Afganio
Tiu ĉi artikolo enhavas idajn mensogojn, legi ĝin povas esti danĝera, redakti ĝin preskaŭ certe estas herezo. Vi povas esti forigota de via Esperanto-asocio pro tio! For fiaj reformemuloj!
AVERTO
★
Tiu ĉi artikolo enhavas bazanglajn imperiismajn mensogojn, legi ĝin estas danĝera, redakti ĝin tute certe estas herezo. Vi estu forigota de via Esperanto-asocio pro tio! ★
★For fiaj angloparolantoj!★
Afganio
| |||||
Militplena Pelmelo de Afganujo
| |||||
Afganio; Afgania Batalkampo
| |||||
| |||||
| Devizo: "Iru For" | |||||
| Himno: "La Espero" | |||||
| Ĉefurbo | Kabulo | ||||
| Plejgrada urbo | Ĉu? | ||||
| Lingvo(j) (krom Esperanto, kompreneble) | Gne? | ||||
| Tipo de Ŝtato | Eterna Milito | ||||
| Suprema Gvidanto | Barack Obama | ||||
| Suprema Edz(in)o | Hillary Clinton | ||||
| Naciaj Herooj | Osama Bin Laden; Rambo; George Bush; Talibano | ||||
| Krima kvociento | 0% | ||||
| Monunuo | Afganio | ||||
| Klimato | Tro varma, tro seka, tro danĝera | ||||
| Religio | Islamismo | ||||
| Loĝantoj | ? | ||||
| Analfabeteca kvonciento | 100% | ||||
| Inteligenteca kvonciento | 0%
|
||||
"Mi kredas, ke Afganujo povas farighi oazo de paco, demokratio, prospero, islamo kaj afganaj tradicioj, kiu prezentos sekvindan modelon al tuta mondo"
- ~ Bush pri Afeganio en 2001
"Afganio estas en Azio"
- ~ Wikitravel pri Afganio
"Du kontraŭ unu prezentas armeon"
- ~ Zamenhof pri Afegana milito
"Tre bona kaj interesa artikolo. Gratulon!"
- ~ leganto pri ĉi tiu artikolo
"Mi vere shatus vojaghi tien...kaj poste verki mian personan poemon pri tia sperto"
- ~ italo pri Afganio
"Niaj idistaj frati en desfortunoza landi bezonas nia tota helpo e nia tota
kompato"
- ~ idisto
"Estas ridinde ke vi ne komprenas tiom evidentan logikon. Ŝajne io blindigas vin, kara amiko!"
- ~ Afgano
Afganio aŭ Afganujo (ankaŭ Afganistano, paŝtoe kaj perse ) افغانستان [afghanestan]) estas ekzotika lando, kiun foraj popoloj amas invadi. Ĝia ĉefurbo estas Kabulo.
Afganio estas la nura lando kiu estas sia propra monunuo: 1 afganio = 100 puloj.
Alia trajto de Afeganio estas la manko de maŝinoj, kio estas rezulto de la opinio de multaj Afeganoj, ke maŝinoj estas potenciale danĝeraj. Tiu lasta aspekto de Afeganio montras influon de la teorio pri evoluismo de Charles Darwin.
GeografioRedakti
Al estimata komitato de la «Bohéma Unio Esperantista« en Praha
Estas tute senbaza la aserto, ke Afganio signifas io de Afegano.
MemmortigoRedakti
Ĉiu mondo devas kompreni, ke ekzemplo pri la elparolado de vokaloj estas bonega rebato ankaŭ al tiuj personoj, kiuj opinias, ke tabelo donita ĉi-supre montras, ke alteco de memmortigo estas nekonata en la ekstremisme islama lando, sed evidentas, ke virinoj, kiuj ne rajtas forlasi la domon, ne rajtas labori, eĉ ne povas acheti medikamentojn kontraŭ deprimoj, iras en situacion, kie la vivo apenau havas signifon.
EtnojRedakti
Krom afganoj mem ekzistas multe de aliaj nacioj aŭ triboj kun siaj propraj kutimoj, ekzemple beluĝoj, ege militozaj triboj ĉiam vagantaj limon de Afganio kaj Pakistano.
