Katalonië
| |||||
| Volkslied: Els Segadors | |||||
| |||||
| Hoofstad | Barcelona | ||||
| Amptelike Tale | Katalaans, Spaans en Aranees (Oksitaans) | ||||
| Oppervlak – Totaal – % van Spanje |
Rang 6de 32 108[1] km² 6,3% | ||||
| Bevolking – Totaal (2016) – % van Spanje – Digtheid |
Rang 2de 7 522 596[1] 16% 240/km² | ||||
| Inwonersnaam – Afrikaans – Spaans – Katalaans |
Katalaan catalán (m); catalana (v) català (m); catalana (v) | ||||
| Statuut van Outonomiteit |
9 September 1932 18 September 1979 huidig: 9 Augustus 2006 | ||||
| Parlementêre verteenwoordiging – Kongressetels – Senaatsetels |
47 afgevaardigdes (van 350) 16 senatore (van 264) | ||||
| President | Joaquim Torra i Pla (JxCat) | ||||
| ISO 3166-2 | ES-CT | ||||
| Generalitat de Catalunya | |||||
Katalonië (Katalaans: Catalunya [kətəˈluɲə] of [kataˈluɲɛ]; Aranees en Oksitaans: Catalonha [kataˈluɲɔ], Spaans: Cataluña [kataˈluɲa]) is een van die nasies binne die Koninkryk Spanje wat tans as een van die land se outonome gemeenskappe geadministreer word. Dit grens aan Frankryk en Andorra in die noorde, Aragon in die weste, en Valensië in die suide. In die ooste word dit begrens deur 'n 580 km kuslyn met die Middellandse See.
Die Gemeenskap se grondgebied kom ooreen met dié van die historiese gebied van die voormalige Prinsdom van Katalonië en die hoofstad en grootste stad is Barcelona. Die outonome gemeenskap van Katalonië beslaan 'n oppervlak van 32 108 km² met 'n amptelike bevolking van 7 565 603 (2012) waarvan immigrante 'n geskatte 12,3% uitmaak.
Die gebiede, waarna vandag as Katalaanse Lande (Països Catalans) verwys word, het reeds in die antieke tydperk sekere kenmerke gedeel voordat hulle vanaf die Middeleeue 'n maatskaplike, ekonomiese en kulturele eenheid begin vorm het. Die Mediterreense kuslyn was die geografiese element wat hulle met mekaar verbind het; die hoogplato in die sentrum van die Iberiese Skiereiland was hul gemeenskaplike grens teen die naburige Kastilië.[2]
Katalane verwys na hul land dikwels as 'n terra de pas, 'n deurgangsland, histories geleë tussen twee groter moondhede, Frankryk en Spanje, langs 'n roete wat dié twee lande oor eeue heen met mekaar verbind het. 'n Verskeidenheid beskawings en mense het hul spore gelaat, van Kelte, die Kartagiese veldheer Hannibal met 'n strydmag wat 2 200 olifante ingesluit het, en Romeine tot migrante uit Afrika en Asië wat tans werk kom soek in Katalonië se florerende vrugtebedryf rondom Lleida, die grootste stad in die binneland.[3]
Die toekomstige politieke status van Katalonië sal moontlik deur die snelgroeiende Katalaanse onafhanklikheidsbeweging bepaal word.[4] Die Spaanse bewind se optrede teen die beweging en die inhegtenisneming van Katalaanse regeringslede is onder meer deur die gewese president van Brasilië, Dilma Roussef, openlik gekritiseer. Roussef het Katalonië se reg op selfbestemming beklemtoon.[5]
Die politieke geskil tussen Madrid en Barcelona oor die herstelling van Katalonië se onafhanklikheid is ook 'n stryd tussen twee kulture. Tradisioneel het die grondslag van Katalane se welvaart op ambagte en seehandel berus. In Katalaanse stede het 'n selfbewuste burgerdom ontstaan wat baie ooreenkomste getoon het met dié van Hansestede en Italiaanse stadrepublieke.[6] Hierdie burgerdom het 'n politieke bedeling voortgebring waarin die politieke ewewig bewaar is en 'n tradisie van beleidvorming ontstaan het waarvolgens opponerende kragte kompromisse getref het.
