Elementi za kikemia

Elementi za kikemia

Elementi za kikemia ni dutu zenye tabia maalumu zisizotenganishwa kuwa dutu tofauti kwa mbinu za kemia. Elementi tupu ina aina moja tu ya atomi ndani yake.

Dutu na elementi

Kwa mfano maji ni dutu na ndani yake kuna atomi za haidrojeni na oksijeni. Atomi hizo zinashikana kama molekyuli. Kwa kuongeza nishati inawezekana kutenganisha haidrojeni na oksijeni kuwa dutu mbili tofauti. Kila moja peke yake haina kitu kingine ndani yake, kwa hiyo ni elementi.

Inawezekana kupasua hata atomi lakini hii si kazi ya kemia bali ni ya fizikia.

Elementi asilia na elementi sintetiki

Kwa jumla kuna elementi 116 zinazojulikana katika Kemia zimo katika jedwali la elementi linaloitwa pia "mfumo radidia".

Kati ya hizo 116 ni 90 tu zinazopatikana kiasili. Nyingine zinatengenezwa katika maabara na hazidumu sana. Katika hizo elementi sintetiki, nyingine zinakaa muda mfupi wa sekunde lakini nyingine zinakaa miaka.

Alama na hali maada

Kila elementi ina alama yake ya kikemia jinsi inavyoonekana katika jedwali la elementi.

Elementi zinatokea kwa hali maada tofauti. Duniani kuna hali za mango, kiowevu na gesi. Penye joto kali kama katika jua kuna pia hali ya utegili (plasma). Mara nyingi elementi zinapatikana katika hali ya kampaundi yaani zimeunganika na elementi nyingine.

Orodha ya elementi

Orodha ifuatayo inataja elementi za kikemia katika mfumo radidia kufuatana na herufi za alfabeti.

