Azpibeltz
- Artikulu hau perretxikoa buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «elur-bola».
Azpibeltza / Elur-bola | ||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Iraute egoera | ||||||||||||||||||||||||||||
Arrisku txikia (IUCN 3.1) | ||||||||||||||||||||||||||||
Sailkapen zientifikoa | ||||||||||||||||||||||||||||
Erreinua | Fungi | |||||||||||||||||||||||||||
Klasea | Agaricomycetes | |||||||||||||||||||||||||||
Ordena | Agaricales | |||||||||||||||||||||||||||
Familia | Agaricaceae | |||||||||||||||||||||||||||
Generoa | Agaricus | |||||||||||||||||||||||||||
Espeziea | Agaricus arvensis Schaeff., 1774 | |||||||||||||||||||||||||||
Mikologia | ||||||||||||||||||||||||||||
|
Elur-bola, azpibeltz edo larrisusoa (Agaricus arvensis eta basionimoa ere bai) Agaricaceae familiako perretxiko espezie bat da.[1]
Deskribapena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Espezie hau Flavescentes (horaila) taldekoa da. Perretxiko hauen azala eta mamia ebakitzen direnean horitzeko joera dute, eta anis, almendra mingots, iodoformo, medizina edo fenol usaina ere bai.
Schaeffer aktibakorraren bidez erreakzio positiboa ematen du.
Perretxiko handia da hau. Bere txapelak 25 cm-rainoko diametroa du. Hasieran txapel esferikoa da, gero ganbila eta azkenik laundua. Txapeleko azala zurixka da baina horitzeko joera du. Azal leuna da, edo zuntzexkatsua, eta maiz askotan pitzatua, hezetasun eta tenperaturaren bat-bateko aldaketen arabera. Orri aske eta hertsiak, hasieran zurixkak, gero arrosak eta azkenean kolore marroi-ilun eta beltzen tartekoak. Hanka mardula, zilindrikoa eta gutxi gorabehera luzea. Oinaldea lodiagoa du eta bikoitza da. Goikoa, edo benetako eraztuna, leun eta mintzairea eta behekoa matazatua. Beheko eraztun hau errezel orokorrak utzi du eta "gurpil horzdun"aren forma du. Mamia trinkoa eta zuria da eta ebakitzen badugu, hasieran hori zurbilera aldatuko da eta geroxeago okreskara. Oso anis usain fina du, oina arraskatuz gero batik bat. Esporak eliptikoak eta kolore arre-ilunekoak dira. Jateko ona da.
Nahasketa arriskua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Agaricus campestris-ekin nahastu ohi da, baina honen mamia ebakiz gero arrosa kolorera aldatzen da, ez du anis usainik, txikiagoa da eta eraztun bakuna du, ez bikoitza.
Bizilekua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Normalean, udazken-hasieran agertzen da, baita udaberrian ere baina ez horren maiz. Larreetan eta eremu ongarrituetan sortzen da, "sorginen korro" edo zirkulu-formako talde handitan abere larreetan; inoiz edo behin basoen barnealdean.
Espeziearen egoera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Aranzadi Elkartearen arabera, elur-bola desagertzeko arriskuan dauden onddoen Euskal Herriko-Kantauriar Zerrenda Gorrian dago.[2] Azken urteotan mikologia adituek onddo batzuen beherakada kuantitatibo eta kualitatibo handia egon dela ohartarazi dute. Adituen esanetan, egoera honek hainbat eragile ditu, tartean klima aldaketa, pestiziden erabilera eta bilketa masiboak.
Banaketa eremua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanada, Ameriketako Estatu Batuak, Hawaii, Mexiko, Txile, Argentina, Kuba, Europa, Errusia, Kaukasia, Kazakhstan, Japonia, Taiwan, Txina, Australia, Zeelanda Berria, Boli Kosta, Nigeria.[3]
Galeria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza • Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, A.D.E.V.E., 2012 • Euskalnatura • Euskal Herriko Onddoak. 5 tomos, Luis García Bona, Kriselv, 1987 • Catálogo micológico del País Vasco, Aeranzadi, 1973 • Mendizalearen Hiztegia [mikologia], Ostadar Mendi Taldea.
- ↑ Zerrenda Gorria, Aranzadi Zientzia Elkartea
- ↑ Agaricus arvensis: GBIF—the Global Biodiversity Information Facility.
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Arrisku txikiko egoeran dauden onddoak
- 1774. urtean deskribatutako onddoak
- Euskal Herriko onddoak
- Agaricus
- Onddo jangarriak
- Kanadako onddoak
- Ameriketako Estatu Batuetako onddoak
- Mexikoko onddoak
- Kubako onddoak
- Argentinako onddoak
- Txileko onddoak
- Europako onddoak
- Errusiako onddoak
- Kaukasoko onddoak
- Kazakhstango onddoak
- Txinako onddoak
- Taiwango onddoak
- Japoniako onddoak
- Australiako onddoak
- Zeelanda Berriko onddoak
- Nigeriako onddoak
- Boli Kostako onddoak