Υπνοβάτις
 | |
| Τίτλος | La sonnambula[1] |
|---|---|
| Γλώσσα | Ιταλικά |
| Ημερομηνία δημοσίευσης | 19ος αιώνας |
| Μορφή | όπερα[2] |
| Χαρακτήρες | Alessio[3], Amina[3], Count Rodolfo[3], Elvino[3], Lisa[3], Notary[3] και Teresa[3] |
 Σχετικά πολυμέσα | |
| δεδομένα () | |
Η Υπνοβάτις (Ιταλικά: La sonnambula) είναι μια ιταλική όπερα σε δύο πράξεις σε μουσική του Βιντσέντζο Μπελίνι και λιμπρέτο του Φελίτσε Ρομάνι, που ανέβηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα στο Μιλάνο το 1831. Θεωρείται ένα από τα 3 σπουδαιότερα έργα του συνθέτη, μαζί με τη Νόρμα και τους Πουριτανούς. [4]
Ιστορικό σύνθεσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αρχικά, ο Δούκας Πομπέο Λίτα του Μιλάνου είχε αναθέσει στον Μπελίνι να συνθέσει μια όπερα βασισμένη στον Ερνάνη του Βίκτωρος Ουγκώ [σημ. 1]. Η λογοκρισία των Αυστριακών (που είχαν εκείνη την εποχή στην κατοχή τους τη Βόρεια Ιταλία) ώθησε τον μουσικό να εγκαταλείψει το αρχικό σχέδιο και να επιλέξει, μετά από πρόταση του λιμπρετίστα Ρομάνι, ένα πιο αθώο θέμα, ποιμαντικού και ειδυλλιακού χαρακτήρα.[4] Ωστόσο, μέρος της μουσικής που είχε ήδη δημιουργηθεί για τον Ερνάνη ανακυκλώθηκε στην Υπνοβάτιδα και, στη συνέχεια, στη Νόρμα.[5]
Το λιμπρέτο βασίστηκε στην κωμωδία Βοντβίλ La Somnambule του Εζέν Σκριμπ και του Ζερμέν Ντελαβίν, του 1819, πάνω στην οποία ο ίδιος ο Σκριμπ είχε βασίσει το μπαλέτο-παντομίμα La Somnambule ou L'arrivée d'un nouveau seigneur, το 1827. Με τη βοήθεια του ίδιου του Μπελίνι, ο Ρομάνι έκανε πολλές αλλαγές στην υπόθεση. Η τελική σκηνή της αναγνώρισης, κατά την οποία, ο κόμης Ροδόλφο αποκαλύπτεται ότι είναι ο φυσικός πατέρας της Αμίνα εξαλείφθηκε εντελώς ύστερα από επιθυμία του ίδιου του συνθέτη. Κατ' αυτόν τον τρόπο, η καμπαλέτα Tu non sai... του κόμη παραμένει μετέωρη και ανεξήγητη.[6] Ο Μπελίνι συνέθεσε την όπερα σε μόλις δύο μήνες.
Το έργο έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο Θέατρο Καρκάνο του Μιλάνου στις 6 Μαρτίου 1831, σε συνδυασμό με το μπαλέτο Il furore di Amore, κατά τη διάρκεια μιας βραδιάς αφιερωμένης στον μουσικό Φραντσέσκο Πολίνι, φίλο του Μπελίνι.[4] Την ορχήστρα διεύθυνε ο ίδιος ο συνθέτης. Η Υπνοβάτις γνώρισε μεγάλη επιτυχία από την πρώτη παράσταση. Σε αυτό συνέβαλαν οι σπουδαίες φωνές των δυο πρωταγωνιστών, της σοπράνο Τζουντίτα Πάστα και του τενόρου Τ.Μ. Ρουμπίνι που ανέδειξαν τις γεμάτες τρυφερότητα και πάθος μελωδίες του Μπελίνι.[7]
Στους μήνες και τα χρόνια που ακολούθησαν, ανέβηκε σε όλα τα ιταλικά και μεγάλα ξένα θέατρα. Με τον ίδιο θίασο ανέβηκε στο Λονδίνο (28 Ιουλίου 1831) και στο Παρίσι (24 Οκτωβρίου 1831), ενώ μεγάλη επιτυχία γνώρισε στην Αγγλία, όταν ανέβηκε στο Drury Lane του Λονδίνου με τη Μαρία Μαλιμπράν στον ομώνυμο ρόλο, σε μια εκδοχή μερικώς μεταφρασμένη στα αγγλικά. Στη Νέα Υόρκη ανέβηκε λίγα χρόνια αργότερα, στις 13 Νοεμβρίου 1835. Με τον ρόλο της Αμίνα αναμετρήθηκαν μεγάλα ονόματα του λυρικού θεάτρου όπως η Αμελίτα Γκάλι-Κούρτσι, η Τότι Ντάλ Μόντε, η Μαρία Κάλλας, η Ρενάτα Σκότο και η Τζόαν Σάδερλαντ.[6]
Χαρακτήρες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]| Χαρακτήρας | Είδος φωνής | Ερμηνευτής παγκόσμιας πρεμιέρας |
|---|---|---|
| Αμίνα | σοπράνο | Τζουντίτα Πάστα |
| Ελβίνο | τενόρος | Τζιοβάνι Μπατίστα Ρουμπίνι |
| Κόμης Ροδόλφος | βαθύφωνος | Λουτσιάνο Μαριάνι |
| Λίζα | σοπράνο | Ελίζα Τακάνι |
| Τερέζα | μέτζο-σοπράνο | Φελισιτέ Μπεγιού-Ιλαρέ |
| Αλέσιο | βαθύφωνος | Λορέντσο Μπιόντι |
| Ένας συμβολαιογράφος | τενόρος | Αντόνιο Κρίπα |
Υπόθεση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η σκηνή αναπαριστά ένα χωριό στην Ελβετία. Απροσδιόριστη εποχή.
