Osip Mandelştam

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Osip Mandelştam
rus. О́сип Эми́льевич Мандельшта́м
Osip Mandelştam, 1914-cü il.
Osip Mandelştam, 1914-cü il.
Doğum adı Иосиф Эмильевич Мандельштам
Doğum tarixi
Doğum yeri Varşava
Vəfat tarixi (47 yaşında)
Vəfat yeri SSRİ SSRİ
Vəfat səbəbi səpmə yatalaq
Vətəndaşlığı SSRİ SSRİ
Həyat yoldaşı Nadejda Mandelştam
Atası Emili Mandelştam
Anası Faina Verlobskaya
Təhsili
Fəaliyyəti şair, yazıçı, tərcüməçi, ədəbiyyat tənqidçisi, esseist, müəllif
Əsərlərinin dili rus dili
İstiqamət Akmeizm[1][2]
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Osip Mandelştam (rus. О́сип Эми́льевич Мандельшта́м; 2 (14) yanvar 1891[3], Varşava, Polşa çarlığı, Rusiya imperiyası[1][4][…] – 27 dekabr 1938[1][4][…]) — Rus şairi; akmeist cərəyanın banilərindən biri.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Osip Mandelştam 3 yanvar 1891-ci ildə Varşavada anadan olmuşdur. Uşaqlıq və gənclik illəri Peterburqda keçib. Atası Emili Mandelştam kommersant, anası Faina Verlobskaya musiqi müəllimi idi.

1900–1907-ci illərdə Tenişov kommersiya peşə məktəbində təhsil alır. Peşə məktəbini bitirdikdən sonra üç dəfə xaricə səfər edir, bir müddət Parisdə yaşayır, sonra bir il Almaniyada Heydelberq Universitetində roman filologiyasını öyrənir. Bir neçə ay Berlin ətrafındakı Selendorf şəhərciyində yaşayır. Qərbi Avropa onda unudulmaz təsir buraxır, bu təəssüratın izləri sonralar onun şeirlərində, hətta son əsərlərində də görünür.

Anna Axmatova və Nikolay Qumilyovla tanışlıqdan sonra Mandelştamın yaradıcılığında yeni bir dövr başlayır. İlk vaxtlar onlar yola getmir, tez-tez mübahisə edirdilər. Belə ki, üçü də çətin adam idi. Amma getdikcə bir-birlərinə güzəştə getməyi öyrənirlər. Sonralar, Qumilyov güllələndikdən sonra Mandelştam Axmatovaya yazacaqdı ki, Nikolay Stepanoviç onu anlayan yeganə insan idi və o, öz əbədi dostuyla yaradıcılıq söhbətlərini indi də ruhən davam etdirir… Axmatova haqqında suala isə bir cümləylə cavab vermişdi:

" "Mən Axmatovanın müasiriyəm". "

Axmatovanın hökumətin qəzəbinə tuş gəldiyi bir vaxtda belə bir fikir söyləmək, çox cəsarətli addım idi.

"Daş" kitabı (1916)

Axmatova, Qumilyov, Mandelştam akmeist cərəyanın baniləri idilər. Akmeistlərin dünyaya baxışı fərqli idi. Onlar bir növ dünyanı yenidən kəşf etmək istəyirdilər. Mandelştamın akmeist ruhunda yazdığı ilk kitabı "Daş" adlanırdı. Belə ki, daş sarsılmaz materialdır, əsl ustanın əlində əbədi bir abidəyə çevrilə bilər. Mandelştamın "Daş" kitabı da bu anlamı ifadə edirdi.

1911–17-ci illərdə Mandelştam Peterburq Universitetinin Tarix-filologiya fakültəsinin roman-alman şöbəsində təhsil alır. Onun 1917-ci il inqilabına münasibəti birmənalı deyildi. Ona görə yeni Rusiyada öz yerini tapmaq cəhdləri uğursuzluq və qalmaqalla nəticələnirdi.

1920-ci ilin ikinci yarısı Mandelştam üçün böhran illəri olur. Şair susurdu. Yeni şeirlər yox idi. 5 il ərzində bircə şeir də yazılmamışdı.