Die Kastiliaanse samelewing het sterk gekontrasteer met die Katalaanse model. Die Spaans-Kastiliaanse staat is deur 'n magshiërargie gekenmerk wat uit koning, adel, klerus en boere bestaan het. Die laasgenoemdes was gevange in 'n stelsel van afhanklikheid en uitbuiting waarin gedwonge boerdery sentraal gestaan het. Ook ná die ontdekking van Amerika deur Spaanse seevaarders het die Spaaanse ekonomie nie danksy handel en tegnologiese vernuwing gefloreer nie, maar eerder het Spaanse elites hulle beperk tot die genadelose uitplundering van Indiaanse ryke in Setraal- en Suid-Amerika, waaronder dié van Asteke en Inkas. Die oorgrote meerderheid van die bevolking is tot in die moderne tydperk deur 'n baie klein heersende elite, wat hul selektiewe en partikuliere belange bevorder het, van die politieke besluitnemingsproses uitgesluit.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Voor-Romeinse tydperk
[wysig | wysig bron]Katalonië is reeds sedert prehistoriese tye bewoon. Die instroming van Keltiese stamme na die Iberiese Skiereiland het gelei tot die ontwikkeling van die Keltiberiërs. In 575 v.C. het die Antieke Grieke die gebied gekoloniseer en die dorp Empúries gestig aan die kus van die Middellandse See, wat saam met Rode (Roses), ook in Katalonië, die mees westelike Griekse dorpe sou word. Die Keltiberiese kultuur is deur die aankoms van die Grieke, Feniciërs en Kartagers beïnvloed.[7]
Romeinse bewind
[wysig | wysig bron]Dit sou egter die Romeine se aankoms in die Iberiese Skiereiland wees wat die grootste en mees blywende indruk op Katalonië sou hê. Die aankoms van Romeinse administratiewe en institusionele strukture het gelei tot 'n netwerk van stede en paaie, die invoer van landbou gegrond op graankosse, druiwe en olywe, die invoer van besproeiing die ontwikkeling van Romeinse Reg, en die aanneming van die Latynse taal, waarvan al drie tale wat amptelike status in Katalonië het, Spaans, Katalaans en die Oksitaanse variant Aranees, afstam.[7] Die Romeinse era het aangebreek met die aankoms van Gnaeus Cornelius Scipio Calvus in Empúries met die doelwit om toevoerlyne vir Hannibal se Kartaagse leër af te sny tydens die Tweede Puniese oorlog. Nadat Kartage verslaan en verskeie Iberiese opstande onderdruk is, is Romeinse heerskappy teen 195 v.C. oor die gebied wat later Katalonië sou word volledig bewerkstellig. Die grootste deel van Katalonië het eers deel geword van die Romeinse provinsie Hispania Citerior; na 27 v.C. het dit deel geword van Tarraconensis, met die hoofstad Tarraco (nou Tarragona).
