Przejdź do zawartości

Rydułtowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rydułtowy
miasto i gmina
Ilustracja
Rynek w Rydułtowach
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

wodzisławski

Aglomeracja

rybnicko-jastrzębska

Data założenia

XIII w.

Prawa miejskie

1951-75, 1992

Burmistrz

Marcin Połomski[1]

Powierzchnia

14,95 km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


21 514[2]
1451,5 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 32

Kod pocztowy

44-280

Tablice rejestracyjne

SWD

Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego
Mapa konturowa powiatu wodzisławskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Rydułtowy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Rydułtowy”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Rydułtowy”
Ziemia50°03′59,4″N 18°25′15,6″E/50,066500 18,421000
TERC (TERYT)

2415031

SIMC

0943121

Urząd miejski
ul. Ofiar Terroru 36
44-280 Rydułtowy
Strona internetowa
BIP

Rydułtowy (niem. Rydultau) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie wodzisławskim.

Według danych pochodzących z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 21 514 mieszkańców[2].

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Rydułtowy są położone w południowo-zachodniej części Wyżyny Śląskiej na Płaskowyżu Rybnickim, który na południu graniczy z Kotliną Oświęcimsko-Raciborską. W rejonie wieży ciśnień, na granicy administracyjnej miasta leży najwyższy punkt Płaskowyżu Rybnickiego, jego wysokość wynosi 311 m n.p.m. Położenie geograficzne 18°26′E 50°04′N. Granice Rydułtów wytyczają miasta: Rybnik, Radlin, Pszów, oraz gminy: Kornowac i Gaszowice. Miasto jest położone w strefie nadgranicznej z Czechami. Rydułtowy znajdują się w powiecie wodzisławskim i należą do aglomeracji rybnickiej. Historycznie Rydułtowy położone są na Górnym Śląsku.

Środowisko naturalne

[edytuj | edytuj kod]
Hałda w Rydułtowach

Budowa geologiczna

[edytuj | edytuj kod]

Budowa geologiczna obszaru na którym znajduje się miasto składa się z warstw karbońskich z licznymi pokładami węgla kamiennego, oraz z osadów czwartorzędowych. Wychodnia piaskowców karbońskich, należących do warstw porębskich, znajduje się w pobliżu ulicy Skalnej. Wychodnia jest objęta ochroną prawną (uchwałą Rady Miasta Rydułtowy z dnia 26 kwietnia 1994 r., nadano jej nazwę Stanowisko Przyrody Nieożywionej Skałka).

Utwory czwartorzędowe, to piaski, gliny, żwiry, mady rzeczne i namuły. W północno-wschodniej części miasta znajdują się złoża piaszczysto-żwirowe, w południowo-wschodniej eksploatowane są złoża gliny. Rzeźba terenu Rydułtów jest wynikiem działania lodowca i wód płynących.

Warunki klimatyczne

[edytuj | edytuj kod]

Miasto znajduje się w zasięgu dwóch regionów klimatycznych Śląsko-Wielkopolskiego i Nizinnego-Podkarpackiego. Występujące wiatry głównie pochodzą z kierunków południowo-zachodnich i północno-zachodnich. Klimat należy do umiarkowanych. Najchłodniejszym miesiącem zimy jest styczeń, w którym przeciętna temperatury wynosi −2 stopnie Celsjusza. Lipiec jest najcieplejszym miesiącem w roku ze średnią temperaturą +17 stopni Celsjusza. Temperatura poniżej zera przypada 90 dni w roku, a powyżej 15 stopni 100 dni. Średnie opady w styczniu wynoszą 50 mm, a w lipcu 100 mm, zaś średni roczny opad wynosi ok. 750 mm-800 mm. Śnieg pokrywa Rydułtowy 55-60 dni w roku.

Warunki glebowe

[edytuj | edytuj kod]

Gleby miasta Rydułtowy rozwinęły się na utworach polodowcowych. Bielice właściwe występują w północnej części miasta, zaś bielice pyłowe w południowej. Gleby te zalicza się do klas III i IV. Na gruntach ornych występują gleby: bielicowe, pseudobielicowe oraz gleby brunatne kwaśne.

Hydrologia

[edytuj | edytuj kod]

Rydułtowy są położone na terenach zasobnych w wodę, znajdujących się w dolinie rzeki Odry, w południowo-zachodniej części miasta, z kolei w północno-wschodniej części występują w znikomej ilości. Cieki wodne i stawy położone w Rydułtowach w znacznej ilości powstały wskutek prowadzonej eksploatacji węgla m.in. stawy Zawalisko, Machnikowiec. Potok Nacyna jest lewym dopływem rzeki Rudy, tworzy jego największą zlewnię, jednak w obecnych czasach jest silnie zanieczyszczony i zaliczany jest do wód poza klasą czystości. W mieście wyróżnia się wododziały II rzędu: Rzeka Sumina oraz III rzędu: Nacyna i mający tu swoje źródło potok Gzel, znajdują się tu również Rów Rydułtowski i potok z Polesia.