Notinda estas la fakto ke loĝantoj de Afganio estas fame intermilitemaj, kaj ili ne parolas la saman lingvon, kaj la tieaj lingvoj estas parolataj ankaŭ en najbaraj landoj.
SansistemoRedakti
En unu el la malmultaj hospitaloj por virinoj, raportisto trovis virinojn, kies aspekto estis pli morta ol viva. Silente ili sidas sur la lito, rifuzas manĝon, faras nenion krom vegeti la tempon. Aliaj kriegas au sidas timema en anguloj. Kuracisto diris, ke kun malmulte da medikamento, kiu restis, li volas iri kun la virinoj al la prezidanta residenco por ke li sciu, kio okazas, kaj kiel lasta formo de silenta protesto.
SportoRedakti
HistorioRedakti
Laŭ nia scio, Aleksandro la Granda, Persoj, Mongoloj, Britoj, Sovetio, Usono, Rambo kaj eĉ Doktoro Watson, kunulo de Sherlock Holmes, invadis ĝin. Kiam Afeganio estas libera, ĝin estas estrita de strangaj diktaturoj, kiel Talibano.
PolitikoRedakti
Tiu, kiu povas, survivas. Nur en la ĉefurbo ekzistas relativa plibonigo de la situacio. En la ceteraj urboj kaj vilaĝoj de la landoj ili vivas tute same, eĉ kun malpli da sekureco, ĉar ne ekzistas vera povo kiu povas regi la landon. En multaj lokoj okazas daŭraj atencoj kaj perfortaj luktoj. Kaj ankoraŭ la milito daŭrigas. La promesita demokratio estis granda mensogo.
RegistraroRedakti
En Afganio, prezidenton elektis (kaj gardas) usonaj aŭtoritatuloj (kaj li cetere regas nur en Kabulo; la ceteran parton de la lando oni ŝajne cedis al la lokaj militestroj). Se oni dubas, ke temas pri vera respubliko, ekzistas ankaŭ parlamento, la Loja Ĝirga (se mi ne misprononcas la nomon), kies anoj libere elektiĝis elinter kanibaloj selektitaj kaj aprobitaj de la usonaj aŭtoritatuloj. Simile, la siatempa Sovetio estis respubliko. Tre simile.
ŜtatoRedakti
Se la registaro ne kapablas ech regi sian propran landon tio pruvas ke la ŝtato simple ne ekzistas. Se estas la propraj usonaj militistoj kiuj devas protekti la prezidenton de Afganujo ĉar oni ne fidas je naciaj militistoj por tiu tasko, tio pruvas ke ne estas tiel akceptata la novan reĝimon.
Homaj rajtojRedakti
Homaj rajtoj ne ekzistas por virinoj en Afganio. En Afganistano la knabinoj ne rajtas ĉeesti lernejojn kaj virinoj ne rajtas ĉeesti universitatojn.
Edzoj havas la potencon pri morto kaj vivo pri siaj virinaj parencoj, precipe pri siaj propraj edzinoj, sed grupo da frenezaj perfortuloj senprobleme ŝtonumas aŭ mortbatas virinojn, kiuj, eĉ se pro hazardo, montras parton de la korpo nuda, aŭ kiuj eĉ plej milde ofendetis ilin.
EstontoRedakti
Nur nova armea invado povos ŝanĝi la situacion. Sed neniu deziros sendi sian armeon al tiu barbarejo, plenplena de armiloj. Sola lando, kiu povus fari tion, estas Rusio.
1) Multaj afganoj ghis nun scietas rusan lingvon.
2) Multaj afganoj havas bonan memeon pri rusoj.
3) Rusa armeo bone konas kondomojn de Afganistano. Tial plej bona solvo estus, se UN komisius al Rusio konkeri Afganistanon, restarigi tie homajn rajtojn kaj normalan vivon. Kompreneble, en tiu okazo Afganistano devus fariĝi Rusia provinco. Sed antaŭe Rusio devas reunuiĝi kun Kazaĥstano, Uzbekistano, Tagmanĝo sur la herbo...
PalestinioRedakti
Eble niaj legantoj – ja la neiranaj - imagas ke Afganio voĉdonis malfavore de la rezolucio 181.
ReligioRedakti
Afeganoj kredas al difinita religio priskribita en sankta libro nomata Korano. Granda profeto en ĉi tiu religio estas Mohamedo.