Wes-Gote en Franke
[wysig | wysig bron]In die 5de eeu het die Wes-Gote as deel van die Germaanse inval van die Romeinse Ryk onder Athaulf hulle in Tarraconensis (410) gevestig en toe die Wes-Gotiese koning Euric in 475 die koninkryk van Tolosa (moderne Toulouse, Frankryk) gestig het, het hy die gebied wat ooreenkom met vandag se Katalonië daarby ingesluit. Die Wes-Gote het die gebied oorheers tot aan die begin van die 8ste eeu, eers uit Toulouse en later uit Toledo. In 718, het die Moslem-verowering van Spanje die noordwestelike deel van die skiereiland bereik en invalle in Septimania uitgevoer. Die gebied wat aan die Frankiese Ryk gegrens het is egter geleidelik vanuit die noorde verower en binne 'n enkele eeu is Katalonië deur die Franke verower. Girona het reeds in 785 geval en in 801 het Karel die Grote se seun, Louis, Barcelona verower. Die grensgebied tussen die Frankiese Ryk en die More het bekend gestaan as Marca Hispanica (Spaans: Moerasse) en is deur die Graaf van Barcelona regeer.[7]
Middeleeue
[wysig | wysig bron]Tydens die 10de eeu het die Katalaanse Grawe al hoe meer onafhanklik van die Karolingiese mag geword. Die 11de eeu is gekenmerk deur die ontwikkeling van 'n feodale samelewing. Die oorwinning van Ramon Berenguer I oor die ander Katalaanse grawe het die graafskappe van Katalonië onder die Barceloonse kroon verenig. Die naam Catalonia is vanaf die middel van die 12de eeu af begin gebruik om na die groep graafskappe waaruit die Marca Hispanica bestaan het te verwys. Tot op die tydstip het die Grawe van Barcelona gepoog om hulle gebied in veelvuldige rigtings uit te brei en is die graafskap Besalú, deel van die Empúries, Cerdanya en vir 'n kort tydjie selfs die graafskap van Provence verower. Die verowerde gebied suid van die historiese Marca Hispanica het as Catalunya Nova ("Nuwe Katalonië") bekend gestaan en is teen die einde van die 12de eeu deur Katalane herbevolk.[7]
Die huwelik tussen die Graaf Ramon Berenguer IV, van die huis van Barcelona, met Petronila, dogter van die Koning van Aragon, in 1137 het die vereniging met die Kroon van Aragon en verdere feodale uitbreiding na die Moorse suide en weste moontlik gemaak. Tortosa is in 1148 verower en Lleida in 1149. Ramon Berenguer IV het "Aragon" as sy hooftitel en die naam van sy koningshuis gebruik. Ramon en Peronella se seun het die titel Rex ("koning") van Aragon geneem. Katalonië en Aragon het egter hulle bepaalde tradisionele regte behou en Katalonië sy eie persoonlikheid met een van die eerste parlemente in Europa, die Corts catalanes.[verwysing benodig]
Oor die volgende aantal eeue sou Katalonië onder die Aragonese kroon een van die belangrikste gebiede in Europa word wat 'n maritieme ryk sou domineer wat van die westelike Middellandse See tot by Italië sou strek na die oorwinning van Valencia, Majorka en die res van die Baleariese Eilande, Sardinië, en deur die opvolging van die konings van Aragaon ook Sisilië. Verdrae met Die Koninkryk van Kastilië het bepaal watter gebiede die twee koninkryke van die More sou probeer herower tydens die Reconquista. In 1213 het die nederlaag en dood van Pieter II van Aragon 'n einde gebring aan 'n projek om Katalaanse mag oor Provence te verstewig. Sy opvolger Jakobus I van Aragon het eers teen 1227 daarin geslaag om sy mag oor Katalonië te konsolideer en daarna voortgegaan om Majorka en Valencia te verower. Laasgenoemde het 'n derde koninkryk onder die kroon van Aragon geword. Majorka saam met die graafskappe Cerdanya en Roussillon en die stad Montpellier is as die aparte Koninkryk van Majorka aan sy seun Jakobus II van Majorka gelaat. Stryd wat op die verdeling gevolg het is beëindig met die anneksasie van die Koninkryk van Majorka deur die Kroon van Aragon in 1344.[verwysing benodig]
Vereniging met Kastilië
[wysig | wysig bron]Die dood van Martin I van Aragon in 1410 sonder 'n erfgenaam het tot 'n opvolgingskrisis gelei. Na twee jaar is die krisis ten gunste van Ferdinand van Antequera van die Kastiliaan se koningshuis beslis. Ferdinand se opvolger Alfonso V het gebiedsuitbreiding verder geneem met die verowering van die Koninkryk van Napels in 1443. In Katalonië sou daar egter 'n kleinboere-opstand plaasvind in 1462 (die remença). In 1493 het Frankryk die graafskappe Roussillon en Cerdanya wat dit tydens die konflik beset het geannekseer. Ferdinand se huwelik met Isabella van Kastilië in 1469 het 'n dinastiese vereniging van die Kroon van Aragon met Kastilië meegebring en in 1516 is die monargieë formeel in die Koninkryk van Spanje verenig. Die twee koninkryke het egter hulle afsonderlike politieke instellings, howe, wette, administrasie en geld behou.[verwysing benodig]
Die ontdekking van die Amerikas deur die Spaans geborgde Christopher Columbus het die klem van Europa se aandag van die Middellandse See na die Atlantiese Oseaan verskuif. Die verowering van Sentraal-Amerika en Suid-Amerika is uit Kastilië bedryf, en is as uitbreidings van Kastilië gesien, eerder as uit Katalonië en tot 1778 sou Seville die enigste hawe wees wat toegelaat is om handel te dryf met Amerika. Die klemverskuiwing sou Katalonië minder belangrik maak. Die Koninkryk van Valencia het die belangrikste van die voormalige Aragonese konfederasie geword en onder Philip II van Spanje het die Katalaanse ekonomie, taal, en kultuur begin agteruitgaan. Onder Philip IV is 'n sentraliseringsbeleid gevolg en is die streke van Spanje swaar belas om oorsese ondernemings te finansieer.
