Turtzioz

Turtzioz
	Bizkaia, Euskal Herria
	San Roke auzoaren ikuspegia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Enkarterri
Izen ofiziala	Trucios-Turtzioz
Alkatea	José Manuel Coterón Fernández (EAJ)
Posta kodea	48880
INE kodea	48087
Herritarra	turtzioztarra
Kokapena
Koordenatuak	43°17′02″N 3°16′49″W / 43.2838°N 3.2803°W
Azalera	30,99 km²
Garaiera	300 metro
Distantzia	43 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	521 (2023); 5 (2022)
Dentsitatea	16,81 bizt/km²
Hazkundea; (2003-2013)	% 2,69
Zahartze tasa	% 19,06
Ugalkortasun tasa	‰ 9,26
Ekonomia
Jarduera tasa	% 79,17 (2011)
Genero desoreka	% 8,73 (2011)
Langabezia erregistratua	% 13,3 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 16,22 (2010)
Kaleko erabilera	% (2016)
Etxeko erabilera	% 5.06 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.turtzioz.org

Artikulu hau Enkarterriko udalerriari buruzkoa da; Bizkaiko kantabriar barrendegia gaitzat duena beste hau da: «Villaverde Turtzioz»

Turtzioz (ofizialki Trucios-Turtzioz) Bizkaiko mendebaldean dagoen udalerria da, Enkarterri eskualdean dagoena. 520 biztanle zituen 2016. urtean.

Etimologia eta toponimia

Izen ofiziala Trucios-Turtzioz elebikoa da. Izenak 1996an Udalak onartu eta 1997ko hasieran EAO zein Bizkaiko Aldizkari Ofizialeak argitaratu zuten. Gaztelaniaz ofizialki Trucios bada ere, bertokoek Trucíos ahoskatzen dute (hiatoa nabarmenduz).

Euskaraz Euskaltzaindiak Turtzioz hobesten du^[4]. Haranean Erdi Aroaz geroztik erromantzez aritu da: jatorriz montañera eta Aro Modernoa eta gero gaztelania. Gertuko Kantabriak eragin handia izan du haranean.

Filologo batzuen ustez, toponimoak euskarazko erroa (iturri hotz) du. Hortik agiri zaharretan agertzen den Turtzioz bilakatu eta erromantzatua gaztelaniazko Trucíos. Teoria honen alde udalerriko lurraldeen izaera karstikoak egiten du. Turtziozko elizatik gertu badago urhotza darion iturri bat. Iturri horrek erreka karstiko batetik ateratzen ditu bere urak, XX. mendean "Iturriotz erreka" izendatutik, hain zuzen ere.

Teoria horren aurka bere izaera hipotetikoak egiten du. Ez dago "Iturriotz" hitza duen agiri zaharrik. Gainera, badaude batzuk bertan euskara inoiz ez dela hitz egin esaten dutenak. Izan ere Sopuertatik mendebalderantz euskarazko toponimia urria eta haranean ia hutsala da.

Bertakoak gaztelaniaz trucense eta euskeraz turtzioztarra dira.

Geografia

Hurbilean, Villaverde Turtzioz, eta urrutian, Turtzioz, Burgueno menditik ikusita.

Enkarterriko iparraldean kokatuta, udalerria menditsu da oso, mendirik altuena 815 metroko La Kabañuela izanik. Izan ere Turtziozko harana mendilerroz inguraturik dago. Iparraldean Guriezo (Kantabria), hegoaldean Villaverde Turtzioz (Kantabria), ekialdean Castro Urdiales (Kantabria) eta Artzentales (Bizkaia) eta mendebaldean Rasines (Cantabria) eta Karrantza (Bizkaia) ditu^[5].

Udalerria Agüera ibaiaren arroan dago, bere baserriak harana eta gertuko mendien hegaletan izanda. Biztanleriaren gehiena haran barrenean bizi da, ibaiaren eskuinaldean dagoen kale batean batez ere. Auzo hori La Iglesia du izena. Gunea jarraituz Pando eta Romaña auzoak daude, haran barrenean. Cueto eta Gordon auzoak, berriz, mendi hegaletan daude Erdi Arotik. Auzo guztiak ermitaren inguruan hazi dira eta zezen plaza dute.