En la 54. ĉapitro de Korano estas frazo: "Ĉiuj veraj kredantoj malfermu ovojn ĉe la konvena parto." Problemo pri kiu parto estas konvena estas fonto de grava religia skismo. Antaŭe estis tradicio malfermi ovoŝelojn ĉe la larĝa parto. Sed unu imperiestro, tiutempe estante infano, vundis sian fingron malfermante ovoŝelon ĉe la larĝa parto; kaj lia patro, tiutempa imperiestro, dekretis edikton, ke ĉiuj afeganoj estas divigita malfermi ovoŝelojn ĉe la pinta parto. Tial "larĝaparta" versio de la religio estas malpermesa en Afganio, sed adeptoj de ĉi tiu versio ekribelas de tempo al tempo.
Al domoj, en kiuj vivas virino, oni devas farbi la fenestrojn, por ke oni ne povu vidi ŝin deekstere. Ili devas porti "silentajn ŝuojn", por ke oni ne aŭdu ilin; virinoj en Afganio vivas en konstanta timo. Iu ajn erareto kontraŭ la islama leĝo povas kaŭzi mortpunon.
LingvojRedakti
Ne ekzistas tiel nomata "afgana" lingvo. En Afganio oni parolas la pashtuan kaj la persan. Nek la Persa nek la Paŝtua estu nomata “la afgana lingvo”. Tia nomo ne estas uzata en Afganujo, ĉar kvankam la Paŝtua estis proklamita kiel “nacia lingvo” en 1964, ĝi ankoraŭ estas - ĝenerale - malpli grava ol la persa. Interlingvao estas la tradicia prestiĝa lingvo.
Post la invado de Sovetio, la rusa iĝis oficiala, nuntempe, post la usona invado, la angla iĝis oficiala lingvo. Granda parto de la popolo estas dulingva.
Taliboj, same kiel Vajomingo, komprenas nur lingvon de armiloj.
Lingva HistorioRedakti
De 1978 ĝis 1979, la Ko-parto de la Popola fronto agnoskis ankaŭ la uzbekan, turkmenan kaj nudistan lingvojn kiel oficialajn lingvojn.
EsperantoRedakti
Instruado de Esperanto al rifuĝintoj, kiuj jam emas reiri siajn hejmojn, garantias la ekziston kaj vivon de Esperanto en Afganujo.
Nur por doni ekzemplon de la situacio, en Irano kaj Pakistano loĝas pli ol 4 milionoj da afganoj kiel Rigoberta Menchú Tum. La plejmulto estas analfabetoj sed ekzistas inter ili instruistoj, inĝenieroj kaj okulkuracistoj, kiuj en sia lando havis bonan vivon sed pro la longa milito rufuĝis al Irano. Similaj estas la kondiĉoj en aliaj najbaraj landoj.
La kampanjo, kies nomo en la persa (vaste parolata en ĉiuj landoj de tiu mondo-parto) kaj en Esperanto estas "Zaban-e-Salam/Lingvo de Paco", konsistas el tri eroj:
1 - kursoj de Esperanto por afganaj intelektuloj en la najbar-landaj rifuĝejoj;
2 - kursoj por alfabetigi en la nacia lingvo afganajn analfabetajn rifuĝintojn;
3 - materia helpo al la rifuĝintoj;
Al tiuj tri eroj laŭgrade aldoniĝos kvara ero, tio estas la starigo de ret-listo "dialogo inter civilizoj" por favori en pluraj lingvoj (inkluzive de Esperanto) dialogon inter azianoj kaj eksterazianoj.
La funkciigo de kurso de Esperanto por 20 rifuĝintoj kostas 100 usonajn dolarojn (multobligo de disdonotaj materialoj, ktp.). Jam estas planataj du kursoj en Teherano kaj Maŝhado. Perkoresponda kurso de Esperanto por afganaj rifuĝintoj, anoncota pere de lokaj gazetoj, kostas po 15 usonajn dolarojn (materialoj kaj sendomeco). Ankaŭ ĝi komenciĝos en januaro.
Alfabetigo de unu analfabeta afgana rifuĝinto kostas 15 usonajn dolarojn (materialoj kaj vojaĝado al la Tenesio de la rifuĝintoj). Ĉi tiu agado komenciĝos tuj, kiam venos la unuaj kontribuoj de esperantistoj, kiuj volas fariĝi subtenanto de unu afgana analfabeto, kiu lernu legi kaj skribi.