Stryd vir onafhanklikheid
[wysig | wysig bron]Tydens die Dertigjarige oorlog tussen Spanje en Frankryk lei 'n opstand deur plaaslike kleinboere in Barcelona, die Corpus de Sang. Die opstand is deur die Generalitat de Catalonia gebruik om 'n 'n oorlog vir Katalaanse onafhanklikheid te bewerkstellig. 'n Republiek is onder die beskerming van Lodewyk XIII van Frankryk uitgeroep. Teen 1652 het Spaanse troepe egter daarin geslaag om Katalonië te herbeset. Toe is vrede uiteindelik in 1659 met die Vrede van die Pireneë bewerkstellig. Roussillon, Conflent, Vallespir, Capcir, en die noordelike helfte van Cerdanya is volgens die verdrag aan Frankryk afgestaan.[verwysing benodig]
In die Spaanse Opvolgingsoorlog het Aragon aan die kant van die Heilige Romeinse Keiser I van Habsburg geveg. Dit sou rampspoedige gevolge vir Katalonië hê. Na die val van Barcelona op 11 September 1714 het die triomfantlike magte Katalaanse instellings stelselmatig afgetakel in 'n proses wat sou eindig met die Nueva Planta-uitvaardigings wat die Katalaanse grondwette opgehef het, nuwe gebieds- en administratiewe strukture gevestig het, die Katalaanse universiteite onderdruk het en die administratiewe gebruik van die Katalaanse taal opgehef het.[verwysing benodig] 'n Eeu later is Katalaans ook in primêre en sekondêre skole verbied.[verwysing benodig]
Na die Franse Rewolusie is Katalonië tydens die Napoleontiese Oorloë tussen 1812 en 1813 deur Frankryk geannekseer en eers as vier en later twee départemente georganiseer voor die Franse weer in 1814 onttrek het na die ondertekening van 'n vredesverdrag. Onder Ferdinand VII het verskeie Katalaanse opstande plaasgevind en na sy dood het die konflik oor opvolging tussen absolutistiese "Carliste"-ondersteuners van Infante Carlos en die liberale ondersteuners van Isabella II gelei tot die Eerste Carliste-oorlog. Baie Katalane en Baske het aan die Carliste-kant geveg in die hoop dat dit tot herstel van streeksoutonomiteit sou lei.