Jina la Elementi)	Kiingereza (IUPAC)	Alama	Namba atomia	Uzani atomia [u]	Densiti [kg/m³] (20 °C)	Kiwango cha kuyeyuka (°C)	Kiwango cha kuchemka (°C)	Iligunduliwa mwaka	Kutambuliwa na
Aktini	actinium	Ac	89	227,03	10070	1047	3197	1899	Debierne
Alumini	aluminium	Al	13	26,98	2700	660,5	2467	1825	Ørsted
Ameriki	americium	Am	95	243,06	13670	994	2607	1944	Seaborg
Stibi	antimony	Sb	51	121,75	6690	630,7	1750	zamani	(?)
Arigoni	argon	Ar	18	39,94	1,66	-189,4 −189,4	-185,9 −185,9	1894	Ramsay, Strutt
Asenia	arsenic	As	33	74,92	5720	613 2)	613 2)	11. Jhd.	Albertus Magnus
Astatini	astatine	At	85	209,99		302	337	1940	Segrè
Bari	barium	Ba	56	137,33	3650	725	1640	1808	Davy
Berkeli	berkelium	Bk	97	247,07	13250	986		1949	Seaborg
Berili	beryllium	Be	4	9,01	1850	1278	2970	1797	Vauquelin
Bismuthi	bismuth	Bi	83	208,98	9800	271,4	1560	1540	Agricola
Bohri	bohrium	Bh	107	262,12				1976	Oganessian
Boroni	boron	B	5	10,81	2460	2300	2550	1808	Davy, Gay-Lussac
Bromi	bromine	Br	35	79,90	3140	-007,3−7,3	58,8	1826	Balard
Cadimi (Kadimi)	cadmium	Cd	48	112,41	8640	321	765	1817	Stromeyer und Hermann
Caesi (Sizi)	cesium	Cs	55	132,91	1900	28,4	690	1860	Kirchhoff, Bunsen
Kalisi	calcium	Ca	20	40,078	1540	839	1487	1808	Davy
Kalifoni	californium	Cf	98	251,08	15100	900		1950	Seaborg
Seri	cerium	Ce	58	140,11	6770	798	3257	1803	von Hisinger, Berzelius
Chlorini (Klorini)	chlorine	Cl	17	35,45	2,95	-101−101	-034,6 −34,6	1774	Scheele
Chromi (Kromi)	chromium	Cr	24	52,00	7140	1857	2482	1797	Vauquelin
Kobalti	cobalt	Co	27	58,933	8890	1495	2870	1735	Brandt
Curi (Kuri)	curium	Cm	96	247,07	13510	1340	3110	1944	Seaborg
Darmstadti	darmstadtium	Ds	110	269				1994	GSI
Dubni	dubnium	Db	105	262,11				1967/70	Ghiorso
Disprosi	Disprosi	Dy	66	162,5	8560	1409	2335	1886	Lecoq de Boisbaudran
Einsteini	einsteinium	Es	99	252,08		860		1952	Seaborg
Feri (Chuma)	iron	Fe	26	55,85	7870	1535	2750	zamani	(?)
Erbi	erbium	Er	68	167,26	9050	1522	2510	1842	Mosander
Europi	europium	Eu	63	151,96	5250	822	1597	1901	Demarçay
Fermi	fermium	Fm	100	257,10				1952	Seaborg
Florini	fluorine	F	9	19,00	1,58	-219,6−219,6	-188,1 −188,1	1886	Moissan
Fransi	francium	Fr	87	223,02		27	677	1939	Perey
Gadolini	gadolinium	Gd	64	157,25	7890	1311	3233	1880	de Marignac
Gali	gallium	Ga	31	69,72	5910	29,8	2403	1875	Lecoq de Boisbaudran
Gerimani	germanium	Ge	32	72,61	5320	937,4	2830	1886	Winkler
Auri (Dhahabu)	gold	Au	79	196,97	19320	1064,4	2940	zamani	(?)
Hafni	hafnium	Hf	72	178,49	13310	2150	5400	1923	Coster, de Hevesy
Hassi	hassium	Hs	108	265,00				1984	GSI
Heli	helium	He	2	4,00	0,170	-272,2−272,2	-268,9 −268,9	1895	Ramsay, Crookes
Holmi	holmium	Ho	67	164,93	8780	1470	2720	1878	Soret
Hidrojeni	hydrogen	H	1	1,01	0,084	-259,1 −259,1	-252,9 −252,9	1766	Cavendish
Indi	indium	In	49	114,82	7310	156,2	2080	1863	Reich, Richter
Iodini	iodine	I	53	126,90	4940	113,5	184,4	1811	Courtois
Iridi	iridium	Ir	77	192,22	22560	2410	4130	1803	Tennant
Kali	potassium	K	19	39,098	860	63,7	774	1807	Davy
Kaboni	carbon	C	6	12,011	3510	3550	4827	zamani	(?)
Kriptoni	krypton	Kr	36	83,80	3,48	-156,6−156,6	-152,3−152,3	1898	Ramsay, Travers
Shaba (Kupri)	copper	Cu	29	63,55	8920	1083,5	2595	zamani	(?)
Lanthani	lanthanum	La	57	138,90	6160	920	3454	1839	Mosander
Lawirensi	lawrencium	Lr	103	260,10		1627		1961	Ghiorso
Lithi	lithium	Li	3	6,94	530	180,5	1317	1817	Arfwedson
Luteti	lutetium	Lu	71	175,00	9840	1656	3315	1907	von Welsbach, Urbain
Magnesi	magnesium	Mg	12	24,30	1740	648,8	1107	1828	Bussy
Manganisi	manganese	Mn	25	54,90	7440	1244	2097	1774	Gahn
Meitneri	meitnerium	Mt	109	266				1982	GSI
Mendelevi	mendelevium	Md	101	258,1				1955	Seaborg
Molibdeni	molybdenum	Mo	42	95,94	10280	2617	5560	1778	Scheele
Natiri	sodium	Na	11	22,99	970	97,8	892	1807	Davy
