Johann Wolfgang von Goethe

Johann Wolfgang (von) Goethe (Frankfurt, Alemania, 1749ko abuztuaren 28a - Weimar, Alemania, 1832ko martxoaren 22a) idazle alemaniarra izan zen, Erromantizismo eta Sturm und Drang garaikoa. Azken polimata edo gizaki unibertsaletakotzat hartzen da, idazle izateaz gain eleberrigile, dramagile, olerkari, zientzialari, geologo, botanikari, anatomista, fisikari, zientzia historialari, pintore, arkitekto, diseinatzaile, ekonomista, antzerki zuzendari, filosofo humanista eta, hamar urtez, Estatuko funtzionario izan baitzen.

Johann Wolfgang von Goethe
Irudi gehiago
Geheimrat (en)
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Johann Wolfgang Goethe
Jaiotza	Frankfurt am Main, 1749ko abuztuaren 28a
Herrialdea	Saxe-Weimar-Eisenach  (1775eko azaroa -
Lehen hizkuntza	alemana
Heriotza	Weimar, 1832ko martxoaren 22a (82 urte)
Hobiratze lekua	Weimarer Fürstengruft (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: miokardio infartu akutua
Familia
Aita	Johann Caspar Goethe
Ama	Catharina Elisabeth Goethe
Ezkontidea(k)	Christiane Vulpius
Bikotekidea(k)	ikusi Lili Schönemann (mul)
Seme-alabak	ikusi August von Goethe (mul)
Haurrideak	ikusi Cornelia Schlosser (mul)
Familia	ikusi Peter im Baumgarten (en) (foster child (en) )
Leinua	Goethe (en)
Hezkuntza
Heziketa	Leipzigeko Unibertsitatea (1765 - 1768) : zuzenbide (jakintza) Estrasburgoko Unibertsitatea (1770eko apirila - 1771) : zuzenbide (jakintza)
Hezkuntza-maila	lizentzia
Hizkuntzak	alemana
Irakaslea(k)	Adam Friedrich Oeser Justus Christian Loder Johann Schweighäuser (en)
Jarduerak
Jarduerak	theatre manager (en) , botanikaria, politikaria, margolaria, filosofoa, teologoa, legelaria, arte-kritikaria, musika-kritikaria, liburuzaina, poeta, bidaia idazlea, fisikaria, literatoa, eleberrigilea, antzerkigilea, autobiografialaria, diplomazialaria, estatu-politikaria, polimata, aforista, eguneroko-idazlea, mineralogoa, zoologoa, artearen teorikoa, abokatua, musikagilea, libretista, idazlea, artista bisuala eta arte-historialaria
Lan nabarmenak	ikusi Fausto Werther Wilhelm Meister's Apprenticeship (en) Hautapen ahaidetasunak Prometheus (en) Koloreen teoria (Goethe) Italian Journey (en) West–Eastern Diwan (en) Egmont (en) The Sorcerer's Apprentice (en) Der Erlkönig (en) Maxims and reflections of Goethe (en)
Jasotako sariak	ikusi Merit Order of the Bavarian Crown  (1827ko abuztuaren 28a) Ohorezko Legioko ofiziala  (1808ko urriaren 14a) Order of Saint Anna, 1st class  (1808ko urriaren 15a) Grand Cross of the House Order of the White Falcon  (1816ko urtarrilaren 30a) Knight Commander of the Order of Leopold (Austria) Order of Leopold Ohorezko Legioko gurutze handia
Influentziak	Friedrich Schiller, Napoleon Bonaparte, Hafez, Johann Gottfried Herder, Voltaire, Lineo, William Shakespeare, Baruch Spinoza eta Ossian (en)
Kidetza	Alemaniako Natur Zientzien Leopoldina Akademia Academy of Science for Public Utility (en) Zientzien Bavariar Akademia Göttingengo Zientzien Akademia Prusiako Zientzien Akademia Alemaniar Arkeologia Institutua Framazoneria Zentral-Dombauverein zu Köln von 1842 (en) Kultura patriotikorako silesiar elkartea Warsaw Society of Friends of Learning (en) Zientzien Errusiar Akademia Kultura patriotikorako silesiar elkartea Sächsischer Kunstverein (en) Arcadiako Akademia
Mugimendua	Sturm und Dranga Weimarreko klasizismoa Argien mendea
Genero artistikoa	lirika drama tragedia
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Luteranismoa