Renaixença en industrialisering
[wysig | wysig bron]In die 19de eeu het Katalonië tydens die sogenaamde Renaixença (Renaissance) ekonomiese vooruitgang beleef. Dit het die mees geïndustrialiseerde deel van Spanje geword. Die verandering het begin met die tekstielbedryf vanaf 1833 toe die eerste stoomaangedrewe fabriek in Barcelona opgerig is. Teen die Eerste Wêreldoorlog is Katalonië as volledig geïndustrialiseer beskou. Industrialisasie het gelei tot 'n nuwe soort samelewing wat verskil het van die res van Spanje met al hoe meer maatskaplike konflik en wrywing met die Spaanse staat. Die Renaixença was aanvanklik 'n kulturele, historiese en literêre beweging. Na die Spaanse rewolusie van 1868 het die beweging 'n meer politiese aard begin kry wat gemik is op die verkryging van selfregering vir Katalonië binne die Spaanse staat. Die verlies van Spanje se laaste kolonies in 1898, Kuba en die Filippyne, het 'n hupstoot gegee aan politiese Katalanisme. In 1907 wen die Lliga Regionalista saam met ander Katalanistiese partye as deel van die Solidaritat Catalana die verkiesing in Katalonië. In 1914 word die eerste vorm van selfregering, Mancomunitat de Catalunya, gevestig. Dit word egter deur die diktatorskap Generaal Primo de Rivera (1923–1930) opgehef. Die Katalaanse arbeidersbeweging na die draai van die eeu het drie neigings gehad: sindikalisme, sosialisme, en anargisme. Barcelona in besonder was die middelpunt van radikale arbeidsoptrede met talle algemene stakings, sluipmoorde en die opkoms van die anargistiese Confederación Nacional del Trabajo ("Nasionale Confederasie van Arbeid" of "CNT"). Die stygende geweld tussen Katalaanse werkers en die Katalaanse bourgeoisie het daartoe gelei dat laasgenoemde die diktatorskap van Primo de Rivera aanvaar het ten spyte van sy sentraliseringsgesindheid.[7]
Spaanse burgeroorlog
[wysig | wysig bron]Die uitroep van die Tweede Republiek in 1931 het outonomie aan Katalonië herstel. Dit sou egter 'n kortstondige tussenpose wees wat beëindig is deur die uitbreek van die Spaanse Burgeroorlog. In die winter van 1939 is Katalonië deur Generaal Franco se leër beset. Talle Katalaanse republikeine, werkersparty-lede en vakunie-aktiviste is verban, tereggestel en onderdruk. Die Statuut van Katalonië is opgehef en alle vorms van Katalanisme en die openbare gebruik van die Katalaanse taal is verbied. Ten spyte van die nadelige politiese toestande sou die Katalaanse ekonomie egter tussen 1945 en 1975 sterk groei. Katalonië se bevolking sou in die tydperk styg van minder as 3 na 6 miljoen inwoners teen 1980.[7]
Herstel van demokratiese bewind
[wysig | wysig bron]Toe Franco in 1975 sterf het Spanje in 'n demokratiese en outonomiese staat ontwikkel. Die Generalitat van Katalonië is voorlopig herstel. In 1979 is die Statuut van Outonomie van Katalonië goedgekeur. In 1986 het Spanje by die Europese Unie aangesluit. Katalonië het in die Europese Unie voorbrand gemaak vir die rol wat streke kan speel in ekonomiese en maatskaplike vooruitgang.[7]
Geografie
[wysig | wysig bron]Katalonië is 'n klein outonome gebied in die noordoostelike hoek van die Iberiese Skiereiland. Die 32 000 m² gebied het 'n kuslyn van 580 km wat strek van die Franse grens tot by die Ebrorivierdelta. Katalonië het 'n merkwaardige verskeidenheid landskappe in so 'n klein grondgebied wat van die Pireneë-begreeks tot die Katalaanse Kusdepressie (Depressió Litoral Catalana) strek.[8][9]
In die noorde word Katalonië, en die Iberiese Skiereiland in die algemeen, van Frankryk geskei deur die Pireneë wat oor 'n afstand van sowat 430 kilometer van die Golf van Biskaje in die Atlantiese Oseaan tot by die Kaap Creus aan die Middellandse See loop. Katalonië se hoogste berg, die 3143 meter hoë Pica d'Estats, is in die Pireneë tussen die Katalaanse distrik Pallars Sobirà en die Franse distrik Ariège.[8]
Van die sneeu bedekte pieke van die Pireneë daal die land deur welige denne en spar bedekte valleie, kristalhelder mere en kleiner bergreekse. Dit sluit in die gebluste vulkane om Olot in en ook die rotsspitse van Montserrat verder suid.[8]