1929-cu ildə şair nəsrə müraciət edir və "Dördüncü nəsr" əsərini yazır. Kitab həcmcə böyük deyildi, amma Mandelştamın yerə-görə sığmayan hislərini yaxşı ifadə edirdi. Çılğın, qılıqsız, tez özündən çıxan yazıçı asanlıqla düşmən qazanırdı, belə ki, öz münasibətini, fikirlərini, mühakimələrini gizləmirdi.

Müəllif "Dördüncü nəsr" kitabında yazırdı:

"Dünya ədəbiyyatı nümunələrini mən iki hissəyə bölürəm: İcazəli yazılanlar və icazəsiz yazılanlar. Əvvəlcədən icazə verilmiş şeylər barədə yazanların üzünə tüpürmək, başlarına dəyənəklə vurmaq istəyirəm. Belə yazıçılara mən nikaha girməyi və dünyaya uşaq gətirməyi qadağan edərdim. Axı uşaqlarımız bizim macal tapıb edə bilmədiklərimizi həyata keçirməlidirlər".

Beləcə, Mandelştam ikiqat nifrət qazanırdı. Özünün rədd etdiyi və onu rədd edənlərin nifrətini…

İnqilabdan sonrakı həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnqilabdan sonrakı həyatı gərgin və dözülməz idi. Ömrü gözləmələrdə keçən bu adam ölümünü də gözləyərək yaşayırdı. O, 1933-cü ilin noyabrında belə bir kiçik şeir yazır:[5]

Dəmirçi necə nal düzəldirsə,
bu da eləcə fərmanları düzür ard-arda,
Zərbələri birinin qasığına, o birinin alnına,
digərinin qaşqasına, ta o birinin isə gözünə tuş gəlir.
Onun kəsdiyi başa sorğu-sual yoxdur.
Odur ki, geniş sinəsini qabardıb gəzir bu osetin.

Həyat yoldaşı Nadejda Mandelştam, 1922-ci ilin martı.[6]

Nadejda Mandelştam bu şeirlə bağlı ona verilən suala belə cavab vermişdir:

— Mandelştam bu şeiri yazanda, sizcə anlayırdımı, bu, ona həyatı bahasına başa gələcək?
— Əlbəttə! O hətta elə bilirdi ki, onu dərhal güllələyəcəklər.[7]

Mandelştam Stalinlə bağlı yumoristik şeiri 1933-cü ilin noyabrında yazır. Dostlarına, o cümlədən Boris Pasternaka oxuyur. Dostunun taleyi üçün narahat olan Pasternak "Bu şeirin poeziyaya, ədəbiyyata qətiyyən dəxli yoxdur", — deyir. Pasternak bilirdi ki, bütün bunların sonu yaxşı qurtarmayacaq. Pasternakın gözündə bu şeir intihara cəhd idi və o, bu aktın iştirakçısı olmaq istəmirdi: "Elə hesab edək ki, nə siz mənə bu şeiri oxudunuz, nə də ki, mən dinlədim. Xahiş edirəm, bu şeiri daha heç kimə oxumayasız", — Pasternak deyir. Amma Mandelştamın susmaq fikri yox idi. Həyatı ciddi qəbul etməyən bu adam heç olmasa öz həqiqətini xilas etmək istəyirdi. Lakin Mandelştamın həqiqəti ona baha başa gəlir. Onu Perm vilayətinə sürgün edirlər. Şair orda ruhu sarsıntı keçirir və intihara cəhd edir. Həyat yoldaşı Nadejda Yakovlevna tanışlara, dostlara, bütün instansiyalara məktub yazıb kömək istəyir. Buxarin Stalindən xahiş edərək deyir:

"Şairlər həmişə haqlıdır. Tarix onların tərəfindədir".

Bu dəfə Mandelştama və həyat yoldaşına təklif edilir ki, sürgün yerini özləri seçsinlər. Onlar Voroneji seçirlər. Orada Nadejdanın qohumları yaşayırdı. Amma ağır günlər yenə bir-birini əvəz edir. Dolanmaq üçün vəsait yoxdur. Onunla nəinki görüşməkdən, üz-üzə gəlməkdən belə qaçırlar.