Flora i fauna

[edytuj | edytuj kod]

Grunty rolne stanowią 964 ha (64% powierzchni miasta), grunty leśne 38 ha (2%), Zieleń leśna, zieleń urządzona i sady zajmują ogółem 75 ha, tj. 5% obszaru miasta. Nieopodal ulicy Raciborskiej znajduje się las mieszany, największy w Rydułtowach. Północna część miasta od ul. Raciborskiej w kierunku na Czernicę i Jejkowice ze względu na swe wysoki walory przyrodnicze przynależy do otuliny Parku Krajobrazowego Cysterskich Kompozycji Krajobrazowych Rud Wielkich, zgodnie z zarządzeniem nr 18/93, Wojewody Katowickiego z dnia 23 listopada 1993 r. W mieście i najbliższych okolicach żyje ok. 100-110 gatunków ptaków, jest to 50% wszystkich gatunków ptaków występujących w Polsce. Ze względu na małą ilość zalesienia, dominującą ostoją dla ptaków są przydomowe ogrody działkowe, parki, sady, zadrzewienie w rejonie szybu powietrznego V, wyrobiska poeksploatacyjne cegielni oraz hałdy kopalniane i zabudowania przemysłowe.

Struktura powierzchni

[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 2002 r.[3] Rydułtowy mają obszar 15 km², w tym:

Miasto stanowi 5,23% powierzchni powiatu.

Osiedla

[edytuj | edytuj kod]
Urząd Miasta
Ulica Ofiar Terroru
Park Hvidovre

W skład Rydułtów wchodzi 9 osiedli:

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Dane z 30 czerwca 2004 r.[4]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 21 910 100 11 394 52 10 516 48
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
1460,7 759,6 701,1

Piramida wieku mieszkańców Rydułtów w 2014 r.[5]:


Rydułtowy po raz pierwszy wzmiankowane są na przełomie XIII i XIV w. w Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, jako Rudolphi Villa[6]. Nazwa Rydułtowy pochodzi od imienia Rudolf[7], prawdopodobnie należącego do pierwszego właściciela, feudała; jest to nazwa dzierżawcza.

W Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295-1305 wymienia również wieś Radoszowy, która w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak założona na prawie polskim łac. iure polonico wieś Radoszowy we fragmencie Rastow utroque solvitur decima more polonico[8][9].

Zmiany nazwy miasta na przestrzeni wieków:

  • ok. 1295-1305 r. – Rudolphi villa[6]
  • 1355 r. – z Rudosdorf
  • 1453 r. – z Rynolticz
  • 1481 r. – von Rynolticz
  • 1531 r. – Rynoltowitze
  • 1581 r. – Rudosdorf
  • 1614 r. – Rudoltowi
  • 1652 r. – Rudoltow, Rudultow
  • 1679 r. – Rydoltow, Rydultow
  • 1687 r. – Rudoltow
  • 1745 r. – Ridultow
  • 1784 r. – Ridultau
  • 1830 r. – Nieder Ridultau, Ober Ridultau, Ridultow
  • 1845 r. – Nieder Ridultau, Dolny Rydultów, Ober Ridultau, Wierzchni Rydułtów
  • 1861 r. – Nieder Ridultau, Ober Ridultau

Zmiany nazwy największej dzielnicy miasta – Radoszów:

  • 1228 r. – Radosevici
  • 1288 r. – Radoscow
  • 1300 r. – Rastow
  • 1316 r. – Raddoscow
  • 1437 r. – Radussuow
  • 1531 r. – Radoschow
  • 1614 r. – Radossow, Radessow
  • 1745 r. – Radoschau
  • 1830 r. – Nieder Radoschau, Ober Radoschau, Königlich Radoschau, Radoszow
  • 1845 r. – Nieder Radoschau, Ober Radoschau, Königlich Radoschau, Radoszów

W XX w. dodano końcówkę -owy.

