Przejdź do zawartości

Kiszyniów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kiszyniów
Chișinău
Ilustracja
Widok na miasto
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Mołdawia

Data założenia

1436

Burmistrz

Ion Ceban

Powierzchnia

123 km²

Populacja (2024)
• liczba ludności
• gęstość


665,5 tys.[1]
5410,25 os./km²

Nr kierunkowy

+373-22

Kod pocztowy

MD20xx

Tablice rejestracyjne

C, CU, K

Położenie na mapie Mołdawii
Mapa konturowa Mołdawii, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kiszyniów”
Ziemia47°00′50″N 28°51′00″E/47,013889 28,850000
Strona internetowa

Kiszyniów (rum. Chișinău, cyryl. Кишинэу, wym. [kiʃiˈnəw]; ros. Кишинёв) – stolica i największe miasto Mołdawii, zamieszkiwane przez 665,5 tys. mieszkańców[2].

Miasto zajmuje powierzchnię 123 km², dzieli się na 5 sektorów: Centru, Botanica, Buiucani, Rîșcani, Ciocana.

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]

Jedną z wersji jest, że nazwa Chișinău pochodzi od starorumuńskich słów chișla („źródło”) i nouă („nowy”), ponieważ miasto zostało zbudowane wokół źródła. Obecnie źródło jest zlokalizowane przy skrzyżowaniu ulic Puszkina i Albișoara.

Według Stefana Ciobanu, rumuńskiego historyka, nazwa Chișinău powstała w ten sam sposób co nazwa miasta Chișineu-Criș w zachodniej Rumunii, niedaleko granicy z Węgrami. Jego węgierska nazwa to Kisjenő, od której pochodzi rumuńska nazwa. Nazwa Kisjenő pochodzi od słów kis „małe” i Jenő „plemię”, jednego z siedmiu węgierskich plemion, które wstąpiły do Kotliny Panońskiej w 896 i dały nazwę 21 osadom.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Ratusz w Kiszyniowie na pocz. XX wieku

Kiszyniów założono w 1466 na terenie Hospodarstwa Mołdawskiego, które na przełomie XV i XVI wieku dostało się pod zwierzchnictwo Turcji jako państwo wasalne. Przez wiele lat miasto było stolicą żupy (rum. județul) Lăpușna. W 1812 Kiszyniów zaanektowała Rosja[3], czyniąc je stolicą guberni besarabskiej. W XIX wieku miasto przebudowano i unowocześniono z inicjatywy burmistrza Karla Szmidta[4] i pod kierunkiem architekta Aleksandra Bernardazziego; do dziś z tych czasów zachował się m.in. szachownicowy układ ulic w centrum[5]. W 1903 w Kiszyniowie miał miejsce jeden z największych w historii pogromów ludności żydowskiej, inspirowany przez prężnie działającą w carskiej Rosji czarną sotnię (Żydzi stanowili wówczas większość mieszkańców Kiszyniowa).

W 1917 r. w Kiszyniowie rozpoczęła pracę Rada Kraju, która ogłosiła 15 grudnia autonomię Mołdawii na obszarze Besarabii w granicach państwa rosyjskiego[6]. Równolegle w mieście powstały rady robotnicze i żołnierskie, w których na przełomie grudnia 1917 i stycznia 1918 przewagę zyskali bolszewicy. W nocy z 13 na 14 stycznia 1918 bolszewicy przeprowadzili zbrojny przewrót w Kiszyniowie i 19 stycznia wymusili na Radzie Kraju przerwanie prac, jednak po tygodniu zostali wyparci z miasta przez wkraczające, na prośbę Rady, interwencyjne wojska rumuńskie[7]. W marcu 1918 r. Rada Kraju pod naciskiem Rumunii przegłosowała przyłączenie Besarabii do Rumunii[8]. W rezultacie miasto po przeszło stu latach zostało ponownie zjednoczone z zachodnią Mołdawią, już w ramach powstałego w międzyczasie państwa rumuńskiego.

W 1940, na mocy ugody niemiecko-radzieckiej, Kiszyniów wraz z Besarabią został anektowany przez ZSRR. W tym samym roku została z Tyraspolu do Kiszyniowa przeniesiona stolica Mołdawii Radzieckiej. W czerwcu 1941, w wyniku agresji Niemiec i sojuszników, w tym Rumunii na ZSRR, Kiszyniów znalazł się po raz drugi w granicach Królestwa Rumunii. Wtedy przez miasto przetoczyła się kolejna fala pogromów ludności żydowskiej, eliminując niemal całkowicie Żydów z tła etnicznego miasta. W 1944 Armia Czerwona ponownie zajęła Besarabię, a Kiszyniów na powrót stał się stolicą Mołdawskiej SRR. Po rozwiązaniu ZSRR w 1991 Kiszyniów stał się stolicą niepodległej Republiki Mołdawii.