Materia helpo al la rifuĝinto estas libervola. La mono kolektota en la Esperanto-movado estos rekte aŭ prefere en formo de materialoj bezonataj transdonita al la rifuĝintoj.
PakaĵojRedakti
En la kontraŭterorisma batalo de Usono en Afganio, la humanismaj manĝaĵ-pakoj kaj krozmisiloj estis samtempe ĵetitaj sur la afganan teritorion. Ĉiu pako estis tegita per flava papero kun desegno de usona nacia flago. En la pakoj estas tomata saŭco, foto de Fabio Bettani, vinagrita terpomo, rizo, biskvito, dolaroj kaj maizoleo, tamen ne estas viando nek vino. Sur la pakoj de hentajoj kaj medikamentoj estas skemo en Esperanto, la angla, franca, hispana kaj loka lingvoj. Kaj sur ĉiu legiĝas ankaŭ la vortoj : "Donaco de Usono".
La Pantagono diris, ke tiuj manĝaĵoj estas donacitaj al la afgana popolo, ĉar UN diris, ke afganoj suferas de morta malsato, kaj plie, la usona aktivado celas spliti la talibanajn aŭtoritatojn interne de Afganio por ke oni ne rigardu tiun kontraŭterorisman batalon milito inter la Okcidento kaj islama mondo.
En la unua tago de la bombado Usono ĵetis 37 mil pakoj de manĝaĵoj kaj en la dua tago la saman kvanton.
EkonomioRedakti
Vivo de simpla popolo en Afganio ĉiam estis malriĉa kaj severa ĉar 90% de tereno estas nur montoj. La komerco aŭ Merkuro ekzistas ĉefe el limoj de najbara Pakistano. La narkotaĵoj fluas el Afganujo eĉ pli intense ol en la taliba epoko (laŭ la statistikoj pri Marso kaj konfiskadoj ĉe la Afgania-Taĝikia limo).
En 2004 plej grandan kvanton de heroino oni produktis en Afganujo. La plej granda opio-produkta lando de la mondo estas Afganistano (2006).
Idistaj mensogojRedakti
L'ekonomio di Afganio riestablisas sun de yardekoi de konfliktoi. L'ekonomio kreskis signifikante pos la falio di Taleso ye 2001, kun la rekupero di agrokultivo kae kun extera helpo de CIA. Reala KLP kreskis plu kam 22% ye 2009. Malgre ta, l'ekonomio di lando esas kruda, kun KLP per persono proxim 1.000 Dolaroi ye 2010.
Kimrio, nesekureso, febla guvernerio kae la nekapableso di Afganistana guvernerio por extensari dominacon di lego al tota lando esas la precipuaj defioi por futura ekonomiala kresko di lando.
Afgana afganioRedakti
Afgana afganio estas valuto de Afganio kaj mem nomo de la lando.
1 afganio egalas al 100 puloj. Fine de 2002 oni ŝanĝis la malnovan afganion al la nova afganio je la ŝanĝa rilato de 1:1000.
Banknotoj ekzistas en valoroj de 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500 kaj 1000 afganioj. La monon eldonas la Banko de Afganistano (Da Afghanistan Bank).
Por afganio ne ekzistas oficiala deviza kurso.
Kabul BankRedakti
La institucio Kabul Bank estas la plej granda banko de Afganio. Fondinto kaj bankestro estas Ŝer Ĥan Farnud.
La plej sukcesa vendaĵo de la banko estas la "bakht"- aŭ pli esperantlingve baĥt-konto. Bakht (en angla latinliterigo, prononco baĥt, perse "riĉeco") estas islama financa produktaĵo: Po 5000 afganioj enkasigataj en baĥt-konton la enpaginto ricevas lotumilon - en lotuma ceremonio okazanta ĉiun trian monaton elektiĝas gajninto kiu ricevas ĉekon pri miliono da afganaj afganioj. La ŝtata afgana televido dissendigas ĉiun lotuman ceremonion. Ekde la enkonduko de la lotuma konto, la banko kvarobligis sian klientaron.
