Beskid Śląski

Beskid Śląski

Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion	Region karpacki
Prowincja	Karpaty Zachodnie
Podprowincja	Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
Makroregion	Beskidy Zachodnie
Mezoregion	Beskid Śląski
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: – województwo śląskie Czechy: – kraj morawsko-śląski

Panorama Beskidu Śląskiego na wysokości Ciśca

Widok na Beskid Śląski ze stoków Kamiennego

Widok z Małego Skrzycznego

Pasmo Klimczoka i Szyndzielni

Pasmo Równicy

Skrzyczne

Malinowska Skała

Skała Mur na Magurce Wiślańskiej

Brenna

Hala Ostre

Widok na Czantorię Wielką z Kotarza

Widok na pasmo Czantorii z okolic wsi Nydek

Beskid Śląski – widok z Baraniej Góry

Widok na Błatnią z Doliny Wapienicy

Barania Góra

Kościół św. Barbary w Bielsku-Białej

Wieża widokowa na szczycie Baraniej Góry; szczyt jest węzłem szlaków

Główny grzbiet Pasma Baraniej Góry i Skrzycznego

Beskid Śląski (cz. Slezské Beskydy, czasem również Těšínské Beskydy, 513.45) – pasmo górskie, stanowiące część Beskidów Zachodnich. Jest mezoregionem wchodzącym w skład prowincji Karpat Zachodnich. Najwyższymi szczytami Beskidu Śląskiego są Skrzyczne (1257 m) i Barania Góra (1215 m), natomiast dla części czeskiej Czantoria Wielka (995 m).

Położenie

Beskid Śląski graniczy z Beskidem Morawsko-Śląskim na zachodzie, Beskidem Żywieckim na południowym wschodzie, Kotliną Żywiecką na wschodzie, Beskidem Małym na północnym wschodzie i Pogórzem Śląskim na północy.

Do 1968 roku góry leżące na zachód od rzeki Olzy zaliczano do Beskidu Śląskiego, potem zaś wyodrębniono je jako Beskid Morawsko-Śląski. Granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Morawsko-Śląskim jest Przełęcz Jabłonkowska oraz doliny spływającego spod przełęczy na północ potoku Osetnica (czes. Ošetnice) i rzeki Olzy.

Na terenie Słowacji granicą między Beskidem Śląskim a Beskidem Żywieckim (w nomenklaturze słowackiej: Beskidami Kisuckimi) jest spływająca spod Przełęczy Zwardońskiej Skaliczanka (Skaliťanka), w dolnym biegu nosząca nazwę Čierňanki.

Na terenie Polski granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Beskidem Żywieckim jest Przełęcz Zwardońska, potok Czerna, a następnie Soła. Granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Beskidem Małym jest Brama Wilkowicka, a dalej na północy rzeka Biała. Pomiędzy Bramą Wilkowicką a doliną Soły poniżej Węgierskiej Górki Beskid Śląski sąsiaduje od wschodu z Kotliną Żywiecką.

Biorąc pod uwagę krainy historyczne, większa część Beskidu Śląskiego (części zachodnia, centralna i północna) wchodzi w obszar Śląska Cieszyńskiego. Części wschodnia i południowo-wschodnia to tereny Małopolski (a konkretniej tzw. ziemi żywieckiej lub Żywiecczyzny). Zupełnie niewielki fragment południowy (na południe od głównego wododziału karpackiego) wchodził w skład tzw. ziemi czadeckiej.

W nowej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wyłączono z Beskidu Śląskiego region Międzygórza Jabłonkowsko-Koniakowskiego.

Klimat

Beskid Śląski, podobnie jak całe Beskidy Zachodnie charakteryzuje się opadami wynoszącymi od 800 do 1200 mm rocznie i dużym zaśnieżeniem w miesiącach zimowych. Największy wpływ na kształtowanie się pogody wywierają masy powietrza polarno-morskiego z przeważającym wiatrem zachodnim.

Temperatura powietrza obniża się wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. stopniowo ku południowemu wschodowi. Średnia roczna temperatura waha się od 5,4 C w partiach grzbietowych do 8,5 C w dolinie rzeki Olzy. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń, natomiast najcieplejszym jest lipiec. Istotnym czynnikiem klimatycznym jest silny wiatr, który jest łagodzony przez otaczające góry. W porze wiosny i jesieni wieje tu wiatr halny. W partiach szczytowych Baraniej Góry, Równicy i Czantorii przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie.