Geografia

[edytuj | edytuj kod]

Kiszyniów położony jest na nizinie w centrum kraju, w jednym z bardziej urodzajnych terenów (uprawa winorośli i innych owoców), nad rzeką Byk, prawym dopływem Dniestru. Kiszyniów jest jedną z najbardziej zielonych stolic Europy.

Kiszyniów leży w strefie klimatu kontynentalnego, charakteryzującego się gorącymi i suchymi latami oraz zimnymi i wietrznymi zimami. Temperatury w zimie często spadają poniżej 0 °C, ale rzadko spadają poniżej –10 °C. Latem średnia temperatura wynosi około 25 °C, ale czasami dochodzi do 35–40 °C w środku lata w centrum miasta. Mimo że opady i wilgotność w lecie są niskie, zdarzają się burze. Temperatury wiosną i jesienią wahają się w okolicach 16–24 °C. Opady w tym czasie są zwykle mniejsze niż w lecie i są częstsze, ale łagodniejsze.

Polityka i administracja

[edytuj | edytuj kod]
Ratusz w Kiszyniowie

Kiszyniów jest zarządzany przez Radę Miasta i Burmistrza Miasta, wybierane raz na cztery lata. Obecnym burmistrzem Kiszyniowa jest Ion Ceban. Jego poprzednikiem był Ruslan Codreanu(inne języki). Zgodnie z mołdawską konstytucją, Urecheanu – wybrany do parlamentu w 2005 – jako poseł nie mógł dalej sprawować stanowiska burmistrza Kiszyniowa i zrezygnował z poprzednio zajmowanej funkcji.

Podczas jego 11-letniej kadencji została odrestaurowana wieża soboru Narodzenia Pańskiego oraz nastąpiła poprawa w zakresie transportu publicznego. Uruchomiono również nowe linie trolejbusowe oraz wydłużono istniejące linie, w celu polepszenia połączeń pomiędzy dzielnicami.

Pierwszym burmistrzem Kiszyniowa był Angel Nour w 1817. W 1941 urząd został zniesiony. Po upadku komunizmu i przywróceniu urzędu w 1990 pierwszym demokratycznie wybranym burmistrzem został Nicolae Costin.

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też kategorię: Podział administracyjny Kiszyniowa.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Liczba ludności w poszczególnych latach[9]:

1959 1970 1971[3] 1979 1989 2004 2014[1] 2024[2]
258 910 415 956 374 tys. 589 140 770 948 712 218 674,5 tys. 665,5 tys.

Struktura etniczna miasta w 2004[10]:

Dane oznaczone za pomocą * są trudne do zweryfikowania. Dla bliższego zapoznania się z problemem zobacz Mołdawianie a Rumuni w artykule Mołdawianie.

Kiszyniów jest jednym z najliczniejszych skupisk Polaków w Mołdawii.

Język

[edytuj | edytuj kod]

Kiszyniów jest miastem dwujęzycznym. Większość mieszkańców posługuje się językiem rumuńskim i językiem rosyjskim. Większość napisów jest w języku rumuńskim.

Zabytki i atrakcje turystyczne

[edytuj | edytuj kod]
Cerkiew św. Mikolaja
Pałac prezydencki w Kiszyniowie
Eternitate

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Kiszyniów jest najbardziej rozwiniętym gospodarczo miastem Mołdawii, jest też głównym węzłem transportowym. W Kiszyniowie rozwijają się głównie: przemysł spożywczy (liczne winiarnie), przetwórstwo warzyw i owoców, przemysł tytoniowy, tekstylny i materiałów budowlanych.

Transport

[edytuj | edytuj kod]

Nieopodal Kiszyniowa, 13 km na południowy wschód, znajduje się międzynarodowy port lotniczy, który w 2012 r. obsłużył 1,22 mln pasażerów. Lotnisko zapewnia bezpośrednie połączenia z głównymi portami Europy oraz Rosji. Ponadto stacja kolejowa Chișinău stanowi węzeł na linii StambułMoskwa.

Edukacja i kultura

[edytuj | edytuj kod]
Muzeum Narodowe Archeologii i Historii

Kiszyniów jest siedzibą 12 publicznych i 11 niepublicznych uczelni. Ponadto w Kiszyniowie mieszczą się liczne teatry, muzea i placówki kulturalne.

W mieście swoją siedzibę ma założony w 1947 roku klub piłkarski Zimbru Kiszyniów, który domowe mecze rozgrywa na stadionie Zimbru. Siedzibę ma tu również klub piłkarski Dacia Kiszyniów. Przed wojną w Kiszyniowie istniały kluby piłkarskie takie jak Mihai Viteazul Kiszyniów czy Fulgerul CFR Kiszyniów.

