Lantanid
Lantanid a reer, diouzh erbedadenn an International Union of Pure an Applied Chemistry (IUPAC)[1] eus pep hini eus ar pemzek elfenn gimiek eo o niver atomek etre 57 ha 71 e taolenn drovezhiek an elfennoù, da lavaret eo etre 57La ha 71Lu.
| Niver atomek Arouez anv Tolz atomek |
57 La Lantanom 138,905 |
58 Ce Keriom 140,116 |
59 Pr Prazeodimiom 140,908 |
60 Nd Neodimiom 144,240 |
61 Pm Prometiom 144,913 |
62 Sm Samariom 150,360 |
63 Eu Europiom 151,964 |
64 Gd Gadoliniom 157,250 |
65 Tb Terbiom 158,925 |
66 Dy Disproziom 162,500 |
67 Ho Holmiom 164,930 |
68 Er Erbiom 167,259 |
69 Tm Tuliom 168,934 |
70 Yb Iterbiom 173,040 |
71 Lu Lutesiom 174,970 |
Gerdarzh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Eus anv al lantanom e teu hini ar rummad. Gant ar c'himiour svedat Carl Gustav Mosander (1797-1858) e voe goveliet an anv latin arnevez lanthanum e 1839 diwar an henc'hresianeg λανθανειν lantanein,"bezañ diverzhet"[2], abalamour d'an diaes ma oa bet hiniennekaat al lantanom a-douez ar c'heriom oksidet.
E 1841 e tremenas ar ger e saozneg[3], ha gallekaet e voe e 1846 (lanthane)[4] kent bezañ brezhonekaet e "lantanom"[5].
E 1925 e voe dibabet anv ar rummad gant ar maenoniour suis Victor Moritz Goldschmidt (1888-1947)[6].
Perzhioù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Fizikel
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Metaloù lufrus liv an arc'hant dezho eo al lantanidoù. Govelius int, da lavaret eo e c'haller o fladañ a-daolioù mailh. Orjalennus int ivez : tu zo d'o astenn hep na dorrfent.
- Kaletoc'h-kaletañ eo al lantanidoù a-feur ma kresk o niver atomek.
- Uhel eo ar gwrezverkoù ma c'haller o zeuziñ, hag o lakaat da virviñ war-lerc'h.
- Gwarellek eo al lantanidoù.
Kimiek
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Dilufrañ a ra al lantanidoù en aer en abeg d'an oksidadur, hag e 150°C pe war-dro e peg an tan enno.
- An holl anezho a zazgwered gant an dour, gorrek gant dour yen ha prim gant dour zomm.
- An holl anezho a zazgwered gant an halogenoù.
Taolenn ar perzhioù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]| ELFENN | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Niver atomek | 57 | 58 | 59 | 60 | 61 | 62 | 63 | 64 | 65 | 66 | 67 | 68 | 69 | 70 | 71 |
| Neuz |  |
 |
 |
 |
? |  |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| Douester (g/cm3) | 6,174 | 6,711 | 6,779 | 7,00 | 7,22 | 7,536 | 5,428 | 7,870 | 8,267 | 8,531 | 8,797 | 9,044 | 9,325 | 6,966 | 9,842 |
| Teuzverk (°C) | 920 | 799 | 931 | 1 016 | 1 042 | 1 072 | 822 | 1 313 | 1 356 | 2 573 | 1 472 | 1 529 | 1 545 | 824 | 1 663 |
| Bevverk (°C) | 3 464 | 3 443 | 3 520 | 3 074 | 3 000 | 1 794 | 1 522 | 3 273 | 3 230 | 4 652 | 2 700 | 2 868 | 1 950 | 1 196 | 3 402 |
| Aozadur elektronek* | 5d1 | 4f15d1 | 4f3 | 4f4 | 4f5 | 4f6 | 4f7 | 4f75d1 | 4f9 | 4f10 | 4f11 | 4f12 | 4f13 | 4f14 | 4f145d1 |
| Skin atomek (pm) | 243 | 242 | 240 | 239 | 238 | 236 | 235 | 234 | 233 | 231 | 230 | 229 | 227 | 226 | 224 |
- Notenn * : etre an diazez [ Xe ] hag ar gwiskad diavaez 6s2 ; da skouer, [Xe] 4f145d1 6s2 eo aozadur elektronek an lantanid diwezhañ, al lutesiom.
Kenderc'hadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Er c'hailhoù bastnasit, monazit ha loparit e kaver lantanidoù, kevret gant skandiom hag itriom. Douaroù rouez a reer eus ar seitek elfenn-se.
Arver
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]| Arver | Dregantad |
|---|---|
| Treloskerioù | 62 % |
| Metalouriezh ha kendeuzadoù | 13 % |
| Lintradur ar gwer, kroc'hanoù | 9 % |
| gwarelloù | 7 % |
| Fosforoù[7] | 3 % |
| Implijoù all | 6 % |
|
Andon : USGS | |
Evit gouzout hiroc'h, gwelit ar pennad Douar rouez.
Notennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ "Unaniezh Etrebroadel ar Gimiezh Rik ha Dedalvezadel (UEGRD)" e brezhoneg
- ↑ Online Etymology Dictionary (en) Liamm oberiant 27 C'HWE 13
- ↑ Dictionary.com (en) Liamm oberiant 27 C'HWE 13
- ↑ Dictionnaire Le Robert (fr)
- ↑ Geriadur ar Gimiezh
- ↑ HAKALA Reino W., Journal of Chemical Education (en) Liamm oberiant 27 C'HWE 13
- ↑ Kement danvez a zo treluc'hek en deñvalijenn (arabat eo droukveskañ gant an elfenn 15P).
Daveennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
- Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de France (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
- Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
- DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
- EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
- Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
- ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
- HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
- Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
- Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
- LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
- Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
- STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
- Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012
| Kimiezh | Elfennoù kimiek |
|---|
|
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv •
Taolenn beriodek |