W okolicy Istebnej wiatrów zachodnich jest mniej, dlatego też notuje się tu mniejszą ilość opadów atmosferycznych. Wyższe partie, ponad 1000 m n.p.m. notują mniejszą liczbę dni z deszczem, opad spada tu w większej ilości jednorazowo, natomiast w niższych partiach liczba dni z deszczem jest większa.

Na największe opady, często w postaci nawalnej, narażone są północne i północno-zachodnie skraje grupy górskiej. W połowie września 2024 r. na północnej krawędzi grupy w ciągu 6 godzin spadło od 101,2 mm deszczu na Błatniej (917 m n.p.m.) przez 98,3 mm w Wapienicy (ok. 430 m n.p.m.) do 89,4 mm w centrum Bielska-Białej (ok. 330 m n.p.m.), czyli ok. 10% średniej rocznej.

W zimie zachmurzenie jest podobne do zachmurzeń w innych partiach gór i podobnie jak w innych częściach gór, zima jest tu łagodniejsza niż na nizinach w następstwie inwersji temperatury. Dzięki czystemu górskiemu powietrzu, dużemu nasłonecznieniu i dobrej wilgotności powietrza, klimat Beskidu Śląskiego sprzyja rekonwalescencji po chorobach dróg oddechowych i serca, a także łagodzi choroby nerwowe.

Budowa geologiczna

Beskid Śląski zbudowany jest z masywnych piaskowców godulskich i istebniańskich. W części południowej góry zbudowane są z fliszu magurskiego. Występują tu złoża mineralne: piaskowce, wapienie i kruszywa naturalne. Duże znaczenie mają piaskowce godulskie, które występują tu w dwóch rodzajach: godulskie środkowe (wydobywane w dwóch kamieniołomach w Brennej) oraz godulskie dolne (wydobywane w kamieniołomie w Wiśle). Znajdują się tu również źródła wód mineralnych.

Charakterystyczne dla Beskidu Śląskiego jest występowanie stosunkowo licznych i miejscami dość rozbudowanych wychodni skalnych, a także największa na terenie polskich Beskidów koncentracja jaskiń, wśród których znajdują się m.in. dwie największe jaskinie polskiego fliszu karpackiego (Jaskinia Wiślańska – długość korytarzy 2275 m oraz Jaskinia Miecharska – długość korytarzy 1838 m). Według stanu na 31 sierpnia 2014 r. w polskim Beskidzie Śląskim było 415 jaskiń i schronisk skalnych o łącznej długości korytarzy 12 275,6 m. W dalszym ciągu są jednak odkrywane kolejne jaskinie, a w wielu dawniej znanych odkrywane są nowe partie. Według stanu na dzień 31 lipca 2017 r. w polskiej części Beskidu Śląskiego znanych było 526 jaskiń i schronisk skalnych o łącznej długości korytarzy 14 756 m. Dziewięć najdłuższych jaskiń polskich Karpat Fliszowych znajduje się w Beskidzie Śląskim.

Pasma górskie

Beskid Śląski składa się z dwóch rozciągniętych południkowo pasm górskich, rozdzielonych doliną rzeki Wisły. Na zachodzie znajduje się Pasmo Stożka i Czantorii, natomiast na wschodzie Pasmo Wiślańskie, dzielone na kilka innych pasm i grup górskich:

• Pasmo Stożka i Czantorii, nazywane również Pasmem Czantorii,
• Pasmo Wiślańskie:
  • Pasmo Baraniej Góry i Skrzycznego, biegnące od doliny Wisły w Szczyrku na południe, po szczyt Karolówkę, na zachodzie po Przełęcz Salmopolską;
  • niski grzbiet między szczytem Karolówka a przełęczą Kubalonka. Jest on łącznikiem między Pasmem Baraniej Góry i Skrzycznego a Pasmem Stożka i Czantorii;
  • Pasmo Równicy odbiegające od Przełęczy Salmopolskiej na południowy zachód;
  • Beskid Węgierski odbiegający na północ od Przełęczy Salmopolskiej. Jest łącznikiem między Pasmem Baraniej Góry a Grupą Klimczoka i Szyndzielni;
  • Pasmo Klimczoka i Szyndzielni;
  • Pasmo Błatniej odgałęziające się na Trzech Kopcach od Grupy Klimczoka i Szyndzielni.

