Giö (pianeta)
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
Giö 
| |
|---|---|
 Giö töt zó de la sonda spasiàla New Horizons endel 2007 | |
| Stella mader | Sul |
| Classificazion | Gigant gasùs |
| Parameter orbital | |
| (a l'epoca J2000.0[1][2]) | |
| Semiass maggior | 778 412 027 km 5,203 363 01 UA |
| Periaster | 740 742 598 km 4,951 558 43 UA |
| Afaster | 816 081 455 km 5,455 167 59 UA |
| Circonf. orbitala | 4 888 000 000 km 32,674 UA |
| Period orbital | 4 333,2867 dé (11,863 892 agn) |
| Period sinodegh | 398,88 dé (1,092 073 AGN)[3] |
| Velocità orbitala | |
| Inclinazion orbitala | 1,30530°[4] |
| Inclinazion dal equat. del Sol |
6,09°[4] |
| Ecentricità | 0,048 392 66 |
| Longituden del noeud ascendent |
100,55615° |
| Argom. del perieli | 274,19770° |
| Satellit | 67 |
| Anel | 4 |
| Dati fisegh | |
| Diameter equat. | 142 984 km[5][6] |
| Diameter polar | 133 709 km[5] |
| Schissament | 0,06487 ± 0,00015[5] |
| Superfiss | 6,21796 × 1016 m²[7] |
| Volum | 1,43128 × 1024 m³[3] |
| Massa | |
| Densità media | 1,326 × 103 kg/m³[3] |
| Acceleraz. de gravità in superfiss | 23,12 m/s² (2,358 g)[3] |
| Velocità de fuga | 59 540 m/s[3] |
| Period de rotazion | 0,413 538 021 d (9 h 55 min 29,685 s)[8] |
| Velocità de rotazion (a l'equatùr) |
12 580 m/s |
| Inclinazion assiala | 3,131°[3] |
| A.R. polo nord | 268,057° (17h 52m 14s )[5] |
| Declinazion | 64,496°[5] |
| Temperatura superficiala |
|
| Pression atm. | 20 – 200 kPa[9] |
| Albedo | 0,522[3] |
| Dati d'osservazion | |
| Magnituden app. | −1,61[3] (min) −2,60[3] (media) −2,808[3] (max)
|
| Magnituden app. | −1,6 e −2,94 |
| Magnituden ass. | −9,4 |
| Diameter apparent |
29,8"[3] (min) 44,0"[3] (medio) 50,1"[3] (max)
|
Giö[10][11] l'è 'l quìnt pianéta del Sistema Solar. El fà part de chèi ciamàcc pianéta estèren o gasùs. El ciàpa el sò nòm del dia romàn omònim (Zeus endela mitulugìa gréca).
L'è 'l pianéta che g'ha la màsa piö grànda de töt el Sistéma Solàr e de sùl el fà dò ólte e mèza la màsa de töcc i óter mitìcc ensèma, 318 vólte chèla de la Tèra e tré ólte chèla de Satùren che l'è el segónt piö grànt dòpo de lü.
La distànsa média 'ntra Giö e 'l Sul l'è de 778 miliù de chilòmeter (presapóch 5,2 ólte la ditànsa média 'ntra la Tèra e 'l Sul) e 'l percór en òrbita 'ntréga ògna 11,86 agn.
L'è de cunsistènsa gasùza, furmàt per lo piö de idrògen e éle, sènsa 'na superfìce intèrna definìda. 'Ntra le caraterìstiche particolàr de la sò atmosféra la piö vistùza l'è la gran maciùna rósa, 'n anticiclù enòrme sitüàt a latitüden trupicàla del emisfér sud. co la strütüra dei nìgoi a bànde scüre e zòne löstre e la dinàmica de l'atmosféra globàla determinada dei vèncc fòrcc zonài a latitüdegn alternàde e velocità che rìa a 140 méter al segónt (504 km/h).