George Elioten (1819-1880) hitzetan, «Alemaniako letra-gizonik handiena... eta Lurraren gainean ibili zen benetako gizon unibertsala». Bere eleberriak, olerkiak, dramak eta baita zientzia-tratatu eztabaidagarriak ere inspirazio-iturri izan ziren lan mota guztietarako. Arthur Schopenhauerrek Wilhelm Meister eleberria aipatu zuen, Tristram Shandy, La Nouvelle Heloïse eta Don Quijoterekin batera, inoiz idatzi den lau eleberri onenen artean. Bere abizenak Goethe-Institut izena ematen dio Alemaniako hizkuntza eta kultura mundu osoan zabaltzeaz arduratzen den erakundeari.

Bizitza

Hasierako urteak

Goethek bere bizitzako gorabeherak Aus meinem Leben. Dichtung und Wahrheit (Nire bizitzatik kanpo. Poesia eta egia) (1882) izeneko liburuan kontatu zituen. Frankfurt am Main hirian jaio zen. Aita, Johann Caspar Goethe, abokatu eta kontseilari inperiala zen eta ama, Katharina Elisabeth Textor, Frankfurtko burgu-maisu ohi baten alaba.

Talentu aparteko adimendun gizona, eta jakin-nahi izugarriz betea, denetatik egin, eta kultura zabala bereganatu zuen. Lehenik hizkuntzak ikasi zituen, artea izan arren bere zaletasuna. Garai horretan bere lehen poemak idatzi zituen, eta geologia, kimika eta medikuntza alorrean interesatu ere.

Ikasketak

Leipzigen, zuzenbidea ikasi zuen (1765), baina gaixotasun larri batek ikasketak uztera behartu zuen, 1768an Frankfurtera itzultzera behartuz. Katharina von Klettenberg bere amaren lagunak zaindu zuen, baita mistizismo pietistan barneratu ere. 1770ean, ikasketetara itzuli zen Estrasburgon, eta, hurrengo urtean, doktorego-tesia aurkeztu zuen, Estatuaren eta Elizaren arteko harremanari buruzkoa. Estrasburgoko teologoek eskandalagarritzat jo zuten idazkia, eta haietako batek erlijioa mespretxatzen duen zorotzat jo zuen Goethe. Fakultateko dekanoak tesia erretiratzeko gomendatu zion Goetheri, eta, aldi berean, Unibertsitateak lizentziatura lortzeko aukera eskaini zion. Titulu horretarako, tesi gutxi batzuk planteatu, eta defendatu besterik ez zuen egin behar, eta halaxe egin zuen. Tesi horietako batean, Goethek bere semea hiltzen duen ama heriotzara kondenatu beharko ote litzatekeen aztertu zuen. Gai hori, geroago, forma artistikoan agertu zen Gretchenen tragedia bere obran.

Han igarotako urte biak erabat garrantzitsuak izan ziren harentzat: Friederike Brion ezagutu, eta hark bere emakumezko pertsonaia gehienak iradoki zizkion. Halaber, Johann Gottfried von Herder ere ezagutu zuen, Erromantizismoan eragin handia izan zuen filosofoa, alemaniar poesia popularrean barneratu, Shakespeareren unibertsoa erakutsi eta Neoklasizismo frantsesetik baztertu zuena.

Wetzlarren zuzenbide-praktikak egiten hasi zen, eta Herderekin kolaboratu zuen Sturm und Drang (Ekaitza eta indarra) mugimenduaren adierazpen sortzailea idazten, Alemaniako Erromantizismoaren preludiotzat hartzen dena: Alemaniako estilo eta arteari buruz (1772). Lan horretan, James MacPherson (Ossian) eta Shakespeareren poesia aldarrikatzen da. Frankfurtera itzuli zenean, Götz von Berlichingen tragedia (1773) idatzi zuen, eta, hurrengo urtean, ''Werther'' (1774) eleberria. Wertherren inspirazioa 1772. urtearen erdialdean aurkitu zuen Wetzlarreko auzitegian zuzenbide-praktikak egiten ari zenean: Charlotte Buffekin maitemindu zen, bere lankide eta praktiketako abokatu Johann Christian Kestnerren neskalagun eta emaztegaia, eta Karl Wilhelm Jerusalem, korrespondentziarik gabeko maitasunak oinazetutako beste abokatu batek, bere buruaz beste egin zuen Kestnerrek emandako pistola bat erabiliz. Goethek bi istorioak batu zituen Werther eleberrirako, neurri batean epistolarra, eta hain arrakasta handia izan zuen protagonistaren irudian belaunaldi gazteen desengainua irudikatzean, ezen, herrialdean, nerabeen suizidio epidemia bat eragin baitzuen.