Miejscowości turystyczne

Miejscowość	Ludność	Powierzchnia [km²]	Nad rzeką
Bielsko-Biała	176 453	124,51	Biała
Ustroń	15 415	58,92	Wisła
Wisła	11 810	110,26	Wisła
Istebna	11 279	84,25	Olza
Brenna	10 164	95,54	Brennica
Szczyrk	5810	39,07	Żylica

Zabytki

• kościół parafialny w Górkach Wielkich z XV–XVIII w., wystrój z XIX w.;
• ruina dworu w Górkach Wielkich;
• kościół parafialny z XVIII wieku w Brennej (centrum);
• kościół parafialny z XVIII wieku w Brennej Leśnicy;
• kościół drewniany z XVIII w. pod Przełęczą Kubalonka w Istebnej, przeniesiony z Przyszowic w 1958 r.;
• chałupa Kawuloków z drugiej połowy XIX w. (ob. Izba Regionalna); kilkadziesiąt innych drewnianych chałup i budynków gospodarczych w Istebnej;
• chałupy z XVIII–XIX wieku w Brennej (zabytki zanikające w wyniku rozbiórek);
• kościół drewniany z XVIII w. w Szczyrku;
• cmentarz z XIX w. w Szczyrku;
• wieża kościelna z XVI w. w Wiśle Łabajowie, przeniesiona w 1983 r. z Połomi k. Wodzisławia Śl.;
• pałacyk myśliwski Habsburgów z XIX w. w Wiśle, przeniesiony w 1985 r. z polany Przysłop pod Baranią Górą;
• chałupy drewniane i budynek Muzeum Regionalnego w Wiśle;
• kościół drewniany z XVIII w. w Ustroniu Nierodzimiu;
• kościół katolicki św. Klemensa z XVIII w. i kościół ewangelicki z XIX w. w Ustroniu;
• Zameczek Prezydencki z l. 1927-31 i kaplica z 1909 r. na Zadnim Groniu w Wiśle;
• Zamek Sułkowskich w Bielsku-Białej z II poł. XIV w., rozbudowany w XV – XVIII w.;
• katedra św. Mikołaja w Bielsku-Białej z XV w., gruntownie przebudowana na pocz. XX w.;
• Bielski Syjon
• katedra Zbawiciela w Bielsku-Białej z XVIII w. (ewangelicko-augsburska);
• Kościół św. Stanisława w Bielsku-Białej;
• kościół drewniany św. Barbary z XVII w. w Bielsku-Białej;
• Ratusz w Bielsku-Białej z XIX w.;
• dworzec PKP w Bielsku-Białej z XIX w.;
• zabytkowy układ urbanistyczny Starego Miasta w Bielsku-Białej
• Kościół Opatrzności Bożej w Bielsku-Białej
• Wille fabrykanckie w Bielsku-Białej
• Hotel President w Bielsku-Białej
• Ulica 11 Listopada w Bielsku-Białej
• Teatr Polski w Bielsku-Białej z XIX w.;
• Dom Tkacza, drewniany z XVIII w. w Bielsku-Białej;
• Willa Juliana Fałata w Bystrej;
• zamek z XVI w. w Grodźcu, obok park zamkowy i ruina kościoła;
• Pałac w Jaworzu
• kościół z XVIII w. w Jasienicy;
• drewniany, XVI-wieczny kościół św. Mikołaja w Nydku;
• i inne.

Dawne przejścia graniczne

• Jaworzynka – Hrčava
• Stożek – Velký Stožek
• Stożek – Maly Stožek
• Beskidek – Beskydek
• Wielka Czantoria – Nýdek
• Jasnowice – Bukovec
• Leszna Górna – Horní Líštná
• Puńców – Kojkovice
• Cieszyn (most Wolności, most Przyjaźni) – Český Těšín (most Svobody, most Družby)
• Cieszyn – Chotěbuz
• Cieszyn – Český Těšín.