Yalnız poeziya yeganə çıxış yolu idi. O, yazırdı, şeirlər isə oxunmağa, eşidilməyə "can atırdı". Bir dəfə Mandelştam telefona sarı qaçır və dəstəyi götürüb müstəntiqə (telefon xətti daim ona bağlı idi) şeir oxumağa başlayr:

"Yox, xahiş edirəm, siz mənə qulaq asmalısınız! Axı mənim şeir oxumağa heç kimim yoxdur!"

Mandelştamın əsəbləri son həddə idi; o, şeir demirdi, içindəki ağrı-acıları sözlərlə təsəlli edirdi.

1937-ci ilin mayında Voronej sürgününün müddəti başa çatır. Şair bundan sonra bir il Moskvada yaşayır, paytaxta gələ bilmək üçün icazə almağa cəhd edir. Səfalətdə yaşayan Mandelştamın çətin günləri davam edirdi. O, pulsuz-parasız və kimsəsiz idi. Jurnal redaktorları şeirlərini çap etməkdən çəkinirdilər. Az-çox Pasternak, Şklovski, Katayev, Renburq və başqaları kömək edirdi. Axmatova 1938-ci ildə yazırdı:

"Bəla arxamızca gəzir. Mandelştamların vəziyyəti ağırdır. Üstəlik, Osip xəstəhaldır, mən onu sonuncu dəfə görəndə, o, çətinliklə nəfəs alırdı."

Vəfatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sonuncu həbsi zamanı NKVD tərəfindən çəkilmiş fotosu, 1938-ci il.

1938-ci ilin mayında Mandelştam yenidən həbs olunur. Onu 5 illik katorqaya, Qərbi Sibirə göndərirlər. Artıq Mandelştam geri qayıtmayacaqdı. O, elə həmin ilin 27 dekabr tarixində vəfat edir.

Mandelştamın son məktubundan:

"Bədənim zəifləyib, taqətdən düşmüşəm, elə arıqlamışam ki, tanınmalı halım qalmayıb. Bilmirəm, əyin-baş, pul, ərzaq göndərməyə ehtiyac varmı… Yenə də cəhd edin"

Şəkillər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 100 illiyi münasibətilə buraxılmış SSRİ poçt markası.
    100 illiyi münasibətilə buraxılmış SSRİ poçt markası.
  • 100 illiyi münasibətilə buraxılmış zərf.
    100 illiyi münasibətilə buraxılmış zərf.
  • Binaya vurulmuş lövhə üzərində "Leninqrad" şeiri, Haaqveq 29, Leyden, Niderland.
    Binaya vurulmuş lövhə üzərində "Leninqrad" şeiri, Haaqveq 29, Leyden, Niderland.

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Морозов А. Мандельштам // Краткая литературная энциклопедия (rus.). Москва: Советская энциклопедия, 1962. Т. 4. С. 568–570.
  2. ↑ Тарасенков А. Мандельштам // Литературная энциклопедия (rus.). Коммунистическая академия, Большая российская энциклопедия, Художественная литература, 1929. Т. 6.
  3. ↑ https://szukajwarchiwach.pl/72/200/0/-/153/skan/full/4tU7herNt3Ia-i1Xoweoug.
  4. ↑ 1 2 Freidin G. Osip Emilyevich Mandelshtam // Encyclopædia Britannica (ing.).
  5. ↑ Stalin və Pasternak arasında telefon söhbətinin sirri Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine. azadliqradiosu.az, 24.02.2014  (az.)
  6. ↑ Надежда Хазина-Мандельштам вскоре после замужества в марте 1922 года Arxivləşdirilib 2017-05-15 at the Wayback Machine. coollib.com  (rus.)
  7. ↑ Nadejda Mandelştamla müsahibədən, 1977-ci il

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Osip Mandelştam ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Osip_Mandelştam&oldid=7407299"