Α' Πράξη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σκηνή Πρώτη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σκηνικό: Χωριό. Στο βάθος διακρίνεται ο μύλος της Τερέζας, ένα ρυάκι γυρίζει τον τροχό του.
Επικρατεί γιορτινή ατμόσφαιρα γιατί ο νεαρός εύπορος κτηματίας Ελβίνο αρραβωνιάζεται την Αμίνα, θετή κόρη της μυλωνούς. Η μόνη που είναι δυστυχισμένη, είναι η Λίζα, που έχει το τοπικό πανδοχείο. Είναι ερωτευμένη με τον νεαρό Ελβίνο, γι’ αυτό και απορρίπτει τις προτάσεις του Αλέσιο, ενός άλλου νεαρού του χωριού, που είναι ερωτευμένος μαζί της. Ένας ευγενής φτάνει στο χωριό, ο οποίος δείχνει να γνωρίζει πολύ καλά αυτά τα μέρη, αλλά κανένας από τους χωρικούς δεν τον αναγνωρίζει. Είναι ο κόμης Ροδόλφο, γιος του μακαρίτη άρχοντα του κάστρου. Ο κόμης, που εγκαθίσταται στο πανδοχείο της Λίζας, κάνει μερικά κομπλιμέντα στην Αμίνα, λέγοντάς της ότι το πρόσωπό της του θυμίζει μια γυναίκα που γνώριζε πριν πολλά χρόνια. Οι χωρικοί προειδοποιούν τον Ροδόλφο για την απαίσια παρουσία ενός φαντάσματος, αλλά ο καλλιεργημένος κόμης κρίνει τα λόγια τους ως αποτέλεσμα καθαρής δεισιδαιμονίας. Στο μεταξύ, οι κολακείες του κόμη στην Αμίνα έχουν προκαλέσει τη ζήλια του Ελβίνο και, όταν μένει μόνος μαζί της, την μαλώνει.
Σκηνή Δεύτερη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σκηνικό: Ένα δωμάτιο στο πανδοχείο. Απέναντι ένα παράθυρο: από τη μια πλευρά μια πόρτα εισόδου και από την άλλη μια τουαλέτα. Έπιπλα: ένας καναπές και ένα τραπεζάκι.
Στο δωμάτιό του, ο κόμης Ροδόλφο φλερτάρει με τη Λίζα. Όταν ακούγονται βήματα, η Λίζα φεύγει βιαστικά ξεχνώντας εκεί το μαντήλι της, προλαβαίνει πάντως να διακρίνει την Αμίνα. Η Αμίνα, υπνοβατώντας, μπαίνει στο δωμάτιο του κόμη, τον αποκαλεί τρυφερά με το όνομα του μνηστήρα της, μιλάει με ενθουσιασμό για την επικείμενη γαμήλια τελετή και τελικά του ζητά να την αγκαλιάσει. Ο Ροδόλφος στην αρχή δεν ξέρει τι να κάνει. Αποφασίζει τελικά, αφού έχει καταλάβει ότι υπνοβατεί, για να μην την τρομάξει να βγει από το δωμάτιο χωρίς να την ξυπνήσει. Στο μεταξύ μια ομάδα χωρικών φτάνει στο πανδοχείο για να υποβάλουν τα σέβη τους στον κόμη, εφόσον έχουν ανακαλύψει την ταυτότητά του. Η Λίζα, μνησίκακα, οδηγεί τους πάντες στο δωμάτιο του Ροδόλφο, όπου αιφνιδιάζουν τη νεαρή Αμίνα ξαπλωμένη στον καναπέ. Επικρατεί γενική σύγχυση. Ο Ελβίνο, οργισμένος, διαλύει τον αρραβώνα, ενώ η κοπέλα, συνέρχεται και, αγνοώντας τι έχει συμβεί, δεν βρίσκει λόγια να δικαιολογηθεί.
Β' Πράξη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σκηνή Πρώτη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σκηνικό: Σκιερό ρουμάνι ανάμεσα στο χωριό και τον πύργο.