21 grudnia 2007 r. na mocy Układu z Schengen przejścia zostały zlikwidowane. Po tej dacie granicę można przekraczać na całej jej długości.

Szlaki turystyczne

W Beskidzie Śląskim rozpoczyna swój bieg Główny Szlak Beskidzki:

Ustroń – Równica – Czantoria Wielka – Stożek Wielki – przełęcz Kubalonka – Barania Góra – Węgierska Górka.

Inne ważniejsze szlaki piesze Beskidu Śląskiego:

• Pasmo Stożka i Czantorii:

– Goleszów – Tuł – Czantoria Mała – Czantoria Wielka

– Ustroń Zdrój – Czantoria Mała

– Wisła Uzdrowisko – Schronisko na Soszowie Wielkim

– Wisła Dziechcinka – Stożek Mały

– Wisła Dziechcinka – Kobyla – Stożek Mały

– Głębce – Stożek Wielki

– Głębce – Kiczory – Stożek Wielki

– Stożek Wielki – Istebna

– Stożek Wielki – Jaworzynka

– Głębce – przełęcz Kubalonka.

• Pozostałe pasma:

– Skoczów – Nierodzim – Równica

– Równica – Orłowa – Trzy Kopce Wiślańskie

– Ustroń Polana – Orłowa – Ustroń Dobka – Wisła Obłaziec

– Wisła – Trzy Kopce Wiślańskie – Przełęcz Salmopolska – Szczyrk

– Brenna – Równica

– Wisła Czarne – Schronisko PTTK Przysłop pod Baranią Górą

– Koniaków – Schronisko PTTK Przysłop pod Baranią Górą – Barania Góra – Wisła Czarne

– Barania Góra – Kamesznica

– Brenna – Grabowa – Przełęcz Salmopolska

– Szczyrk – Skrzyczne – Małe Skrzyczne – Malinowska Skała – Magurka Wiślańska – Barania Góra

– Wilkowice – Siodło pod Klimczokiem – Szczyrk – Skrzyczne – Ostre

– Mikuszowice Śląskie – Dębowiec – Szyndzielnia – Siodło pod Klimczokiem – przełęcz Karkoszczonka – Kotarz – Przełęcz Salmopolska – Malinowska Skała

– Mikuszowice Śląskie – Bystra Krakowska – Klimczok

– Mikuszowice Śląskie – Kozia Góra – przełęcz Kołowrót – Szyndzielnia – Klimczok

– Brenna – Wielka Cisowa

– Jasienica – Wielka Cisowa – Błatnia

– Jaworze – Siodło pod Przykrą – Błatnia – Klimczok

– Wapienica – Błatnia.

Ważniejsze szlaki piesze po stronie czeskiej:

– Trzyniec – stok Wielkiej Czantorii – Nýdek – Filipka – Bukowiec – Girowa – Mosty koło Jabłonkowa

– schronisko pod Wielką Czantorią – Soszów Wielki – Stożek Wielki

– Jabłonków – Groniczek (połączenie ze szlakiem z Czantorii Wielkiej)

Schroniska i chatki studenckie

Schronisko turystyczne	Wysokość [m n.p.m.]	zdjęcie
Schronisko PTTK na Błatniej	891
Schronisko PTTK na Klimczoku	1034
Schronisko PTTK Przysłop pod Baranią Górą	900
Schronisko PTTK na Równicy	785
Schronisko PTTK na Skrzycznem	1250
Schronisko PTTK na Stożku	979
Schronisko PTTK na Szyndzielni	1001
Schronisko na Koziej Górze	686
Schronisko na Dębowcu	526
Schronisko na Soszowie Wielkim	792
Schronisko na Stecówce	760
Schronisko „Chata wuja Toma” na przełęczy Karkoszczonka	736
Telesforówka na Trzech Kopcach Wiślańskich	810
Chatka AKT na Pietraszonce	ok. 800