Die berge gaan oor in golwende heuwels in Katalonië se vrugbare binneland. Sedert Romeinse tye is die heuwels met wingerde en koringlande beplant wat deur rots riwwe geskei word. In die suidweste is die landskap platter en droër met karooagtige grys en gebrande okerkleure. Besproeiing uit die Ebrorivier maak reeds vir eeue lank die verbouing van wyn, olyfolie en vrugte moontlik.[8]
Die 910 km lange Ebro met sy oorsprong by Pico de los Tres Mares (piek van drie seë waar drie riviere hulle oorsprong het) naby Reinosa in die Cordillera Cantábrica in Cantabria vloei in die Middellandse See in deur die 320 km² groot Ebrorivierdelta (Delta de Ebro). Die Ebro Delta is een van die belangrikste moerasgebiede in Europa en 'n belangriks rusplek vir trekvoëls. Rysakkers bedek byna 60% van die delta en berpeing hoër op in die rivier verminder die natuurlike afloop van 745 m3/s na 430.[8]
Noord van die Ebrodelta loop die Costa Dorada (Goue kus), met eindelose strande en witgekalkte vissersdorpies, tot by Tarragona, die ou Romeinse hoofstad van Noordoostelike Spanje. Tussen Tarragona en Barcelona word talle strandoorde en die Penedès, een van Europa se belangrikste wyngebiede, aangetref. 95 van die wêreld se cava, Spanje se vonkelwyn, word in Penedès geproduseer. Die gebied is ook bekend vir die groot aantal Cisterciënsiese kloosters soos: Santes Creus, Poblet, en Vallbona de les Monges.[8]
Noord van Barcelona tot by Blanes strek 'n byna ononderbroke kuslyn my talle marinas. By Blanes begin die beroemde Costa Brava. Die kusgebied met goue sandstrande, kristalhelder see en rotsuitsteeksels en -inhamme, regaf kranse en denne en eikewoude is 'n gesogte toeristebestemming. Aan die binneland van die Costa Brava word goed bewaarde Middeleeuse dorpies in tipies mediterreense landskappe aangetref. In die voetheuwels van die Pireneë word forelgevulde strome en beskermde mere aangetref.[8]
Katalonië se klimaat is tipies mediterreens met lang sonnige dae, matige winters en warm somers. Die Pireneë en omliggende hoogliggende gebied het 'n klimaat tipies van hoogliggend gebiede met temperature wat onder vriespunt daal, jaarlikse reënval van meer as 1000 mm en volop sneeu in die winter. Langs die kus is die klimaat matig met warmer weer in die suide en natter toestande in die noorde. In die binneland weg van die see het Katalonië 'n kontinentale mediterreense klimaat met koue winter- en baie warm somersdae.[10]
Taal
[wysig | wysig bron]
Katalaans, wat as Katalonië se eie taal beskou word, is een van drie tale wat amptelike status in Katalonië geniet.[11] Die ander is Spaans, of beter Kastiliaans, wat die amptelike taal in die hele Spanje is, en Aranees (as variant van Oksitaans) wat in die Val d'Aran (Aranvallei) gepraat word. Al drie Katalonië se tale is Romaanse tale en stam van die alledaagse vorm van Latyn af wat in die gebied gepraat is na die romanisering van die Iberiese Skiereiland.
Die oudste bekende tekste wat in Katalaans geskryf is, is fragmente van die Katalaanse weergawe van die Forum ludicum en die boek van preke Les Homilies d'Organyà wat uit die 12de eeu dateer. In die 13de en 14de eeue het Katalaans die hoogtepunt van gegrafiese uitbreiding bereik soos die Aragonese kroon sy gebied uitgebrei het. Die vooruitgang van Katalaans is egter beëindig met die vereniging van die kroon van Katalonië en Kastilië in 1474. Na die Spaanse Opvolgingsoorlog (1705–1715) het Philip V die amptelike gebruik van Katalaans verbied en is Katalaans ten gunste van Spaans onderdruk. Eers tydens die Katalaanse renaissance (Renaixença) in die laat 19de eeu sou die taal 'n herlewing begin. Katalaans is weer as literêre taal gebruik en Katalaans as Kultuurtaal is gestimuleer deur onder meer die Jocs Florals (Gebloemde Spele) digkompetisies. In 1906 het die eerste Katalaanse Taalkongres 3000 deelnemers getrek en in 1907 is die Institut d'Estudis Catalans gestig wat in 1913 die Normes ortogràfiques (Spelreëls) en in 1917 die Diccionari ortogràfic (Spelwoordeboek) gepubliseer het. Dit is in 1918 gevolg deur die Gramàtica catalana (Katalaanse grammatika) deur Pompeu Fabra in 1918.