Wertherren urte berean (1774), Goethek Clavigo drama argitaratu zuen Frankfurten abokatu-langela bat ondasun gutxirekin irekitzen saiatzen ari zela, eta, 1775eko udaberrian, hiriko bankari baten alaba zen Lili Schönemannekin konprometitu zen. Hala ere, bi familien arteko desberdintasun sozialek eta bizimoduek, azkenean, bertan behera utzi zuten konpromiso hori, eta ez zen ezkontzara iritsi. Ezkongai aldia urte bereko udazkenean amaitu zen, eta, giro horretatik ihes egiteko irrikaz, alferrikako senarrak ez zuen zalantzarik izan Saxonia-Weimar-Eisenacheko Carlos Augustoren, Saxonia-Weimarko dukerriaren oinordekoa, Weimar Gorterako gonbidapena onartzeko. Bere Stella (1775) argitaratu ondoren, Weimarrera joan zen berehala, praktikan bi egoeratatik ihes eginez: Lili Schönemannekiko konpromiso sentimentala eta zuzenbidean jardutea.

Goetheren Werther irakurtzen, Wilhelm Amberg, 1870.

Karlos Augusto printze oinordekoaren zerbitzura, Weimarren finkatuko du bere egoitza hil arte. Hala ere, hark agindutako zeregin ugariek literatura ia hamar urtez uztera behartu zuten, nahiz eta Ana Amalia de Brunswick-Wolfenbüttelek, Carlos Augustoren amak, intelektualen zirkulu bat zutik jarri zuen bere semearen irakasle Wielandekin, eta zabaldu zuen bertan Goethe eta, ondoren, intelektual oso garrantzitsuak sartu zituenean, hala nola Herder eta Friedrich von Schiller; labur igaro ziren handik ere Jakob Michael Reinhold Lenz eta Friedrich Maximilian Klinger. Berehala nabarmendu zen Goethe, eta legazioko aholkulari sekretu izatetik (1776) kontseilari sekretu izatera igaro zen (1779), eta, azkenik, ministro goren moduko bat bihurtu zen. Bere beste eginkizunetako bat Dukerriko Liburutegia gainbegiratzea izan zen, bere zuzendaritzapean Alemania osoko garrantzitsuenetako bat izatera iritsi baitzen.

Garai horretan hasi zituen ikerketa zientifikoak. Optikaz interesatua, Isaac Newtonek koloreei buruz zuen teoriaz bestelako bat sortu zuen, eta geologian, kimikan eta osteologian ere ikertu zuen. Azken diziplina horretan, 1784ko martxoan, masailezurren arteko hezurra aurkitu zuen, gizakiaren eboluzioaren teorian lehen harrietako bat jarri zuena, nahiz eta horretan, oso gutxigatik, Vicq d'Azyr anatomista frantsesa aurreratu zitzaion; horrek frustrazio handia suposatu zion. Charlotte von Steini idatzitako gutunek, hala, bere bizitzako garai honetako jardueraren fede ematen dute, Weimarko estatu oso txiki eta apala eraberritzeko era guztietako mandatu eta gestioei eskainia.

Hain postu garrantzitsutik, goi-aristokraziarekin harremanak izateko aukera izan zuen, eta pertsonaia garrantzitsuak ezagutu zituen, hala nola Napoleon Bonaparte, Ludwig van Beethoven eta Arthur Schopenhauer. 1782an, Carlos Augusto dukeak berak von preposizioa jarri zuen bere abizenaren aurretik, eta nobleziaren protestak gorabehera, nobleziaren diploma eman zion Gorteko kide izan zedin gainerako ministroen pareko karguarekin, guztiak Gortekoak baitziren.

1780ko ekainaren 23an sartu zen Masonerian, bi urte geroago zutabeak eraitsi zituen Amalia logia iragankorraren barruan. 1830ean, hil baino bi urte lehenago, Goethek 1830eko San Juan jaierako poema idatzi zuen masoneriako kide gisa bere berrogeita hamargarren urteurrena ospatzeko. Masoia izateak eta beste zaletasun batzuek, itxuraz, eragina izan zuten haren obran, batez ere Faustorengan.

