Usna harmonika
| Usna harmonika | |
|---|---|
 | |
| it.: | Armonica a bocca |
| nem.: | Mundharmonika |
| fr.: | Harmonica |
| en.: | Harmonika |
| ru.: | Губная гармоника |
| Skraćenica | |
| ' | |
| Porodica instrumenata | |
| Duvački instrumenti | |
Usna harmonika (njemački: Mundharmonika, engleski: Harmonica ali i French harp, Blues harp, Mouth organ, talijanski: Armonica a bocca) je ime malog muzičkog puhačkog instrumenta.
Današnje usne harmonike sastoje se od reda kvadratnih otvora (otvorenih s obje strane), uglavljenih u drveni okvir, ojačan limenim omotačem. Unutar otvora, u koji se puše ili udahuje, smješteni su tanki metalni listići, uglavljeni tako da lako vibriraju, pa na taj način proizvode različite tonove.[1]
Usne harmonike se proizvode u normalnom rasponu od tri oktave, i dijele se tri glavne kategorije:
- jednostavne dijatonske harmonike
- dvostruke dijatonske (njih zovu i tremolo)
- kromatske harmonike
Na dijatonskom tipu usne harmonike (7 notnoj) tonovi se dobijaju tako da se naizmjence puše i udahuje, u željene otvore. Pojedine note mogu se odsvirati tako da se usne usmjere na željeni otvor na instrumentu ili pokrivanjem nepotrebnih otvora jezikom (što se smatra za najprednijom tehnikom). Na taj način moguće je odsvirati pojedine note ili više njih istovremeno, odnosno akord.[1]
Od svih dijatonskih tipova osobito je postala popularna takozvana Richterova harmonika (u Americi je zovu blues harp), tako je nazvana po načinju štimanja. To je harmonika od 10 rupa (usnjaka) koje omogućuju da se odsvira 19 različitih nota.
Kod kromatskog tipa usne harmonike (12 notne) prstima se zatvaraju neželjeni otvori, i tako odabire željeni otvor sa dva para listića koji proizvode i polutonove. Linijski raspon tih harmonika kreće se od dvije do četiri oktave, tako da kod ovog tipa postoje i bas modeli.[1]
Izum usne harmonike se pripisuje Christianu Friedrichu Ludwigu Buschmannu, koji je oko 1821. u Berlinu predstavio svoju Mundäolinu.[1]
Usna harmonika je samo jedan u nizu instrumenata, koji su izgrađeni na sličnom principu - da se puhanjem izazove vibriranje, najstariji od njih; kineski Sheng, od bambusove trske, stigao je do Evrope u 18. vijeku. On se bazira na istom principu kao usna harmonika i kratkoživući symphonium, ali su oba ta instrumenta imala samo jednu rupu u koju se puhalo, a tipkama se kanalizirao zrak u različite otvore sa piskovima.[1] Instument je zbog svoje male cijene i malih dimenzija ubrzo postao vrlo popularan, pa su se od kraja 19. vijeka počelo masovno proizvoditi po njemačkoj, osobito je postala poznata firma Hohner.
Usna harmonika postala je i koncertni instrument klasične muzike, specijalno za nju pisali su između ostalih brazilski kompozitor Heitor Villa-Lobos (1887. 1959.) i engleski Ralph Vaughan Williams (1872. 1958.).[1]
Usna harmonika je vrlo jednostavan instrument bez ikakvih tipki, pa se tonovi proizvode jedino vlastitim organima; ustima, jezikom i plućima. Jedna od najpopularnijih tehnika je da se dlanom desne ruke pokriju rupe, pa otpuštaju po potrebi i tako dobija vibrirajući eho zvuk. Danas postoje brojne tehnike, a najpoznatije su, zviždanje (formiranje usta na taj način), blokiranje usnama i blokiranje jezikom (sa podvrstom - U blokiranjem).
Moda sviranja usne harmonike, osobito se raširila među siromašnim bivšim crnim robovima - 1930-ih, pa su je posprdno nazvali Mississippi saksofon. Oni su u tom malom skromnom instrumentu otkrili brojne nove mogućnosti i načine sviranja, koji su tada i samim proizvođačima bili nepoznati. Vremenom su neki od njih kao Sonny Boy Williamson II, Little Walter i Big Walter Horton postali virtuozi tog instrumenta i prave zvijezde bluesa
Uticaj bluesa osjetio se i u ranom Rock and Rollu, pa su se mnogi sastavi i solisti ranih 1960-ih okušali u sviranju usne harmonike, i tako obogaćivali svoj sirovi zvuk, najpoznatiji među njima bili su; Bob Dylan, The Beatles (John Lennon i Please Please Me), Donovan, The Rolling Stones (Brian Jones i Mick Jagger).
Nakon Drugog svjetskog rata i mode jazza osobito zapažen bio je Kvintet usnih harmonika Branka Kralja iz Zagreba. Taj kvintet pravih virtuoza (Branko Kralj svirao je taj instrument još od kasnih 1930-ih), bio je toliko popularan da je snimio i par ploča.[2] Pojavom rock and rolla, po uzoru na svoje britanske idole, usnu harmoniku su zasvirali Ivica Percl i Drago Mlinarec u svojim sastavima Roboti i Grupa 220.
Od kraja 1980-ih i pojave prvih kompjutera opala je moda sviranja usnih harmonika, pa se njihov zvuk danas rijetko čuje.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 „harmonica” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 16. 09. 2014.
- ↑ „Kvintet Usnih Harmonika Branka Kralja” (hrvatski). Discogs. Pristupljeno 16. 09. 2014.
- harmonica na portalu Encyclopædia Britannica (en)
- Free harmonica lessons for beginners Arhivirano 2012-03-01 na Wayback Machine-u (en)