Ludność i historia regionu

Wśród ludów żyjących w Beskidzie Śląskim zaszły w początkach młodszej epoki kamienia (między 2500 a 1700 lat p.n.e.) poważne zmiany i przeobrażenia na tle przechodzenia ze zbieractwa i łowiectwa w uprawę roli i hodowli zwierząt. Były one następstwem przypływu nowych fal ludności znad Dunaju poprzez Bramę Morawską i Przełęcz Jabłonkowską. Przybywały tędy karawany kupieckie z imperium rzymskiego, czego świadectwem są różne znaleziska monet rzymskich, z których część znajduje się w Muzeum Cieszyńskim. W IX wieku obszar Beskidu Śląskiego stał się częścią państwa wielkomorawskiego, następnie w X wieku został przyłączony do nowo utworzonej Polski. W 1290 r. powstało księstwo cieszyńskie, którego teren obejmował większą część Beskidu Śląskiego. W 1526 r. obszar ten – z wyjątkiem wschodnich stoków Pasma Wiślańskiego, należących do Królestwa Polskiego – znalazł się pod panowaniem Habsburgów. W średniowieczu grody powstawały głównie na pogórzu i nizinach wokół Beskidu Śląskiego, później osadnictwo zaczęło się posuwać na południe, w głąb dolin Olzy i Wisły. Kolonizacji tych terenów dokonywali książęta cieszyńscy lub szlachta za ich przyzwoleniem. Osadnictwo było popierane przez panujących, bo zwiększało dochody pana ziemi. W 1763 r. po wojnach śląskich powstał tzw. Śląsk Austriacki – część Śląska, która pozostała w rękach Habsburgów. Po roku 1867, kiedy powstały Austro-Węgry, austriacki Śląsk jako jeden z krajów koronnych uzyskał autonomię z własnym sejmem krajowym w Opawie.

Na przełomie XIX i XX wieku powstały pierwsze miejscowe organizacje turystyczne, mające na celu zagospodarowanie turystyczne tego terenu: w 1893 r. niemieckie Beskidenverein, a w 1909 r. polskie Towarzystwo Turystyczne „Beskid” w Cieszynie.

Po rozpadzie monarchii habsburskiej teren Beskidu Śląskiego był miejscem konfliktów (również zbrojnych: wojna polsko-czechosłowacka 1919 r.) między nowo powstałym państwem polskim i Czechosłowacją. Ostatecznie Beskid Śląski znalazł się w częściach w granicach obu krajów.

Dodatkowe informacje

Na stokach Baraniej Góry znajdują się tereny źródliskowe Wisły. Beskid Śląski jest mocno zalesiony: pierwotnie dominowały tu lasy bukowo-jodłowe (buczyna karpacka), obecnie – głównie świerczyny sztucznego pochodzenia.

Beskid Śląski posiada gęstą sieć osadniczą i dobrze rozwiniętą sieć komunikacyjną. Główne miasta Beskidu Śląskiego po stronie polskiej to Wisła i Szczyrk, a u północnego podnóża – Ustroń i Bielsko-Biała. Po stronie czeskiej głównymi miastami są Trzyniec i Jabłonków w dolinie Olzy.

Beskid Śląski w obrębie historycznego Śląska Cieszyńskiego zamieszkiwali górale śląscy, natomiast wschodnie stoki, opadające ku Kotlinie Żywieckiej – górale żywieccy. Gospodarka tych terenów tradycyjnie opierała się na pasterstwie, a szczególnie na jego specyficznej górskiej odmianie – szałaśnictwie. W ostatnich dziesięcioleciach coraz większego znaczenia nabierają funkcje wypoczynkowe, turystyczne i uzdrowiskowe beskidzkich miejscowości. W miejscowościach położonych w południowej części regionu zachowane są przykłady budownictwa ludowego (gł. drewnianego), kultywowana jest kultura ludowa (liczne zespoły folklorystyczne).

Za ratownictwo górskie w rejonie Beskidu Śląskiego odpowiedzialna jest Beskidzka Grupa GOPR.

Zobacz też

• Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego
• Beskidzka Trójwieś
• Beskid Morawsko-Śląski

Linki zewnętrzne

• Regionalny serwis turystyczny BeskidSlaski.pl
• Mapa turystyczna Beskidu Śląskiego wydawnictwa Compass w formie elektronicznej
• Galeria zdjęć Beskidu Śląskiego stworzona przez pasjonatów wędrówek po polskich górach
• Beskidy śląskie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 159 .