Bestalde, William Shakespeareren eta Pedro Calderon de la Barcaren antzerkiaren estudioan sakontzen jarraitzen zuen, eta lan horietako batzuk (adibidez, Calderonen Printze iraunkorra) arrakastaz antzeztarazi zituen Weimarko Gorteko antzerkiaren arduradun gisa; funtzio horietan, gutunak trukatzen hasi zen Schillerrekin. Autore horien antzerki-irakurketek nabarmen zabaldu zituzten beren izpirituaren zerumugak. Gainera, Ossianen poesia zeltiar faltsuaren aurreko berotasunak menderatzen du, eta Erromantizismoko jainko handiaren bakarrizketa ospetsu bat idazten du, Prometeo, sortzaileen jeinu errebeldea pertsonifikatzen zuena eta oso harro sentiarazi zuena:

«	Gizon duinen baldintzarik ezkutuenak aurkitu eta argitara atera zituen eztanda eragin zuen metxa bezalakoa izan zen.	»
Poesia eta egia XV. lib.

Goethe erromatar landazabalean (1787), Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, Olio-pintura mihise gainean, 164x206 cm.

Horrela izan zen, hain zuzen ere, titanismoa izenez ezagutzen den mugimenduari dagokionez, Giacomo Leopardi izan zelarik haren ordezkari nagusienetako bat. Goetheri esker, Weimar Alemaniako benetako kultur gune bihurtu zen; bertan, Charlotte von Steinek inspiratutako poemak idatzi zituen, eta bere lanik anbiziotsuenak idazten hasi zen, hala nola Ifigenia Táuriden (1787) Egmont eta Fausto dramak, gero sakonki berrikusiko zituenak Italiara egindako bidaian (1786-1788) jasotako zirrara sakonaren ondoren, zeinak bere estetika erromantiko desorekatua oreka klasikoan bihurtuko zuen. Venezian hasi zen, non bere Venezianische Epigramme (Epigrama veneziarrak) konposatu zituen, eta Erroman amaitu zuen; han, kultura greko-latinoa sakon ikasi zuen, garai horretakoak dira bere Römische Elegien (Elegia erromatarrak). Italiarako bidaia bere aro klasikoaren hasiera da.

Hala ere, 1788an Weimarrera itzuli zenean, bere estetika berriarekiko (Weimarren klasizismoa deiturikoa) aurkakotasun handia aurkitu zuen; are gehiago, eskandalu bat sortu zen urte horretan bertan emakume gazte batekin, Christiane Vulpiusekin (1765-1816), ohaide bizi dela, zeinak hurrengo urtean seme bat eman baitzion, Julius August Walther von Goethe (1789-1830). Lau seme-alaba gehiago jaioko ziren, baina egun gutxira hil ziren denak. Goethek 1800. urtean legitimatu zuen bere seme bakarra.

Wartburg mit Mönch und Nonne (Wartburg fraide eta moja batekin) Goethek pintatutakoa. 1807ko abenduaren 14an datatutako lana

Ez zuen erabat alde batera utzi karrera zientifiko bat egiteko asmoa. Zur Farbenlehren, 1810ean, Newtonen koloreen teoria ezeztatzen saiatu zen bere berezko teoriarekin, aukera gutxirekin ordea. Obra horren lehen liburukian dago, zalantzarik gabe, zientziaren lehen historia ulerkorra dena.

1791 eta 1813 artean, Dukerri-antzokia zuzendu zuen, eta, kargu horren ondorioz, 1794an Friedrich von Schiller antzerkigilea ezagutu zuen. Harekin adiskidetasun luzea izan zuen, eta nolabaiteko gutun epistolarra 1805ean hil zen arte. Schillerrek ordura arte argitaratu gabeko Goetheren Römische Elegien (Elegia erromatarrak) argitaratu zuen 1795ean. Wilhelm Meisters Wanderjahre (Wilhelm Meisterren ikasketa urteak) (1796) eleberria eta Hermann und Dorothea (Hermann eta Dorothea) (1798) nobela ere inprimatu zituen. Schillerrek animatu zuen Goethe bere bizitzako obra handian jarrai zezan, Fausto (I) poema, etengabe zuzentzen eta zabaltzen ari zena eta 1808an agertu zena. Bi urte lehenago Christiane Vulpiusekin ezkondu zen, beharbada bere bizimodua kritikatzen zutenak isilarazteko. Litekeena da bere bizitzako garairik garrantzitsuena Erfurten 1808an Napoleon I.arekin izandako elkarrizketa izatea, Frantziako armadak Prusiako lurraldearen zati bat hartu zuenean Napoleondar gerren esparruan.