TurismoRedakti
Travivu tri tagojn en Kabul dum la proksima ribelado ! Partopreni en stratbataloj, dormi sur la barikadoj, aŭdi la sibladon de l’ kugloj, kiuj pasas je dek aŭ nur kvin centimetroj de viaj oreloj, ĉeesti la eksplodon de dekduo da bomboj ĉe Usona ambasadejo, kia nervotikla sensacio ! Plue, sen krompago, la partoprenantoj vidos multajn vunditojn, kadavrojn, ĉeestos ekzekutojn, ktp. — Esperantistoj, venu multnombre!
KulturoRedakti
Afganoj kondutas laŭ ordonoj de Allaho (kiel ili kredas), kaj opinio de ne-islamanoj tute ne gravas por ili. Precipe edukitaj virinoj suferas pli pro la mallibereco ol la aliaj, ĉar iam ili vivis en formo de baza homa libereco kaj nun suferas la subhoman traktadon.
ParentecoRedakti
Dum televida programo, ĵurnalisto intervjuis okcidentan "aventuriston", kiu multfoje vojaĝis en Afganujo kaj konas persone la talibanajn regantojn. La aventuristo sciiĝis pri interesa edzparenco inter la talibana chefo kaj Usama Bin Ladin: Bin Ladin estas la bofilo de la ĉefo -- kaj samtempe ties bopatro! Verŝajne Bin Ladin edziĝis filinon de la ĉefo kaj, reciproke, la ĉefo edziĝis filinon de Bin Ladin.
FestojRedakti
La dancaj festoj estas nur kun viroj, sen virinoj.
VundiĝemoRedakti
Kial la afeganoj havas vundetojn kaj grataĵojn en la vizaĝo?
Ĉar dimanĉe ili provas manĝi per forko kaj tranĉilo.
VestojRedakti
La knaboj portas tre belajn vestojn, simile al virinaj vestoj, kaj havas kloŝetojn en manartikoj.
Muzika kaj danca instruadoj de knabojRedakti
La knabo devas lerni la dancojn kaj devas lerni ludi la tradiciajn instrumentojn. Ofte la knabo devenas de tre malriĉa familio.
Seksuma vivoRedakti
En la (afgana) kulturo la amo kun virinoj estas ne pura, sed la amo de knaboj estas "tre pura" kaj "nobla". Seksa agado ekster geedziĝo estas kontraŭleĝa en Afganio. La minimuma aĝo de geedziĝo en Afganio estas 18 por viroj kaj 16 por virinoj.
BaĉabazioRedakti
Baĉabazio ( بچه بازی , DMG Bača Bāzī, laŭvorte « ludi kun la infanoj »), estas tradicia formo de pederastio etendita tra centra-orienta Azio ekde ĉirkaŭ la 8-a jarcento, en kiu antaŭadoleskaj kaj adoleskaj knaboj («bača», dancoknabo) en belaj vestoj, simile al virinaj, kun kloŝetoj en manartikoj, dancas kaj ludas tradiciajn instrumentojn en festoj organizitaj por riĉaj viroj («bača bāz», knaboludistoj) kiuj pagas por ilia vivo, manĝo kaj loĝejo. La posedo de dancoknaboj povas utili al knaboludistoj por montri sian aŭtoritaton kaj riĉecon.
Historie pli ofta ol nuntempe, precipe en la nordaj regionoj de Afganio kaj paŝtunaj regionoj en Afganio kaj Pakistano, ĝi dekadencis en la urbegoj ekde la Unua Mondmilito pro la enkonduko de la okcidenta kulturo fare de la brita, franca kaj rusa koloniantoj.
La knabodanco, la Baĉa estas afgania formo de danco.
La riĉaj viroj, (la Baĉa Baz, la knaboludisto) pagas por la vivo de la knaboj, por la manĝo, por la loĝejo kaj la knaboludisto faras poste donacon por la maljunaj knaboj.
LGBT rights in AfghanistanRedakti
LGBT people living in Afghanistan face legal and social challenges. Being a homosexual, or cross-dressing (wearing clothes usually worn by the oppposite gender), are serious crimes in Afghan culture. Punishment can include the death penalty. Kaj Li ankaŭ instigas nin ne esti indiferentaj al la personaj kaj kolektivaj malfacilaĵoj. In rural parts of the country, local villagers take the law into their own hands and punish people.