Historia

Udalerrien izenari buruzko lehendabiziko aipamenak Erdi Arokoak badira ere, historiaurrean jadanik bizilagunak bazituen. Peñalba edo Jorrios mendietako kobazuloetan Brontze Arotik bizi dira zaldi eta behi abeltzaintzari ekin ziotenak.

Euskal Herriaren historiarentzat hiri garrantzitsua dugu Turtzioz, bertan mintzatu baitzen euskal lurretan, azken aldiz, euskaldunon lehen lehendakari Jose Antonio Agirre jauna. Francisco Franco jeneral matxinatuak gidatutako tropa frankistek Euskal Herriaren zatirik handiena konkistatu zutenean, Bilbo barne, herri honetara etorri ziren Eusko Jaurlaritzako ordezkari eta agintari ugari, oraindik borrokan ziharduten Eusko Gudarosteko gudariak bertatik-bertara gidatzeko. Agirre lehendakariak idatzi zuen manifestua Turtziozko manifestua bezala ezagutzen da eta 1937ko ekainaren 26an izan zen idatzia. Bertan, Euskal Herria konkistatu zutenak irmoki gaitzetsi eta estatu-kolpea eman zutenen aurka borrokatu ziren gudariak goraipatu zituen. Argi utzi zuen Euskal Herria konkistatua izango bazen ere, haren arima eta askatasunerako nahiak iraungo zuela.^[6]^[7]

Lehen Eusko Jaurlaritzak euskal lurretan egin zuen azken bilera Turtziozko La Puente familiaren jauregi barrokoan gauzatu zen, Agirrek bere manifestua idatzi zuen egun berean.^[7] Turtzioz dugu, beraz, euskal erresistentziak iraunarazi zuen azken herria.

Ekonomia

Turismoaren arloan, eskualdeko paisaia baliabideak aprobetxatuz, Karrantza eta Turtzioz artean Armañongo natura parkea sortu dute. Inguruko mendiek bizikletaz ibiltzeko eta bidezidor kirola egiteko aukera eskaintzen dute. Bilbo ez ezik, gertu ditu Oriñongo, Laredoko eta Castro Urdialesko hondartzak ere.

Jarduera nagusia, hala ere, nekazaritza da. Ganadu-feria garrantzitsuak ditu, bai eta amuarraina harrapatzeko barrutia ere.

Demografia

Turtziozko biztanleria

Politika eta administrazioa

2011ko udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Turziozko alkatea Euzko Alderdi Jeltzaleko José Manuel Coterón Fernández da.

2023ko udal hauteskundeak

2023ko maiatzaren 28ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Euzko Alderdi Jeltzaleak irabazi zituen hauteskundeak eta ondorioz, José Manuel Coterón Fernández hautatu zuten alkate.

Turtziozko udalbatza
Alderdia		2011ko maiatzaren 22
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	4 / 7	213 (% 51,7)
	Turtzioz Bai (TB)	2 / 7	116 (% 28,16)
	Bildu	1 / 7	71 (% 17,23)
	Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	0 / 7	5 (% 1,21)
	Alderdi Popularra (PP)	0 / 7	3 (% 0,73)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean

2007ko udal hauteskundeak

Hona hemen 2007ko udal-hauteskundeen emaitzak:

Postua	Izena	Alderdia
Alkatea	Juan José Llano Llaguno	EAJ
Zinegotzia	José Ángel Larena Serna	EAJ
Zinegotzia	Maria Begoña Pujana Rodrigo	EAJ
Zinegotzia	Asier Haza del Cerro	EAJ
Zinegotzia	Juan Ignacio Hernandorena Calante	Turtzioz Bai
Zinegotzia	Gorka Llaguno Peña	Turtzioz Bai
Zinegotzia	Raúl Baranda Ortega	Turtzioz Bai