26 października 1926 do Rydułtów Dolnych włączono zniesione gminy jednostkowe Radoszowy Dolne, Radoszowy Górne i Radoszowy Wielkie oraz Rydułtowy Górne[10], po czym gminę Rydułtowy Dolne przemianowano 25 stycznia 1928 na Rydułtowy[11]. W latach 1945–1950 siedziba zbiorowej gminy Rydułtowy[12], której 1 stycznia 1951 nadanao status miasta[13]. 27 maja 1975 włączone do Wodzisławia Śląskiego[14]. Wyłączone z Wodzisławia 1 stycznia 1992, stając się ponownie miastem[15].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Rydułtowy po raz pierwszy wzmiankowane są na przełomie XIII i XIV w. jako wieś położona w pobliżu Żor i Wodzisławia[6]. W połowie XIX w. większość mieszkańców miejscowości oraz regionu stanowiła ludność polskojęzyczna. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 r. odnotowuje, że „We wsi znajdują się 234 gospodarstwa domowe z 1066 mieszkańcami mówiącymi po polsku”„Es befinden sich im Dorfe 234 Haushaltungen mit 1066 polnisch sprechenden Einwohnern”[16].

Kopalnia Węgla Kamiennego Rydułtowy – Szyb Leon IV

W wyniku połączenia samodzielnych gmin: Rydułtów Górnych, Rydułtów Dolnych, Radoszów Górnych i Radoszów Wielkich 20 października 1926 r. Rydułtowy stały się gminą. Gmina Pietrzkowice została przyłączona 1 stycznia 1951 r.[17] W 1947 r. przyłączono kolonię Nalas należącą uprzednio do gminy Krzyżkowice. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 8 listopada 1950 r., Rydułtowy w 1951 r. uzyskały prawa miejskie. Na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz zmianie ustawy o radach narodowych, stały się jedną z dzielnic Wodzisławia Śląskiego, ustawa weszła w życie 1 czerwca 1975 r. Z dniem 1 stycznia 1992 r. Rydułtowy odzyskały prawa miejskie[18].

W latach 1992–1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Wjazd do Tunelu kolejowego w Rydułtowach
Jedyny w Polsce pokutny krzyż dwuramienny

Izby pamięci mieszczą się przy:

  • KWK Rydułtowy-Anna;
  • siedzibie Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców Województwa Śląskiego.

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Cykliczne imprezy kulturalne

[edytuj | edytuj kod]
  • Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy – drugi weekend stycznia
  • Festyn majowy – 1 maja
  • Festyn na rzecz Rodzin i Osób Niepełnosprawnych – drugi weekend czerwca
  • Skakanka Rock Festival – początek lipca
  • Dni Rydułtów – na przełomie sierpnia i września
  • Mikołaj – 6 grudnia
  • Sylwester – 31 grudnia

Edukacja

[edytuj | edytuj kod]

Przedszkola

[edytuj | edytuj kod]
  • Przedszkole nr 1, ul. Kochanowskiego 25
  • Przedszkole nr 2, ul. Raciborska 216
  • Przedszkole nr 3, os. Orłowiec 39
  • Przedszkole nr 4, os. Orłowiec 37
  • Przedszkole „Pod nutką” (prywatne), os. Karola 22
  • Katolickie Przedszkole Niepubliczne Sióstr Służebniczek NMP Ochronka im. bł. Edmunda Bojanowskiego, ul. Plebiscytowa 2

Szkoły podstawowe

[edytuj | edytuj kod]
  • Szkoła Podstawowa nr 1, ul. św. M. Kolbe 5
  • Szkoła Podstawowa nr 2 w Zespole Szkół, ul. Raciborska 270
  • Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Radoszowska 3
  • Szkoła Podstawowa nr 4 z oddziałami gimnazjalnymi, ul. Strzelców Bytomskich 13,

Szkoły średnie

[edytuj | edytuj kod]
  • Liceum Ogólnokształcące im. Noblistów Polskich, ul. Skalna 1
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 (Technikum i Zasadnicza Szkoła Zawodowa), ul. Obywatelska 30

Wspólnoty wyznaniowe

[edytuj | edytuj kod]

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Kluby sportowe

[edytuj | edytuj kod]

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]
Wózek z węglem przed KWK Rydułtowy-Anna

Ośrodek wydobycia węgla kamiennego. Większość mieszkańców miasta znajduje zatrudnienie w KWK Rydułtowy-Anna oraz firmach świadczących usługi dla kopalni.

Rydułtowianie

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Rydułtowami.