Tydens die Tweede Spaanse Republiek (1931–1939), is Katalaans se amptelike status vir die eerste keer in verskeie eeue herstel. Die Spaanse Burgeroorlog en die diktatorskap van Franco (1939–1975) sou die proses egter verder vertraag en Katalaans is weereens as openbare taal verbied. Met die demokratisering van Spanje in die laat 1970's is die status van Katalaans herstel en kon die taal uiteindelik volledig herstel. Dit word tans in skole, die media, ekonomiese en kulturele sfere gebruik. Katalaans is die taal van die outonome regering en openbare instansies in Katalonië. Openbare onderwys is hoofsaaklik in Katalaans en besighede word verplig om alle inligting (bv. spyskaarte, plakkate ens.) in Katalaans te vertoon en kan beboet of andersins gestraf word indien die regulasies oortree word. Dit is moontlik gemaak deur 'n regeringsbeleid wat sedert 1983 die taal beskerm en ondersteun en deur die invoer van 'n taalwet in 1997 wat vermeerderde gebruik van Katalaans ten doel het en aksies in plek stel waar dit die nodigste is.[12][13] Die wette van Katalonië erken egter ook die regte van die groot aantal Spaanssprekende inwoners van Katalonië, en Spaans kan in alle gevalle sonder diskriminasie vir openbare en privaat doeleindes gebruik word.[14]
Die Statuut van Outonomie van 1979 het ook die Oksitaanse taal in sy Aranese variëteit erken met spesiale beskerming in die Aranvallei. Die klein gebied met 7 000 inwoners is tans die enigste plek ter wêreld waar Oksitaans, wat hoofsaaklik in die Suide van Frankryk en in 'n paar Italiaanse valleie gepraat word, amptelike status geniet. Sedert 9 Augustus 2006 geniet Aranees ook amptelike status in die hele Katalonië.
| Taal waarmee Katalane hulle identifiseer (2003) [15] | |||
| Moedertaal | Eie-taal | Gebruikstaal | |
| Katalaans | 40,4% | 48,8% | 50,1% |
| Spaans | 53,5% | 44,3% | 44,1% |
| Beide | 2,8% | 5,2% | 4,7% |
| Aranees | 0,1% | 0,0% | 0,0% |
| Ander tale | 3,2% | 1,7% | 1,1% |
Kultuur
[wysig | wysig bron]
Katalonië het 'n ryk kultuur en het oor die eeue beroemde persoonlikhede in byna alle kuns- en kultuurgebiede gelewer. Die hoofstad Barcelona het deurgaans 'n belangrike rol in Europese kultuur gespeel.
