoallen

• Kristlike Skoalle Mienskip Lauwers Kolleezje
• Iepenbiere Middelbere Skoalle !mpulse Kollum
• Iepenbiere basisskoalle Prof. Casimir
• Kristlike basisskoalle Prins Bernhard
• Kristlike basisskoalle Keninginne Juliana

Tsjerken

Eastertsjerke

Kollum hat noch twa tsjerken, dy't alle twa by de PKN oansletten binne:

• Martenstsjerke
• Eastertsjerke

De Kandelaar, in tredde tsjerke fan de PKN, dy't brûkt waard troch de Herfoarme Gemeente op Grifformearde Grûnslach, hat yn 2021 de doarren sletten.

Eveneminten

Alle jierren waarden yn de wike foar Keninginnedei de Kollumer Tsiisdagen organisearre. Kollum hat ek syn namme oan in tsiis jûn, de Kollumer tsiis. Troch't dat organisaasjekommitee opgien is yn de Stifting Aktiviteiten Platfoarm Kollum is de namme feroare yn Kollumer Kat-dagen. Ien fan de aktiviteiten op dy dagen is in sponsorloop, de saneamde Kollumerkatloop.

Nij Oostenburg

Eyso de Wendtstrjitte

Ferienings

• Pleatslik Belang Kollum
• EHBO feriening Kollum
• Kulturele Feriening Freonerûnte Kollum
• Fûgelwacht Kollum e.o.
• Fuotbalferiening Kollum
• Triumphera -follybal
• Wettersportferiening Kollum
• KTC - Kollumer Tennis Club
• Tamboer, -Lyra,-Majorettekorps Kollum
• Badmintonclub Kollum

Bekende Kollumers

• Anno Henstra (1650-1723), keunstskilder
• Bonne Kazemier (1875-1967), arsjitekt
• Rommert Casimir (1877-1957), opfiedkundige en ûnderwiisfernijer
• Jan Feitsma (1884-1945), yn de Twadde Wrâldoarloch prokureur-generaal yn Amsterdam
• A.D. Hildebrand (1907-1977), berneboekeskriuwer
• Foekje Dillema (1926-2007), atlete
• Sipke van der Land (1937), tv-presintator, kristlik skriuwer en predikant
• Bartele Vries (1942), politikus
• Feike Salverda (1946-1996), ûndersyksjoernalist
• Jacob Slagter (1958), hoarnist en dirigint
• Alex de Jong (1967), fantasyskriuwer

Pleats oan de Willem Loréwei

Befolkingsûntwikkeling

Oantal ynwenners troch de jierren hinne op 1 jannewaris.

1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2012
5.664	5.676	5.692	5.752	5.789	5.613*	5.621	5.654	5.654	5.525
2013	2015	2020
5.477	5.513	5.639

(* Delgong yn dat jier fanwegen de sluting fan it AZC)

Strjitnammen

Alle Strjitten fan Kollum.

Sjoch ek

• Salomon - It Kollumer oproer, it iepenloftspul oer it Kollumer Oproer (2019)
• Beskerme steds- en doarpsgesichten yn Fryslân

Keppeling om utens

• Nijs út Kollum en omkriten

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Alde foto's fan Kollum. Aldheidkeamer Kollum Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Kollum fan Wikimedia Commons.