Frantziako Iraultzak nahasmendu handia eragin zion Goetheri. Bere epigrama veneziar batzuek jada jorratzen zuten gai hori, baina bere pentsamendua klasizismoaren orekaz eta harmoniaz erabat josita zegoenez eta Kanten filosofiatik izaki osoa osotasun organiko gisa ikusten zuenez, iraultzaren garapena eta indarkeriak eragindako aldaketa, bada, ankerkeria iruditzen zitzaizkion. Hori orduko lan batzuetan islatu zen, hala nola Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten (Alemaniako emigranteen elkarrizketak) (1795) nobelatxo laburren bilduman; Hermann und Dorothea (Herman eta Dorotea) (1797) lan epikoan, eta Die natürliche Tochter (Sasiko alaba) (1799 eta hurrengoak) tragedian. Geroxeago, heldutasuneko eleberriak agertzen dira: Die Wahlverwandtschaften (Hautapen-ahaidetasunak) (1809), eta Wilhelm Meisters Wanderjahre (Wilhelm Meister-en mendi-ibiliak) (1821, 1829an berrikusia), baita Italian zehar egindako bidaiaren egunkari bat ere, Italienische Reise (Italiako bidaiak) (1816), Aus meinem Leben. Dichtung und Wahrheit (Nire bizitzatik kanpo. Poesia eta egia), zenbait zatitan (1811-1833) autobiografia, eta West-östlicher Divan (Ekialdeko eta mendebaldeko Divan) (1819) poema-liburua, non ekialdeko poesiaren eragina zertxobait nabaritzen den. Goethe Weimarren hil zen 1832ko martxoaren 22an. Fausto bere poema koral handiaren azken bertsioa urte horretan bertan agertu zen, hil ondoren.

Bere ibilbide literarioari dagokionez, Goethek Sturm und Drangen zordun zen Erromantizismo sumindu baten baitan hasi zuen, eta bere lanik adierazgarriena berak idatzi zuen: Die Leiden des jungen Werther (Werther gaztearen arrengurak) (1774). Erromarako bidaiak estetika hori zokoratzea ekarri zion, Erromantizismoari uko egin eta oreka klasiko greko-latinoarekin identifikatuz, eta horrek amaiera eman zion bere barne-bizitza ekaiztsuari. Hori izan zen Klasizismoaren agerpena, kultura alemaniarra identifikatzeko benetako sustraia. «Orain ulertzen dut marmolaren zentzua», idatziko du bere Römische Elegien (Elegia erromatarrak) (1788-1790) batean.

Italian zehar egindako bidaia horren ondorio dira Venezianische Epigramme (Veneziako Epigramak) (1790) ere, eta horien artean daude Frantziako Iraultza garaikideari edo bizitzaren eta kulturaren esanahiari buruzko gogoeta sakon batzuk. Goetheren jarrera politikoa, ordea, kontserbadorea zen: «nahiago dut injustizia desordena baino», idatziko zuen. Horrek mesfidantza batzuk sortu zizkion beste artista batzuen aldetik, zeinei batere axola ez zitzaien beren testuinguru sozialarekin ez gogoratzea, Beethoven adibidez. Fausto konplexu eta handikiaren bi bertsioetan aurkitzen da Europako kultura sortzeko gai izan zen azken mitoa, hots, jakitearen handitasun intelektualak eta egarri orojakileak nola sor dezaketen miseria moral eta espirituala. Bestalde, Spinozaren irakurketan eta azterketan ere, kontsolamendu bat aurkitzen du eragiten zion desoreka erromantikoarekiko, Aus meinem Leben. Dichtung und Wahrheit (Nire bizitzatik kanpo. Poesia eta egia) lanean kontatzen duen bezala, non bere esaldia «Jainkoa ondo maite duenak ez du Jainkoak bera maitatzerik eskatu behar» komentatzen bereziki luzatzen den.