Honorowi Obywatele Miasta Rydułtowy

[edytuj | edytuj kod]
  • prof. Henryk Mikołaj Górecki – światowej sławy kompozytor; od 10 września 2011 patron Biblioteki Publicznej w Rydułtowach.
  • Henryk Szymiczek – wieloletni dyrektor KWK „Rydułtowy” (1975–1990), ornitolog amator.
  • dr Leopold Walla – doktor weterynarii, autor książek w języku niemieckim, m.in. o obyczajach na Górnym Śląsku So lebten wir in Oberschlesien oraz kroniki Rydułtów Chronik von Rydultau.
  • ks. Bernard Sodzawiczny – proboszcz parafii pw. św. Jerzego w Rydułtowach, w latach 1975–2003.
  • Jan Wojaczek – wieloletni dyrygent Orkiestry KWK „Rydułtowy-Anna” (od 1982 r.) i twórca zespołu tanecznego „Sukces” (1992).
  • Zygmunt Brachmański – artysta rzeźbiarz; autor m.in. pomnika „Śląskie Orły” w Katowicach.
  • ks. Bogdan Rek – wikariusz w parafii pw. św. Jerzego w Rydułtowach, w latach 2004–2011.
  • prof. dr hab. inż. Antoni Motyczka – profesor nauk technicznych, wieloletni dziekan Wydziału Budownictwa Politechniki Śląskiej, senator RP (2005, 2007, 2011).
  • dr Radislav Mojżiszek – doktor nauk pedagogicznych, od 1990 wicestarosta miasta Orłowa (cz. Orlova) w Czechach, który przyczynił się do rozwoju współpracy polsko-czeskiej.
  • Marian Jędrzejczyk – członek wielu zespołów folklorystycznych, członek Rady Kongresu Polaków w Republice Czeskiej i radny Orłowy.
  • Urszula Berger-Styczeń- artysta plastyk, wieloletni dyrektor Państwowego Ogniska Plastycznego im. L. Konarzewskiego w Rydułtowach.
  • ks. Konrad Opitek – proboszcz parafii pw. św. Jerzego w Rydułtowach w latach 2003–2017.

Miasta partnerskie[25]

[edytuj | edytuj kod]
  • Czechy Orlová, Czechy (od 14.03.1995 r.) – współpraca na tle kulturalnym, oświatowym, administracyjnym, sportowym i handlowym (zarówno w Rydułtowach, jak i Orlovej powstały ulice, noszące nazwę miasta partnerskiego)
  • Dania Hvidovre, Dania (od 14.09.1995 r.) – współpraca na tle kulturalnym, oświatowym, administracyjnym i gospodarczym (w Rydułtowach znajduje się park o nazwie „Hvidovre”, a w duńskim mieście plac o nazwie „Rydułtowy”)
  • Niemcy Reken, Niemcy (od 31.08.2012 r.) – współpraca na tle kulturalnym, oświatowym, administracyjnym i gospodarczym (w obu miastach znajdują się tablice upamiętniające podpisanie umów partnerskich)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Burmistrz Miasta, Biuletyn Informacji Publicznej [dostęp 2019-03-12] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-12].
  2. a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-10-30].
  3. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  4. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  5. Rydułtowy w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  6. a b c Piotr Hojka: O początkach Wodzisławia Ślaskiego. Racibórz: Wydawnictwo Nowiny, 2023, s. 48. ISBN 978-83-954738-5-2.
  7. Kazimierz Rymut, Nazwy miast Polski, Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, ISBN 83-04-02436-5, OCLC 834818343.
  8. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  9. H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
  10. Gazeta Urzędowa Woj. Śl. nr 30 z 1926 r.
  11. Dz.U.Śl. 1928 nr 4 poz. 9
  12. Rozporządzenie Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 27 listopada 1945 o podziale powiatu rybnickiego w województwie śląsko-dąbrowskim na gminy wiejskie i gromady (Katowice: Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki z dnia 22 grudnia 1945 r., Nr. 34, Poz. 455)
  13. Dz.U. 1950 nr 51 poz. 472
  14. Dz.U. 1975 nr 15 poz. 87
  15. Dz.U. 1991 nr 115 poz. 497
  16. Triest 1865 ↓, s. 772.
  17. Dz.U. z 1950 r. nr 51, poz. 472.
  18. Dz.U. z 1991 r. nr 115, poz. 497.
  19. Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 2: Zagłębie Dąbrowskie, Ziemia Rybnicka, Ziemia Wodzisławska, Łódź 2023, s. 164.
  20. Świętego Jacka - Rydułtowy Radoszowy [online], archidiecezjakatowicka.pl [dostęp 2024-02-20].
  21. Świętego Jerzego - Rydułtowy [online], archidiecezjakatowicka.pl [dostęp 2024-02-20].
  22. Matki Bożej Uzdrowienia Chorych - Rydułtowy Orłowiec [online], archidiecezjakatowicka.pl [dostęp 2024-02-20].
  23. Kontakt [online], rydultowy.kwch.org [dostęp 2024-02-20].
  24. a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20].
  25. Concept Intermedia www.sam3.pl, Miasta partnerskie [online], Urząd Miasta Rydułtowy [dostęp 2021-05-19] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]