Neodimi	neodymium	Nd	60	144,24	7000	1010	3127	1895	von Welsbach
Neoni	neon	Ne	10	20,18	0,84	-248,7 −248,7	-246,1 −246,1	1898	Ramsay Travers
Neptuni	neptunium	Np	93	237,05	20480	640	3902	1940	McMillan Abelson
Nikeli	nickel	Ni	28	58,69	8910	1453	2732	1751	Cronstedt
Niobi	niobium	Nb	41	92,91	8580	2468	4927	1801	Hatchet
Nitrojeni	nitrogen	N	7	14,01	1,170	-209,9 −209,9	-195,8 −195,8	1771	Scheele
Nobeli	nobelium	No	102	259,10				1958	Seaborg
Osmi	osmium	Os	76	190,2	22590	3045	5027	1803	Tennant
Paladi	palladium	Pd	46	106,42	12020	1552	3140	1803	Wollaston
Risasi (Plumbi)	lead	Pb	82	207,2	11340	327,5	1740	zamani	(?)
Posferi	phosphorus	P	15	30,97	1820	44	280	1669	Brand
Platini	platinum	Pt	78	195,08	21450	1772	3827	1557	Scaliger
Plutoni	plutonium	Pu	94	244,06	19740	641	3327	1940	Seaborg
Poloni	polonium	Po	84	208,98	9200	254	962	1898	Marie Curie
Praseodimi	praseodymium	Pr	59	140,91	6480	931	3212	1895	von Welsbach
Promethi	promethium	Pm	61	146,92	7220	1080	2730	1945	Marinsky
Protaktini	protactinium	Pa	91	231,04	15370	1554	4030	1917	Fajans Hahn, Meitner
Zebaki (Hidragiri)	mercury	Hg	80	200,59	13550	-038,9 −38,9	356,6	zamani	(?)
Radi (elementi)	radium	Ra	88	226,03	5500	700	1140	1898	Marie und Pierre Curie
Radoni	radon	Rn	86	222,02	9,23	-071 −71	-061,8 −61,8	1900	Dorn
Reni	rhenium	Re	75	186,21	21030	3180	5627	1925	Noddack, Tacke, Berg
Rodi	rhodium	Rh	45	102,91	12410	1966	3727	1803	Wollaston
Roentgeni	roentgenium	Rg	111	272				1994	GSI
Rubidi	rubidium	Rb	37	85,45	1530	39	688	1861	Bunsen, Kirchhoff
Rutheni	ruthenium	Ru	44	101,07	12450	2310	3900	1844	Claus
Rutherfordi	rutherfordium	Rf	104	261,11				1964/69	Ghiorso
Samari	samarium	Sm	62	150,36	7540	1072	1778	1879	Lecoq de Boisbaudran
Oksijeni	oxygen	O	8	16,00	1,33	-218,4 −218,4	-182,9 −182,9	1774	Priestley, Scheele
Skandi	scandium	Sc	21	44,96	2990	1539	2832	1879	Nilson
Sulfuri	sulfur	S	16	32,07	2060	113	444,7	zamani	(?)
Seaborgi	seaborgium	Sg	106	263,12				1974	Oganessian
Seleni	selenium	Se	34	78,96	4820	217	685	1817	Berzelius
Agenti	silver	Ag	47	107,87	10490	961,9	2212	zamani	(?)
Silikoni	silicon	Si	14	28,09	2330	1410	2355	1824	Berzelius
Stani	tin	Sn	50	118,71	7290	232	2270	zamani	(?)
Stronti	strontium	Sr	38	87,62	2630	769	1384	1798	Klaproth
Tantali	tantalum	Ta	73	180,95	16680	2996	5425	1802	Ekeberg
Tekineti	technetium	Tc	43	98,91	11490	2172	5030	1937	Segrè
Teluro	tellurium	Te	52	127,6	6250	449,6	990	1782	von Reichenstein
Taribi	terbium	Tb	65	158,93	8250	1360	3041	1843	Mosander
Tali	thallium	Tl	81	204,38	11850	303,6	1457	1861	Crookes
Thori	thorium	Th	90	232,04	11720	1750	4787	1829	Berzelius
Thuli	thulium	Tm	69	168,93	9320	1545	1727	1879	Cleve
Titani	titanium	Ti	22	47,88	4510	1660	3260	1791	Gregor, Klaproth
Kopernici	copernicium	Cn	112	277				1996	GSI
Livermori	livermorium	Lv	116	289				2000	JINR
Oganessoni	oganesson	Og	118	293				2006	JINR
Moskovi	moscovium	Mc	115	288				2006	JINR
Flerovi	flerovium	Fl	114	289				1999	JINR
Tennessini	tennessine	Ts	117
Nihoni	nihonium	Nh	113	287				2006	JINR
Urani	uranium	U	92	238,03	18970	1132,4	3818	1789	Klaproth
Vanadi	vanadium	V	23	50,94	6090	1890	3380	1801	del Río
Wolframi	tungsten	W	74	183,85	19260	3407	5927	1783	Fausto und Juan de Elhuyar
Yitebi	ytterbium	Yb	70	173,04	6970	824	1193	1878	de Marignac
Yitri	yttrium	Y	39	88,91	4470	1523	3337	1794	Gadolin
Zinki	zinc	Zn	30	65,39	7140	419,6	907	zamani	(?)
Xenoni (Zenoni)	xenon	Xe	54	131,29	4,49	-111,9 −111,9	-107,0 −107	1898	Ramsay, Travers
Zirikoni	zirconium	Zr	40	91,22	6510	1852	4377	1789	Klaproth

Tazama pia

• Mfumo radidia

Makala hii kuhusu mambo ya sayansi bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Elementi za kikemia kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.