Ενώ μια ομάδα χωρικών πηγαίνει στον πύργο για να παρακαλέσει τον Ροδόλφο να μεσολαβήσει ανάμεσα στους δυο νέους, η δύστυχη κοπέλα αναζητά παρηγοριά στη στοργή της μητέρας της. Η Αμίνα συναντά τον Ελβίνο, ο οποίος, καταρρακωμένος, της τονίζει πώς τον έκανε τον πιο δυστυχισμένο άντρα στον κόσμο και της βγάζει βίαια το δαχτυλίδι των αρραβώνων.
Σκηνή Δεύτερη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σκηνικό: Στο χωριό, ίδιο σκηνικό με την Α' Πράξη.
Ο κόμης Ροδόλφο μάταια προσπαθεί να εξηγήσει στους χωρικούς τι είναι η υπνοβασία και να κάνει τον Ελβίνο να αλλάξει γνώμη. Ο νεαρός, από πείσμα, έχει πια αποφασίσει να παντρευτεί τη Λίζα. Η πόλη γιορτάζει λοιπόν και πάλι ενόψει μιας νέας πιθανής γαμήλιας τελετής, αλλά όταν η Λίζα και ο Ελβίνο περνούν μπροστά από τον μύλο της Τερέζας, η γυναίκα κατηγορεί τη Λίζα ότι έπεσε στο ίδιο σφάλμα με την Αμίνα, φέρνοντας ως απόδειξη ένα μαντήλι που ανήκει στη Λίζα και βρέθηκε στο δωμάτιο του κόμη Ροδόλφου.
Ο Ελβίνο αισθάνεται ξανά προδομένος όταν, προς γενική έκπληξη, η Αμίνα εμφανίζεται να περπατά σε κατάσταση υπνοβασίας στο γείσο της στέγης του σπιτιού. Είναι η απόδειξη ότι ο Κόμης Ροδόλφο είχε δίκιο. Συλλογιζόμενη το μαραμένο λουλούδι που της είχε χαρίσει ο Έλβινο την προηγούμενη μέρα, η υπνοβάτης τραγουδά για τον δυστυχισμένο έρωτά της με ακροατές όλους τους συχωριανούς της. Ο Ελβίνο της ξαναφορά τη βέρα των αρραβώνων και η Αμίνα, ξυπνώντας, μπορεί επιτέλους να αγκαλιάσει ξανά τον αγαπημένο της. Το χωριό, με μεγάλη χαρά, ετοιμάζεται για τον πολυαναμενόμενο γάμο.
Ορχήστρα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- 2 Φλάουτα, (το 2ο μπορεί και Πίκολο), 2 όμποε, 2 κλαρινέτα, 2 φαγκότο
- 4 Γαλλικά κόρνα, 2 τρομπέτες, 3 τρομπόνια
- Τυμπάνια, μπάσο τύμπανο, πιατίνια, τρίγωνο
- Έγχορδα με δοξάρι
Επί σκηνής: 2 τύμπανα, 4 κόρνα
Αξιοσημείωτα κομμάτια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Α' Πράξη
- Tutto è gioia tutto è festa, καβατίνα της Λίζα
- Come per me sereno...Sovra il sen la man mi posa, καβατίνα και καμπαλέτα της Αμίνα
- Prendi l'anel ti dono, ντουέτο της Αμίνα και του Ελβίνο
- Vi ravviso, o luoghi ameni...Tu non sai con quei begli occhi, καβατίνα και καμπαλέτα του κόμη
- A fosco cielo, χορωδία
- Β' Πράξη
- Ah, non credea mirarti, σκηνή υπνοβασίας της Αμίνα
- Ah non giunge uman pensiero, άρια και φινάλε
Σημειώσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Τον Ερνάνη μελοποίησε λίγα χρόνια αργότερα, το 1844, ο Τζουζέπε Βέρντι
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Ιστορικό Αρχείο Ρικόρντι. 95. Ανακτήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 2021.
- ↑ «Grove Music Online» (Αγγλικά) Oxford University Press. 10.1093/GMO/9781561592630.ARTICLE.O007293. Ανακτήθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 2021.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2019.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Gianni Ruffin (2017). «La sonnambula in breve» (PDF). Teatro La Fenice. Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2023.
- ↑ Harold Rosenthal -John Warrack (ed. italiana Luciano Alberti) (1991). «Bellini Vincenzo». Dizionario enciclopedico dell'opera lirica. Φλωρεντία: Le lettere. σελίδες 72–3. ISBN 88 7166 038 2.
- ↑ 6,0 6,1 Harold Rosenthal -John Warrack (ed. italiana Luciano Alberti) (1991). «La Sonnambula». Dizionario enciclopedico dell'opera lirica. Φλωρεντία: Le lettere. σελ. 848. ISBN 88 7166 038 2.
- ↑ Γιάννης & Ανθούλα Παπαδοπούλου (2001). «Η Ιταλική όπερα τον 19ο αιώνα». Όπερα, Διαδρομή στα λυρικά μονοπάτια. Εκδοτικός οίκος Φίλιππος Νάκας. σελίδες 101–2. ISBN 960-290-571-9.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]