In terme van argitektuur spog Katalonië met boukuns en ingenieursprestasies uit die Romeinse tydperk tot die jongste argitektoniese neigings soos gesien in die Torre Telefónica ontwerp deur Santiago Calatrava en die Torre Agbar deur die Franse argitek Jean Nouvel, beide in Barcelona. Die stad is waarskynlik die bekendste vir die Gotiese argitektuur van die Barri Gòtic, die Katalaanse Modernisme wat 'n eiesoortige vorm van Art Nouveau is, en die bekendste eksponent daarvan Antoni Gaudí. Daar is ook talle voorbeelde van Renaissance, Barok en Neoklassieke argitektuur. In die 1920's het argitekturale rasionalisme in die GATPAC-groep gefloreer met argitekte soos Josep Lluís Sert, Torres Clavé en Churruca. Eietydse argitekte en stadsbeplanners wat interessante werk doen sluit in Josep A. Coderch, die Bohigas-Martorell-Mackay span en Ricard Bofill.[16]
Katalonië het ook van die wêreld se bekendste kunstenaars opgelewer. Salvador Dalí, Joan Miró, Antoni Tàpies en Ramon Casas i Carbó is in Katalonië gebore. Hoewel Picasso in Andalusië gebore is en in Madrid studeer het, het hy aan die begin van die 20ste eeu sy tyd tussen Barcelona en Parys verdeel en het 'n lewenslange verhouding met die stad gehandhaaf. Die Picasso-museum in Barcelona huisves meer as 3 500 van Picasso se werke in die museum se permanente versameling.[16]
Ekonomie
[wysig | wysig bron]Internasionale handelsbetrekkinge
[wysig | wysig bron]Katalonië handhaaf sy eie internasionale handelsbetrekkinge. Vir die handel met die buiteland is internasionale handelskamers gestig soos die Cambra de Comerç Brasil-Catalunya.[17]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 "Indicadors geogràfics. Superfície, densitat i entitats de població: Catalunya" (in Katalaans). Institut d'Estadística de Catalunya. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 April 2020. Besoek op 23 Maart 2016.
- ↑ Goethe-Universität Frankfurt am Main - Institut für Romanische Sprachen und Literaturen: Geschichte Kataloniens und der Katalanischen Länder. Besoek op 8 Julie 2018
- ↑ Michael Eaude: Catalonia - a Cultural History. Oxford: Oxford University Press 2008, bl. viii
- ↑ The Washington Post, 20 September 2016: Catalonia sees itself as the nation-state of the future. Besoek op 8 Julie 2018
- ↑ El Nacional, Barcelona: 15 November 2017: Rousseff defiende "la autodeterminación" y condena el encarcelamiento del Govern. Besoek op 8 November 2018
- ↑ Süddeutsche Zeitung, 29 September 2017: Spanische Geschichte - Der Streit zwischen Spaniern und Katalanen ist ein Konflikt der Kulturen. Besoek op 20 Augustus 2019
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Generalitat de Catulunya History: History Geargiveer 3 Julie 2007 op Wayback Machine, besoek op 27 Junie 2007
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 villascostabrava.net Geargiveer 8 Julie 2007 op Wayback Machine [1] Geargiveer 26 Junie 2007 op Wayback Machine, besoek op 1 Julie 2007
- ↑ Generalitat de Calunya Territory Geargiveer 27 Junie 2007 op Wayback Machine, besoek op 1 Julie 2007
- ↑ Research in Catalonia Geargiveer 18 Junie 2007 op Wayback Machine, Climate Geargiveer 10 Mei 2007 op Wayback Machine, besoek op 1 Julie 2007
- ↑ Statute of Autonomy of Catalonia
- ↑ Catalonia's linguistic law
- ↑ Multilingualism in Spain: Sociolinguistic and Psycholinguistic Aspects of Linguistic Minority Groups
- ↑ Second article of Catalonia's linguistic law
- ↑ IDESCAT 2003
- ↑ 16,0 16,1 Generalitat de Catalunya, Culture Geargiveer 25 Junie 2007 op Wayback Machine, Besoek 1 Julie 2007
- ↑ CCBC - Amptelike webtuiste. Besoek op 8 Julie 2018
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Katalonië. |
- (en) Toerisme-inligting oor Katalonië op Wikivoyage
- (ca) (en) (es) Amptelike webwerf van die Generalitat de Catalunya
- (ca) (en) (es) Toerisme in Katalonië
- (ca) (en) (es) Besienswaardighede in Katalonië
Outonome gemeenskappe van Spanje | ||
|---|---|---|
| Outonome gemeenskappe |  Andalusië •  Aragon •  Asturië •  Baleariese Eilande •  Baskeland •  Extremadura •  Galisië •  Kanariese Eilande •  Kantabrië •  Kastilië-La Mancha •  Kastilië en León •  Katalonië •  La Rioja •  Madrid •  Murcia •  Navarra •  Valensiaanse gemeenskap |  |
| Outonome stede | ||
| Plazas de soberanía | Alhucemas • Chafarinas • Vélez de la Gomera | |
