Uszpia

Uszpia – wczesny władca miasta-państwa Aszur, który panował najprawdopodobniej pod koniec XXI wieku p.n.e. Nie jest znany ze współczesnych mu źródeł, ale jego imię wymienia Asyryjska lista królów i wspomniany jest w inskrypcjach dwóch późniejszych królów asyryjskich.

Wzmianki źródłowe

Imię Uszpia jest poświadczone w trzech źródłach: początkowym fragmencie Asyryjskiej listy królów oraz dwóch inskrypcjach budowlanych asyryjskich królów Salmanasara I (1273–1244 p.n.e.) i Asarhaddona (680–669 p.n.e.).

Tudija, Adamu, Jangi, Suhlamu, Harharu, Mandaru, Imsu, Harsu,
Didanu, Hanu, Zuabu, Nuabu, Abazu, Belu, Azarah, Uszpia, Apiaszal.
Razem: 17 królów, którzy mieszkali w namiotach.

pierwsze dwa ustępy Asyryjskiej listy królów

W tym czasie w E-hursagkurkurra, świątyni Aszura, mego pana – którą Uszpia, namiestnik Aszura, mój przodek, jako pierwszy wzniósł, którą, gdy stała się stara, Eriszu (I), mój przodek, namiestnik Aszura, odbudował, którą, gdy 159 lat minęło od panowania Eriszu (I) i ta świątynia (znów) stała się stara, Szamszi-Adad (I), (który był) również namiestnikiem Aszura, odbudował, i gdy 580 lat (przeminęło) – w tej świątyni, którą Szamszi-Adad (I), namiestnik Aszura odbudował, a która stała się bardzo stara, wybuchł pożar…

fragment inskrypcji Salmanasara I

Pierwsza świątynia boga Aszura, którą Uszpia, mój przodek, kapłan boga Aszura zbudował, stała się stara i Eriszu (I), syn Ilu-szumy, mój przodek, kapłan boga Aszura, odbudował (ją); 126 lat minęło, ona ponownie stała się stara i Szamszi-Adad (I), syn Ila-kabkabi, mój przodek, kapłan boga Aszura, odbudował (ją); 434 lata minęły i świątynia ta zniszczona została w pożarze, (a) Salmanasar (I), syn Adad-nirari (I), mój przodek, kapłan boga Aszura, odbudował (ją); 580 lat minęło i wewnętrzna cella, siedziba boga Aszura, mego pana, (…) stała się bardzo stara i zaczęła się rozpadać…

fragment inskrypcji Asarhaddona

Analiza źródeł

Zarówno w Asyryjskiej liście królów, jak i w inskrypcjach Salmanasara I i Asarhaddona, imię Uszpia (Ušpia) zapisywane jest w ten sam sposób: ^mUš-pi-a. Wariant Aušpia w jednej z kopii inskrypcji Salmanasara I jest najprawdopodobniej wynikiem błędu skryby przepisującego tekst.

Imię Uszpia ma pochodzenie subartyjskie. W Asyryjskiej liście królów jeszcze tylko imię Kikkia ma tę samą etymologię. Plemiona Subartu, spokrewnione z Hurytami, zaludniły rejony północnej Mezopotamii w V–IV tysiącleciu p.n.e. i na początku II tysiąclecia p.n.e. zmieszały się z przybyłymi tu semickimi plemionami asyryjskimi. Już po ukształtowaniu się imperium asyryjskiego plemiona te całkowicie zasymilowały się z ludami semickimi.

Wzmianka źródłowa o tym, że Uszpia był jednym z władców mieszkających w namiotach, zdaje się wskazywać na półkoczowniczy tryb życia Amorytów, którzy pod koniec III tysiąclecia p.n.e. przeniknęli do Górnej Mezopotamii. Z drugiej strony informacja o zbudowaniu świątyni przez Uszpię sugeruje stopniowe przechodzenie nomadów do osiadłego stylu życia wzorem Akadyjczyków.