Goethek ospea, errespetua, prestigioa eta miresmena izan zituen bizitzan. Delacroixek litografia batean erretratatu zuen 1827an, Fausto eta Götz von Berlichingen ilustratzeaz gain. Hori dela eta, bere garaiko gazte askok ezagutu nahi izan zuten bera, edo, pedanteki esan ohi denez: vera effigies. Bestalde, bere idazkariak, Eckermannek, kontu handiz idazten zituen maisuarekin urteetan zehar izandako elkarrizketak, eta Goetherekin Elkarrizketak idatzi zituen, non bere azken urteetan bisita horiei buruz eta jainkotiar eta gizatiar den guztiari buruz izan zituen iritziak islatzen diren. George Santayana filosofoak honela idatzi zuen:

«

Goethe gizadiaren gizonik ilustratuena izan zen; agian ilustratuegia hitzaren zentzu teknikoan filosofo izateko edo mundu basati hori garuneko terminologia sotil baten ortopediaren menpe jartzeko.

»

Fausto

Fausto Goethek idatzitako drama erromantiko ospetsua da. Alemanez idatzita, haren lehen atala 1808an argitaratu zuen. Bigarren atala, berriz, bere heriotzaren ondoren argitaratu zuten, 1832an, hain zuzen. Kondaira horren inguruko bertsio ugari badira ere, Goetheren bertsioa, guztien artean eragin handikoena izan da. Batzuek Alemaniako literaturaren idazlanik gorentzat jotzen dute. Goetheren lanak hainbat gai jorratzen ditu, besteak beste, gaztetasun amaigabea, askatasuna, ongia eta gaizkiaren arteko erlazioak, morala edota giza-izaeraren mugak. Fausto, oraingoan, Infernutik libratuko zuen Goethek.

Fausto, kondaira eta historia

Fausto Alemaniako elezahar klasiko baten protagonista da. Fausto gizon argia, eta arrakasta handikoa da, baina baita bere bizitzarekin asegaitza ere, eta, beraz, deabruarekin itun bat egiten du bidegurutze batean, bere arima mundu mugagabeko jakintzaren eta plazerren truke emanez.

Antza denez, bada Fausto historikoa ere. Fausto 1480an jaio omen zen Alemaniako Baden-Württembergeko Knittlingen herrian. Kolonian, Leipzigen eta beste hiri alemaniar batzuetan bizi omen zen. Esan ohi da 1540an hil zela Staufen im Brisgau herrian, sustantzia kimikoekin egindako ikerketa batek sorrarazitako eztanda bat izan zela medio. Haren izena Georgius Faustus zatekeen. Luterok, Erreforma Protestantearen sortzaileak, deabru-botereak egotzi zizkion.

Goethen lanaren historia

Lehen zatia, Faust: der Tragödie erster Teil (Fausto: Tragediaren lehen zatia), 1806an amaitu zuen Goethek hasiera batean. 1808an argitaratu ondoren, 1828–1829an berrikusitako edizio bat argitaratu zuen, egileak berak argitaratutako azkena izango zena. Aurretik, 1790ean, Fausto izeneko bertsio partziala agertu zen, zati bat. Lanaren lehen bertsioak, Urfaust bezala ezagutzen direnak, 1772 eta 1775 bitartean egin ziren; hala ere, lanketa horren xehetasunak ez daude erabat argi.

Goethek bigarren zatia idazten 1832an amaitu zuen, Faust: der Tragödie zweiter Teil (Fausto: Tragediaren bigarren zatia), hil zen urtean. Lehenengo zatian ez bezala, ekintzaren fokua ez dago Faustoren ariman, deabruari saldua izan baita, baizik eta psikologia, historia eta politika bezalako fenomeno sozialetan. Bigarren zatia Goetheren azken urteetako okupazio nagusia izan zen, eta hil ondoren bakarrik agertu zen, 1832an.

Argumentua

Lehen atala

Faustoren lehen edizioa, 1808koa.

Faustoren Lehen zatia istorio konplexua da. Leku askotan kokatzen da, lehena zerua delarik. Mefistofelesek itun bat egiten du Jainkoarekin: gizaki gogokoena Jainkoagandik (Fausto) desbideratu dezakeela dio, ezaguna izan daitekeen guztia ikasten ahalegintzen ari baita, asmo moraletatik urrun. Hurrengo eszena Faustoren estudioan gertatzen da, non protagonista, ezagutza erlijioso, gizatiar eta zientifikoaren urritasunagatik etsita, magiara itzultzen baita ezagutza infinitua lortzeko. Hala ere, susmoa du bere saiakera ez dela emaitzarik lortzen ari. Zapuztuta, suizidioa kontsideratzen du, baina baztertu egiten du Pazko hurbilaren hasierako oihartzuna entzuten duenean. Bere laguntzaile Wagnerrekin paseatzera doa, eta txakurtxo batek, kanitxe arrunt batek, jarraitzen dio etxera.

