Luddyzm łódzki

Luddyzm łódzki
Czas	20–21 kwietnia 1861
Miejsce	Łódź, Królestwo Kongresowe
Przyczyna	bezrobocie, wzrost cen bawełny, mechanizacja przemysłu
Wynik	stłumienie buntu przez wojska carskie
Strony konfliktu
polski ruch robotniczy: tkacze; chałupnicy; rzemieślnicy;	Imperium Rosyjskie: Armia Imperium Rosyjskiego; fabrykanci;
Siły
od 500 do kilku tysięcy tkaczy, czeladników i rzemieślników	Armia Imperium Rosyjskiego 50 kozaków; 350 strzelców; policja;
brak współrzędnych

Luddyzm łódzki, także bunt tkaczy łódzkich – jeden z pierwszych buntów robotniczych na ziemiach polskich^[1] i z nielicznych o charakterze luddyzmu, do którego doszło w Łodzi w dniach 20–21 kwietnia 1861^[2].

Podłoże konfliktu

Podłoże konfliktu związane było z kryzysem, wywołanym przez deficyt bawełny, spowodowanym wojną secesyjną w Ameryce Północnej, z której pochodziła większość bawełny w Królestwie Kongresowym. Konflikt za oceanem spowodował pięciokrotny wzrost ceny bawełny w Europie i zarazem trudności w zaopatrzenie w surowiec. Część fabryk łódzkich, m.in. fabryka Geyera, nie pracowało, a inne zaś jak przędzalnia Grohmana pracowały częściowo. Jednym z fabrykantów, którego fabryki działały, był Karol Scheibler, który przed kryzysem zgromadził znaczne zapasy bawełny. Tkacze łódzcy upatrywali problemów z zatrudnieniem głównie w związku z mechanizacją produkcji, uznając, że kryzys, a wraz z nim, brak zatrudnienia, związany jest z zastąpieniem pracowników przez maszyny^[3]. W Łodzi w 1861 było ok. 4000 ręcznych warsztatów tkackich. W dobie kryzysu jednym z największych konkurentów stała się dla nich m.in. fabryka Scheiblera. Tkacze uznali, że zniszczenie maszyn tkackich pozwoli na przywrócenie pracy i zarobku rękodzielnikom^[3]. Dodatkowym impulsem do buntu były manifestacje o charakterze religijno-patriotycznym odbywające się w całym Królestwie Kongresowym, które poprzedzały powstanie styczniowe^[4].

Przebieg

Wśród głównych inicjatorów buntu, byli m.in. majstrowie tkaccy: Juliusz Heinzel, Fryderyk Eisenbraun, Ernest Kindermann, Alojzy Balie, Edward Hentschel, Seweryn Liesel^[5]. Protestujący w ciągu 2 dni zniszczyli dom dra Adolfa Wolberga, który pomagał sprowadzać maszyny tkackie łódzkim fabrykantom, a także występował w sądzie przeciwko znachorom, u których leczyli się tkacze. Ponadto zniszczono maszyny w fabrykach Abrahama Prussaka oraz Karola Scheiblera. Ofiarami protestów stali się pracownicy Adolfa Wolberga oraz robotnicy z napadniętych fabryk, którzy zostali pobici. Bunt został spacyfikowany przez sprowadzonych przez prezydenta Łodzi Franciszka Traegera żołnierzy Imperium Rosyjskiego z garnizonu w Łęczycy w liczbie 50 kozaków oraz 350 strzelców. W areszcie osadzono 41 tkaczy^[2], 22 ostatecznie zaś osadzono w więzieniu w Łęczycy^[5].

Tkacze planowali również zaatakować fabrykę na Mani. Ponadto planowano również strącenie carskich orłów z ratusza i zastąpienie ich polskim godłem^[2].

Konsekwencje

Po złagodzeniu buntu prezydent Franciszek Traeger powołał komitet składający się z fabrykantów i majstrów tkackich, w tym m.in. z Ludwika Geyera, Jana Merkensa Julusza Szefera, Julusza Wergaua, Fryderyka Künela, Leopolda Hentschela, Abrama Frydmana, Karola Michela i R. Kühnela, który miał na celu poszukiwanie pracy bezrobotnym tkaczom – w pierwszej kolejności tym, którzy posiadają rodziny i których umiejętności są przydatne^[2]. Pozostali mieli być wydalani z miasta. Ponadto w związku z buntem łódzkim podjęto decyzję o stałym funkcjonowaniu wojsk carskich w Łodzi^[4]^[2].

Przypisy

↑ EugeniuszE. Ajnenkiel EugeniuszE., Stanisław Martynowski (1887-1955), „Prace Polonistyczne”, 28, 1972 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e E. Ajnenkiel, Pierwszy bunt robotników łódzkich w roku 1861, T. II s. 367–388.
↑ ^a ^b N.N. Królikowska N.N., C.C. Pawlak C.C. (red.), Bunt, masa, maszyna. Protesty łódzkich tkaczy w kwietniu 1861 r., Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2011 .
↑ ^a ^b JarosławJ. Kita JarosławJ., Wojsko rosyjskie w Łodzi do 1914 r., [w:] Jarno i inni, Budownictwo wojskowe w Łodzi, ISBN 978-83-7729-328-7, OCLC 975226988 [dostęp 2021-09-24] .
↑ ^a ^b CZASY NIEPOKOJÓW I BUNTU, [w:] Arkadiusz (kulturoznawca).A.(). Grzegorczyk Arkadiusz (kulturoznawca).A.()., Ilustrowana encyklopedia historii Łodzi. Od pradziejów do końca XX wieku, t. 5, [MyDesign], 2015, ISBN 978-83-939822-0-2, ISSN 1731-092X, OCLC 934685762 [dostęp 2021-09-24] .

[1] EugeniuszE. Ajnenkiel EugeniuszE., Stanisław Martynowski (1887-1955), „Prace Polonistyczne”, 28, 1972 .

[:1-2] E. Ajnenkiel, Pierwszy bunt robotników łódzkich w roku 1861, T. II s. 367–388.

[:0-3] N.N. Królikowska N.N., C.C. Pawlak C.C. (red.), Bunt, masa, maszyna. Protesty łódzkich tkaczy w kwietniu 1861 r., Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2011 .

[:2-4] JarosławJ. Kita JarosławJ., Wojsko rosyjskie w Łodzi do 1914 r., [w:] Jarno i inni, Budownictwo wojskowe w Łodzi, ISBN 978-83-7729-328-7, OCLC 975226988 [dostęp 2021-09-24] .

[:3-5] CZASY NIEPOKOJÓW I BUNTU, [w:] Arkadiusz (kulturoznawca).A.(). Grzegorczyk Arkadiusz (kulturoznawca).A.()., Ilustrowana encyklopedia historii Łodzi. Od pradziejów do końca XX wieku, t. 5, [MyDesign], 2015, ISBN 978-83-939822-0-2, ISSN 1731-092X, OCLC 934685762 [dostęp 2021-09-24] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]