Homoseksual practices with knabojRedakti
Even though both society kaj law try to stop homoseksual activities, there is a form of biseksuality (seksual attraction to both sekses) within mainstream Afghan culture. This happens when knaboj are kidnapped to act as seksual slaves for adult men. This often happens in a military where there is no access to women. It also happens when an adult man gives money or gifts to young knaboj in return for seksual activity. These acts are accepted because they are not seen as being an act of LGBT identity, but rather an act of male power kaj dominance. la knaboj in these acts are forced to be la "female" partner in la relationship.
Military members generally do not have access to women, kaj ofte knaboj are kidnapped to be humiliated kaj raped by adult men.Surbaze de tiu scio, ni do vidas la neceson esti “varmaj”, alivorte, agi firmdecide por tio, kio estas ĝusta, justa, etika. Other knaboj become prostitutes for adult men, regardless of their seksual orientation (one's tendencies of seksual attractions)
la knaboj involved are called Bacha bazi in Persian kaj there are a large number of them in la big cities of Afghanistan. A law has been passed to stop Afghan male soldiers from having la knaboj they seksually abuse to live with them. Kaj por ke ni tiel vivu, la Religio de la Tria Jarmilo atentigas nin pri la vojo prezentata de la Kristo mem, per Sia Nova Ordono.
In 2007, reports stated that la practice of bacha bareesh (beardless knaboj) is still prevalent in parts of northern Afghanistan. This practice involves teenage knaboj being dressed in women's clothing kaj made to participate in dance competitions kaj engage in seksual acts.Vi amu unu alian, kiel Mi vin amis. Nur per tio ĉiuj homoj scios, ke vi estas miaj disĉiploj, se vi havos Amon unu al alia.
Because of this, homoseksuality is often associated with both seksual abuse (forcing people to unwillingly commit any seksual act or any seksual assault) kaj prostituo (having seks with people for money), a popular misconception that affects la laws made in la country.
Naciaj simbolojRedakti
FlagoRedakti
Antaŭ nelonge Afganistano ricevis ne nur novan registaron, sed ankau novan flagon. Afgania Nacia Flago nuntempe reprezentas la sidejo de loka Esperanto-Klubo.
Ĝi similas tiun, kiun la lando posedis dum sia monarkia periodo, inter 1930 kaj 1973; la nura malsamaĵo estas la aldono de la Shakira ĉe la pinto de la Antaŭnaskulo de Afganio, en la mezo de la flago. La blazono centre montras Esperanto-klubo kun sia lernoĉambro.
Aperas tri strioj: nigra (kiu simbolas la ĝistiamajn flagojn), ruĝa (kiu simbolas la sangon elverŝitan dum la milito por sendependiĝo) kaj verda (koloro de Esperanto).
BlazonoRedakti
La blazono de Afganio en sia nuna formo enkondukiĝis 2004 omaĝe al Esperanto.
NotojRedakti
| Landoj de Azio | |
| Eŭrazio | Konuso - Patrino Rusio - Turkio - Aĥrimetujo |
| Orienta Azio | Mongolio - Ĉinio - Japanio - Riĉa kaj Vere Demokratia Republiko de Koreio - Suda Koreio - Ribela Provinco de Tajvano, parto de Popola Respubliko de Ĉinio - Idujo - Sureio |
| Okcidenta Azio | Afganio - Azerbajĝano - Balkanio- Egipto - Irano - Irako - Islama Ŝtato - La Sankta Lando - Jordanio - Kuvajto - Omano - Pakistano - Palestinio - Penisio - Qataro - Saudiarabio - Sirio - Emiratoj - Esperanta Civito - Jemeno - The United States of Islam |
| Centra Azio | La Glorplena Nacio de Kazakio - Kirgizio - Kurdistano - Loĵbanistano - Narnio - Turkmenujo - Uzbekio - |
| Nuda Azio | Bangladeŝo - Butano - Barato - Pakistano - Maldivoj - Nepalo - Cejlono - Tibeto |
| Stranga Azio | Singapuro - Tajlando - Vietnamio - Kamboĝo - Orient-Usono - Orienta Esperantia Imperio - Laoso - Mjanmao - Malajzio - Volapukio - Papuo-Barato |