Faustoren estudioan, kanitxea deabru bihurtzen da. Faustok tratu bat egiten du berarekin: Deabruak Faustok nahi duen guztia egingo du lurrean dagoen bitartean, eta, trukean, Faustok deabrua zerbitzatuko du beste bizitzan. Tratuaren arabera, Mefistofeles, Faustori zerbitzatzen ari zaion bitartean, Faustok ematen dion zerbaitekin pozik geratzen bada une hori betiko luzatu nahi izateraino, une horretan bertan hilko da Fausto. Deabruak eskatzen dionean odolez sina dezala ituna Faustok ulertzen du hark ez duela konfiantzarik bere ohorezko hitzarekin. Azkenean, Mefistofelesek irabazten du liskarra, eta Faustok bere odol tanta batekin sinatzen du kontratua.

Jarraian, bere txango batean, Margaret (Gretchen ere deitua) ezagutzen du Faustok. Neskak erakarri egiten du, eta bitxi-opariekin eta Martha auzokidearen laguntzarekin, deabruak Faustoren besoetara eramaten du Gretchen, eta horrek liluratu egiten du, eta, azkenean, bereganatu. Alabak Faustorekin adiskidetasun handiagoa izateko eman zion lo egiteko edabearen erruz hiltzen da Gretchenen ama. Gainera, Gretchenek haurdun geratu dela jakingo du. Bere anaia Valentinek Fausto salatzen du, desafio egiten dio, eta Fausto eta deabruaren eskuetan hiltzen da. Gretchenek bere sasiko semea itotzen du, eta hilketagatik kondenatzen dute. Fausto heriotzatik salbatzen saiatzen da espetxetik askatuz, baina, lortu ez duenez, deabruari laguntza eskatzera joaten da. Gretchen, eromenak jota eta ihes egiteari uko eginda, Faustoren besoetan hiltzen da.

Bigarren atala

Aipamen klasikoetan aberatsa, Faustoren Bigarren zatian, lehen zatiko istorio erromantikoa baztertua da, eta Fausto magiazko mundu batean esnatzen da abentura eta helburuen ziklo berri bati ekiteko. Piezak bost ekitaldi ditu —atal independente samarrak—, eta horietako bakoitzak gai bat du. Faustok denboran eta espazioan bidaiatzen du. Alemaniako enperadoreari arazo ekonomikoak konpontzen laguntzen dio; era guztietako izaki fantastikoak (txorrotak, ninfak, sirenak, etab.) biltzen dituen festa bat antolatzen du, eta Helenaren mamuak poztu egiten du. Helenaren ondoren, Antzinaroan, Euphorion hil zen Ikarori gertatu zitzaion bezala hegaz egiten saiatuz. Bere ama Helenak ilunpetan laguntzen du Euphorion, Fausto berriro bakarrik utziz. Enperadorearengana itzuli, eta inperioa bateratzeko borroka erabakigarria irabazi zuen. Hark lurrak oparitzen dizkio kostaldean. Haietan, nahi gabe beste bizitza batzuk suntsitu ondoren, hil egiten da betirako bakean bizi nahiko lukeen leku bat aurkitzean. Azkenean, Fausto zerura doa apustua galduta ere. Aingeruek bosgarren ekitaldiaren amaieran deklaratzen dute; Margaritaren laguntzaz, "beti lanean ahalegintzen dena / erreskatatu eta berreskura dezakegu".

Bi atalen arteko lotura

Faustoren azala, Leipzigeko edizioa, 1932.

Hasiera batean, argumentua irakurrita, liburua bi atal oso desberdinak dituela ematen du. Baina haien arteko lotura ugari daude. Lehen zatian zehar, Fausto pozik sentitzen da; tragediaren azken ondorioa eta itunen emaitza bigarren zatian baino ez da agertzen. Lehen zatiak mundu txikia irudikatzen du, eta Faustoren eremuan gertatzen da, denborazko ingurunea. Bigarren zatia, aldiz, mundu zabalean edo makrokosmosean gertatzen da. Gainera, munduaren balorazioan, aldaketa bat da Faustorentzat, gauzak ikusteko modua aldatzen baitu. Bigarren zatirako Margaritarekiko maitasuna gainditu du, eta, duela gutxi, boterearekiko maitasun bat aurkitu du; hala ere, bere lehen amodioa tartekatzen duen salbazioak alde baten eta bestearen arteko lotura erakusten du, erromantizismo alemaniarraren idealen, emozionalaren edo subjektiboaren irudikapena besterik ez dena, arrazionalaren edo objektiboaren gainean.