Kwestia historyczności Uszpii

Pierwsze ustępy Asyryjskiej listy królów umieszczają Uszpię pośród „17 królów, którzy panowali w namiotach”. O władcach tych, poza Uszpią, praktycznie nic nie wiadomo. H. Lewy identyfikuje ich jako przywódców wędrownych plemion, z których narodzić się miał naród asyryjski. A.K. Grayson uważa ich z kolei za nomadycznych przodków króla Szamszi-Adada I (1813–1781 p.n.e.), amoryckiego uzurpatora, który włączyć miał ich imiona do Listy, by „udowodnić” w ten sposób swe prawa do asyryjskiego tronu. Powołuje się on przy tym na opublikowany przez J.J. Finkelsteina tekst wymieniający imiona przodków władców z amoryckiej dynastii Hammurabiego, z których wiele jest identycznych lub bardzo podobnych do tych podanych w Liście. Przy tym założeniu władcy z Listy, wywodzący się tak naprawdę z tradycji amoryckiej, nie mieliby w rzeczywistości żadnego związku z Aszur. Jednak według A. Malamata, który porównał linię genealogiczną dynastii Hammurabiego z tekstu Finkelsteina z linią genealogiczną dynastii Szamszi-Adada I z Listy, podobieństwo imion dotyczy jedynie pierwszych dwunastu spośród „17 królów, którzy mieszkali w namiotach”. Ostatnich pięciu, od Abazu do Apiaszala, umieszcza on w odrębnej linii sugerując, iż mogli być oni historycznymi władcami Aszur, których imiona dodano do pozostałych dwunastu, by nadać Liście pozorów autentyczności. Z piątki tej jedynie Uszpia wymieniany jest w innych źródłach: inskrypcjach późniejszych władców asyryjskich. Czynią go one – zarówno inskrypcja Salmanasara I jak i inskrypcja Asarhaddona – pierwszym znanym budowniczym świątyni boga Aszura w mieście Aszur. Ponieważ pomiędzy pracami budowlanymi przy każdej asyryjskiej świątyni ze względów religijnych musiał upłynąć ściśle określony czas, niezmiernie ważne zawsze było ustalenie, który z wcześniejszych władców jako ostatni je prowadził. By to ustalić, władcy pragnący zacząć odbudowę świątyni często kazali przekopywać jej fundamenty w poszukiwaniu depozytów fundacyjnych swych poprzedników. W inskrypcjach Salmanasara I i Asarhaddona wymieniani są trzej poprzedni budowniczowie świątyni Aszura: Uszpia, Eriszum I i Szamszi-Adad I, co oznacza, że ich depozyty fundacyjne musiały zostać odnalezione. Z zachowanych inskrypcji Eriszuma I i Szamszi-Adada I wiadomo, iż rzeczywiście prowadzili oni prace budowlane przy tej świątyni. To sugeruje, że Salmanasar I i Asarhaddon musieli mówić prawdę również i o pracach budowlanych Uszpii, choć jego własnych inskrypcji jak dotychczas nie odkryto. To właśnie świadectwo obu królów asyryjskich przekonuje obecnie większość badaczy, iż Uszpia był rzeczywistym, wczesnym władcą Aszur.

Datowanie panowania Uszpii

H. Lewy umieszcza panowanie Uszpii w okresie presargonidzkim (przed 2350 p.n.e.), uznając go za władcę, za którego panowania dokonało się przejście z wędrownego do osiadłego trybu życia – czego symbolem miała być budowa świątyni w Aszur. Zdaniem innych badaczy bardziej prawdopodobne wydaje się jednak datowanie panowania tego władcy na koniec rządów III dynastii z Ur (koniec XXI wieku p.n.e.). W.W. Hallo czyni go jednym z następców Zariquma, gubernatora Aszur z czasów panowania króla Ur Amar-Suena (ok. 2047–2038 p.n.e.). Z drugiej strony Uszpia musiał panować wcześniej niż Kikkia, inny wczesny władca Aszur, który był najprawdopodobniej współczesny Ibbi-Suenowi (ok. 2029–2005 p.n.e.) i uwolnił Aszur spod panowania królów Ur.

Bibliografia

• D. Arnaud: Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego. Warszawa: 1982. ISBN 83-01-03000-3. Brak numerów stron w książce
• R. Borger, Die Inschriften Asarhaddons, Königs von Assyrien (Archiv für Orientforschung, Beiheft 9), Graz 1956.
• A.K. Grayson, Assyrian Royal Inscriptions, tom 1 (From the Beginning to Ashur-resha-ishi I), seria Records of the Ancient Near East (RANE), Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1972.
• A.K. Grayson: Königslisten und Chroniken. B. Akkadisch. W: Reallexikon der Assyriologie. T. VI (Klagesang-Libanon). Berlin – New York: Walter de Gruyter, 1980-83, s. 86–135.
• W.W. Hallo. Zāriqum. „Journal of Near Eastern Studies”. 15, s. 220–225, 1956. 
• J. Laessoe: Ludy Asyrii. Warszawa: 1972. Brak numerów stron w książce
• H. Lewy, Assyria c. 2600–1816 B.C., w: The Cambridge Ancient History, t. I/2 (Early History of the Middle East), Cambridge University Press 1971, s. 729–770.
• A. Malamat. King Lists of the Old Babylonian Period and Biblical Genealogies. „Journal of the American Oriental Society”. 88, s. 163–173, 1968. 
• L. Messerschmidt, Keilschrifttexte aus Assur historischen Inhalts (KAH), t. 1, Leipzig 1911.
• M.L. Uberti: Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu. Warszawa: 2010. ISBN 978-83-235-0680-5. Brak numerów stron w książce
• А.И. Авдиев: История Древнего Востока. Москва: 1970. Brak numerów stron w książce