Religia

[edytuj | edytuj kod]

Kiszyniów jest siedzibą eparchii kiszyniowskiej Mołdawskiego Kościoła Prawosławnego; jej zwierzchnik stoi na czele całej Cerkwi mołdawskiej, uznającej zwierzchność Patriarchatu Moskiewskiego. Swoją siedzibę w Kiszyniowie ma również metropolia Besarabii Rumuńskiego Kościoła Prawosławnego[23]. Kiszyniów jest siedzibą biskupa katolickiej diecezji kiszyniowskiej. W Kiszyniowie znajduje się również Biuro Oddziału nadzorujące działalność Świadków Jehowy w Mołdawii[24].

Osobistości

[edytuj | edytuj kod]

Związani z Kiszyniowem

[edytuj | edytuj kod]

Mieszkali w Kiszyniowie

[edytuj | edytuj kod]

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Numărul populaţiei stabile al Republicii Moldova la 1 ianuarie 2014, în profil teritorial. National Bureau of Statistics of the Republic of Moldova. [dostęp 2015-01-21].
  2. a b Usually resident population, as of January 1 by Districts, Ages, Years, Areas and Sex [online], PxWeb [dostęp 2024-07-14] (ang.).
  3. a b c d e Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 472.
  4. Городские истории: великий градоначальник Карл Шмидт / Locals [online], web.archive.org, 27 lipca 2014 [dostęp 2023-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-27].
  5. Marcin Wesołowski, Kiszyniów, stolica Mołdawii. Przewodnik wakacyjny [online], Wojażer, 18 czerwca 2017 [dostęp 2023-04-25] (pol.).
  6. Ch. King, The Moldovans. Romania, Russia and the Politics of Culture, Hoover Institution Press, Stanford University Press, Stanford 2000, ISBN 978-0-8179-9792-2, s. 33.
  7. W. van Meurs, The Bessarabian Question in Communist Historiography. Nationalist and Communist Policy and History-Writing, Columbia University Press, New York 1994, s. 63–65.
  8. Ch. King, The Moldovans. Romania, Russia and the Politics of Culture, Hoover Institution Press, Stanford University Press, Stanford 2000, ISBN 978-0-8179-9792-2, s. 35.
  9. 1. Population at the 1959, 1970, 1979, 1989 and 2004 censuses, by sex and area, in territorial aspect. National Bureau of Statistics of the Republic of Moldova. [dostęp 2015-01-21].
  10. 6. Population by main nationalities, in territorial aspect. National Bureau of Statistics of the Republic of Moldova. [dostęp 2015-01-21].
  11. Laura Ghenea, Biserica Măzărache, locul nașterii orașului Chișinău [online], CuzaNet [dostęp 2023-11-26] (rum.).
  12. Biserica „Înălţarea Domnului”- „Sfânta Vinere”, or. Chişinău [online], 31 października 2012 [dostęp 2016-09-17] (rum.).
  13. Biserica “Sf. Mucenic Haralmbie” din Chișinău [online], protopopiatchisinau.md [dostęp 2016-09-11] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-24].
  14. Catedrala ortodoxă Schimbarea la Faţă a Mântuitorului din oraşul Chişinău de la începuturi (1899–1902) şi până în anii pustiirii (1959-1962) [online], csf.md [dostęp 2016-09-11].
  15. Biserica “Sf. Mare Mucenic Pantelimon”, or. Chişinău [online], protopopiatchisinau.md [dostęp 2016-09-11] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-24].
  16. Biserica “Sf. Cneaz Vladimir”, or. Chișinău [online], protopopiatchisinau.md [dostęp 2016-09-11] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-24].
  17. Ce fac comunistii in biserica [online], zdg.md [dostęp 2016-09-11].
  18. Sf. Gheorghe, 4 (colţ str. A. Iancu) – Biserica Sf. Mare Mucenic Gheorghe [online], monument.sit.md [dostęp 2017-01-30] (rum.).
  19. Rabbi Ţirilson, 8–10 – Clădirea fostei sinagogi cu azil [online], monument.sit.md [dostęp 2017-07-13] (rum.).
  20. Chisinau.
  21. O istorie zbuciumată! Clădirea Primăriei Chișinău – de la edificiu rusesc, la sediul Consiliului Municipal, „Telegraph Moldova”, 5 marca 2018 [dostęp 2018-05-19] (rum.).
  22. Privind modificarea Registrului monumentelor Republicii Moldova ocrotite de stat, aprobat prin Hotărârea Parlamentului nr. 1531/1993 [online], Ministerul Justiției, 19 maja 2022 (rum.).
  23. Mitropolia Basarabiei. mitropoliabasarabiei.md. [dostęp 2017-02-26]. (rum.).
  24. Watchtower: Biuro Oddziału w Mołdawii. jw.org. [dostęp 2017-05-20].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]