Eragina

Faustoren eragina handia izan da, bai Alemanian baita ere Medebaldeko kulturan. Istorioak literatura-, musika- eta pintura-lan ugari inspiratu ditu. Interpretazio anitz eta batzuetan kontrajarriak egin dira Bigarren Zatiarekin (junguianak, freudiarrak, soziologikoak, alkimikoak, literarioak eta klasikoak, gutxi batzuk bakarrik izendatzeagatik). Lana ezagutza zientifikoari, erlijioari, pasioari eta sedukzioari, independentziari eta maitasunari buruzko parabola bat da, besteak beste.Termino poetikoetan, Goethek moralki interesatua den metafisika baten testuinguruan kokatzen ditu zientzia eta boterea. Fausto zientzialari enpirikoa da, eta ongia eta gaizkia, Jainkoa eta deabrua, sexualitatea eta hilkortasuna bezalako gaiei, aurre egin behar izaten die.

Alemanierari ere eragin dio Goetheren Fausto lanak, bereziki Lehen zatiak. Alemanierazko esamolde batzuk liburu horretan dute jatorria, adibidez.

Moldaketak

Goetheren antzezlana eragin handia izan du Europako kulturan. Asko izan dira musikarako eta zinemarako egin diren moldaketak. Hona hemen ezagunenak:

• 1814an Franz Schubert Fausto testua prestatu zuen "Gretchen am Spinnrade" gisa, 118; Op. 2. Ber Goetheren lehen moldaketa izan zen. Geroago Faustoz oinarritutako Lied bat prestatu zuen: n.º 126, 367, 440 y 564.
• Robert Schumann oratorio bat prestatu zuen: Szenen aus Goethes Faust (1844–1853)
• Hector Berlioz, kondaira dramatikoa prestatu zuen: La Damnation de Faust (1846)
• Franz Liszt, Fausto Sinfonia (1857)
• Charles Gounod, Fausto opera (1859)
• Arrigo Boito, Mefistofeles opera (1868; 1875)
• Mahler, 8. Sinfoniaren bigarren atala, (1906), Goetheren lanarekin lotuta dago.
• F. W. Murnau, Fausto filma (1926), Goetheren lanean eta kondairetan oinarrituta.
• Randy Newman, Fausto musikala (1993)
• Jan Švankmajer, Fausto filma (1994)
• Fura dels Baus, Fausto 5.0 filma (2001)
• Alexander Sokurov, Fausto filma (2011)
• Diana Daniele, Fausto opera (2015)

Lanak

Haren lanen artean, hauek nabarmenduko ditugu:

• Die Laune des Verliebten (1768)
• Götz von Berlichingen mit der eisernen Hand (1773)
• Die Leiden des jungen Werther (1774)
• Prometheus (1774)
• Wilhelm Meister Lehrjahre ("Wilhelm Meister-en ikasketa urteak") (1795)
• Fausto (1807) (Bigarren zatia 1831an amaituta)
• Die Wahlverwandtschaften (1809)

Euskaratuak

Hiria argitaletxeak kaleratutakoak:

• Werther (Die Leiden des jungen Werther) (2000). (Itzultzailea: Gotzon Lobera)

Igela argitaletxeak kaleratutakoak:

• Werther gaztearen arrengurak (Die Leiden des jungen Werther) (2013). (Itzultzailea: Matías Múgica)

Ibaizabal argitaletxeak kaleratutakoak:

• Hautapen-ahaidetasunak (Die Wahlverwandtschaften) (1993). (Itzultzailea: Xabier Mendiguren)

Bibliografia

• Azurmendi, J. 1999: Goethe: literatura nazional unibertsala, Jakin, 111: 63-99.

Ikus gainera

• Erromantizismoa
• Fausto
• Werther
• Sturm und Drang

Kanpo estekak

• Goetheren lanak alemanieraz

• Datuak: Q5879
• Multimedia: Johann Wolfgang von Goethe / Q5879
• Espezieak: Johann Wolfgang von Goethe