Strütura interna
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Dedét endel pianeta, l'idrògen, l'éle e l'argon, i se cumprìm de menemà. L'idrògen molecolàr el se comprìm 'nfìna a trasfurmàs enden lìquit de caràter metàlich a la profondità de presapóch 15.000 km de la superfìce. Piö sóta se pènsa che ghe sàpe 'na armèla ruciùza furmàda perlopiö de materiài zelàcc e piö spès che g'harès 'na màsa de sèt vólte piö grànda de chèla de la Tèra (aisebé che 'n modèl piö recènt el g'ha calculàt che la podarès rià a 14 o 18 vólte la màsa de la Tèra,[12] ma ghe apò a sèrte stüdiùs che i pènsa che ghe sàpe pròpe nisü nùcle intèren,[13] L'ezistènsa de divèrs leèi de materiài l'è determinàda del stüde del potensial gravitasiunàl del pianéta mizüràt de le sónde spasiài che gh'è stat mandàt a 'ndagà 'l pianéta. Semài che 'n nùcle intèren el g'hès de ésega adilbù, la sarès 'na pröa a favùr de la teurìa segónt la quàla el sistéma solàr el se sarès furmàt de 'n disch pianetézem (còrp rucùs primordiài). Giö el g'ha 'na màsa isé grànda che 'l g'ha gnemò liberàt el calùr cumulàt ai tép de la sò furmasiù e 'l g'ha doca 'na fónt intèrna de energìa calòrica che l'è stàda mizüràda con preciziù e la equival a 5'4 W/m².
Satèlecc e anèi
[Modifega | modifica 'l sorgent]Giö el g'ha 'n sam de satèlecc che ghe gìra 'ntùren (67 scuprìcc 'nfìna a al 2012) e 'n sistéma de anèi compagn de chèl de Satùren ma en bèl pó piö déboi e furmàcc perlopiö de pólver, isé déboi tat che i è stacc scuprìcc apéna endei agn '90 del sècol XX, per mès de la sónda Voyager. Quàter dei sò satèlecc, Ganimede, Io, Calisto e Europa el i éra scuprìcc amò Galileo Galilei endel 1610.
Riferimèncc
[Modifega | modifica 'l sorgent]- ↑ Donald K. Yeomans. HORIZONS System. NASA JPL, 13 luglio 2006. URL consultad in data 8 agosto 2007. — All'interno del sito, si vada su "web interface", quindi si scelga "Ephemeris Type: ELEMENTS", "Target Body: Jupiter Barycenter" e "Center: Sun".
- ↑ I parameter orbitai i se referés al center de masa del sistema de Giö e i è valùr osculadùr istantanei a l'epoca J2000.0. I parameter del centro de masa i è stacc ciapàcc a modèl perchè, al contràre del centro del pianeta, i g'ha mìa variasiù significatìve cauzàde de la atrasiù gravitasiunàla dei satèliti che ghe gira entùren.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 David R. Williams. (EN) Jupiter Fact Sheet. NASA, 16 de noèmber del 2004. URL consultad in data 19 ottobre 2015.
- ↑ 4,0 4,1 Aldo Vitagliano. The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter. 3 de bril del 2009. URL consultad in data 10 aprile 2009. (arqiviad de l'url orijenal in data 20 aprile 2009)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 P. Kenneth Seidelmann, B. A. Archinal, M. F. A'hearn, et.al., Report of the IAU/IAGWorking Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006, in Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy, vol. 90, 2007, pp. 155–180, DOI:10.1007/s10569-007-9072-y. URL consultato il 28 agosto 2007.
- ↑ Come quota superficiala se ciàpa per convensiù chèla endoche l'atmosféra la g'ha 'na presiù de 1 bar.
- ↑ Solar System Exploration: Planets: Jupiter: Facts & Figures. NASA. URL consultad in data 12 dicembre 2008.
- ↑ P. K. Seidelmann, V. K. Abalakin, M. Bursa, M. E. Davies, et al.. Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000. HNSKY Planetarium Program, 2001. URL consultad in data 2 febbraio 2007.
- ↑ Probe Nephelometer. Galileo Messenger - NASA/JPL. URL consultad in data 12 febbraio 2007.
- ↑ Vocabolario dei dialetti della città e diocesi di Como: Con esempi e riscontri di lingue antiche e moderne. Di Pietro Monti, Milano, Società Tipografica de' Classici Italiani, 1845 – pg. 99
- ↑ Stefano Zappettini, Vocabolario bergamasco-italiano, 1859 – pg. 237
- ↑ http://www.sondasespaciales.com
- ↑ NOTE: New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models