Liczebnik
Liczebnik – część mowy określająca cechy ilościowe desygnatu: liczbę, ilość, liczebność, wielokrotność lub kolejność[1]. Odpowiadają na pytania: ile? który z kolei?
Liczebniki występują w większości języków świata. Za wyjątek uchodzi język pirahã z dżungli amazońskiej. W języku tym występują tylko wyrazy hoi – mało i baagiso – dużo. Nie występuje też liczba mnoga rzeczowników i zaimków[2].
W językach indoeuropejskich, semickich, ałtajskich i chińsko-tybetańskich system liczebnika jest oparty na układzie dziesiętnym. Rozpowszechnienie tej bazy wynika z faktu, że ludzie mają dziesięć palców u rąk.
Wiele plemion w Afryce i Oceanii używa systemu opartego na liczebnikach o bazie 5. W niektórych językach Nowej Gwinei system jest oparty na bazie 4 lub 8[3]. Prekolumbijska cywilizacja Majów używała systemu dwudziestkowego, a Sumerowie – sześćdziesiątkowego.
Liczebnik w języku polskim
[edytuj | edytuj kod]W języku polskim wyróżnia się następujące rodzaje[4]:
- liczebniki główne (np. jeden, dwa, trzy),
- liczebniki porządkowe (np. pierwszy, drugi, trzeci),
- liczebniki zbiorowe (np. dwoje, troje, czworo),
- liczebniki ułamkowe (np. jedna druga, trzy czwarte),
- liczebniki nieokreślone (np. kilka, wiele, dużo, kilkaset),
- liczebniki mnożne (np. potrójny),
- liczebniki wielorakie (np. trojaki).
Liczebników zbiorowych używa się do określenia liczby, w przypadku[5]:
- płci mieszanej, np. dwudziestu pracowników (sami mężczyźni lub same kobiety) → dwadzieścioro pracowników (kobiety i mężczyźni);
- rzeczowników zakończonych w mianowniku, w liczbie pojedynczej na -ę, np. dwoje jagniąt (w mianowniku forma jagnię);
- gdy rzeczownik nie występuje w liczbie pojedynczej, np. troje skrzypiec (rzeczownik skrzypce nie występuje w liczbie pojedynczej); UWAGA! Nie stosować przy rzeczownikach niepoliczalnych!
- w tradycyjnych połączeniach, np. dwoje oczu (rzeczownik oko występuje w liczbie pojedynczej i nie kończy się w mianowniku na -ę, ale utarło się w języku polskim, że należy zastosować liczebnik zbiorowy).
Rzeczowniki odliczebnikowe (liczebnik abstrakcyjny) są to rzeczowniki powstałe na podstawie liczebnika np. jedynka, dwójka, trójka[4].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bąk 1977 ↓, s. 170.
- ↑ Daniel L. Everett Constraints on Grammar and Cognition in Pirahã. pnglanguages.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-19)]. (ang.)
- ↑ J.E. Phythian Counting Systems of Papua New Guinea. science.uts.edu.au. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-07)]. (ang.).
- ↑ a b Polański 1999 ↓, s. 338.
- ↑ Nagórko 2007 ↓, s. 168-169.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Piotr Bąk, Gramatyka języka polskiego - zarys popularny, Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1977, ISBN 83-214-0923-7.
- Alicja Nagórko, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, ISBN 978-83-01-15390-8.
- Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Lista liczebników od 0 do 10 we wszystkich językach świata (ang.) – na stronie Marka Rosenfeldera
- Odmiana i składnia liczebników głównych