Groš
Groš je novac, različite vrijednosti, kovan u različitim vremenima i zemljama. Počeo se kovati u Italiji u 12. vijeku. U početku groš je krupan srebrni novac, pa otuda i njegovo italijansko ime grosso što znači krupan ili debeo. Ističe se mletački grosso ili matapan, kovan od 1202. do 1400. uglavnom istog tipa iste mase (2,178 g), veličine (dijametra 20 mm) i finoće (965 promila).
Na Balkanu su njegove vjerne imitacije kovale Srbija, Hrvatska (Pavao Šubić) i Bugarska.
Na aversu mletačkog groša je lik sv. Marka, a na reveru Krist na prijestolju. Na imitacijama je izmjenjen samo natpis. Zbog upadljive sličnosti srpskih imitacija s mletačkim grossom došlo je oštrih mletačkih protesta i zabrane opticaja srpskih dinara (kako se grosso nazivao u Srbiji) na mletačkoj teritoriji. Taj konflikt navodi i Dante u Božanstvenoj komediji.
U Srbiji se od Stefana Dragutina (1276. – 1312.) i Uroša II (1282. – 1321.) kuje se novac sa postepenim i sve većim razlikama od mletačkog uzora.
Dubrovnik je od 1337. kovao svoj srebrni novac koji se i pisanim latinskim i italijanskim spomenicima naziva grossus odnosno grosso, a u narodu se zvao dinar. Groš vojvode Hrvoja kovan između 1403. i 1413, odgovara veličinom i težinom poslednjim mletačkim grossima (matapanima}.
Za vrijeme češkog kralja Vaclava II (1278. – 1305.) kuju se i Pragu groši (grossi pragenses) od 3,5 g, finoće srebra 937 promila i dijametra oko 28 mm. Praški groši bili su u opticaju naročito u srednjoj i istočnoj Evropi. Okolne zemlje, u prvom redu Njemačka, mnogo su ih imitirale. I pod hrvatsko-ugarskim kraljem Karlom I (1301. – 1342.) kuju se od 1329. do 1336. groši koji se po veličini, masi i finoći jednaki praškim. Njihovo kovanje nastavlja se pod Ludovikom I (1342. – 1382.) i Matijom Korvinom (1458. – 1490.). Po ugledu na te groše kovani su i bosanski groši za vladavine Tvrtka II (1421. – 1443.) i Tomaša (1443. – 1461.) dijametra 23 – 25 mm i mase 2,2 g. Taj bosanski groš ima na aversu štit s monogramom vladarevvog imena, nad njim okrunjenu kacigu i u kružnom napisu ime vladara.
Kasnije se na Balkanu pod turskom vlašću upotrebljavao u narodu naziv groš za turski novac od 40 para (turski groš ili guruš). U oslobođenoj Srbiji za kneza Miloša bio je opticaju novac evropskih država, najviše turski i austrijski. Njegova vrijednost je određivana prema grošu, koji je tada u Srbiji bio novčana jedinica. U Hrvatskoj se nekada nazivao grošem novac od 20 filira.
Osnovne verzije:
- gros, francuski srebrenjak
- grosz, stoti dio poljskog zlota
- groschen, stoti dio austrijskog šilinga
- krakovski groš
Imenom groša su se nazivale razne kovanice:
- matapan, matapane, mletački srebrni groš
- ciparski srebrni groš
- srebrni groš bugarskog cara Ivana Asena II[1]
- srebrni Groš matapanskoga tipa, srpskog kralja Milutina
- ghurusch, srebrni novac, koji je 1687. stavljen u opticaj u Turskom Carstvu za vrijeme sultana Sulejmana II
- srebrni groš Karla II Anžuvinskog, prvi put kovan 1303.
- giorgino, talijanski groš iz 16. i 17. vijeka, rabio se u Ferrari i Modeni
- giulio, srebrni groš pape Julija II
- gnacken, srebrni groš iz 15. i 16. vijeka, bio je u opticaju Saskoj, Stolbergu te Braunschweig-Grubenhagenu
- marien-groš, vestfalski sitni novac
- groot, nizozemski srebrni groš
- gros au lion, francuski srebrenjak iz 14. vijeka
- groschel, groschlein, njemački novac od 1/4 groša
- grosspfenig
- groš turnoa
- praški groš
- grossetto, mletačka kovanica
- grossi de bandera, najstariji srpski novac, iz 13.vijeka
- grossi della croce, srpski novac iz 14. vijeka
- grosso, talijanski srebrenjak, u opticaju na sjeveru Italije
- grosso aqvilino
- grosso romanino, rimski groš
- groš tournois, francuski srebrenjak
- pariški groš, francuski srebrenjak
- gross-setti-vi, poluperpera iz Dubrovnika, kovana 1801.
- Silbergroschen, kovanica iz Pruske
- Neugroschen, kovanica iz Saske
- groten, donjonjemački groš
- kneževski groš (guten Grosch),
- gyllen, švedsko ime za prigodni guldengroš, prigodni zlatnik
- groat, engleski i škotski srednjovjekovni srebrenjak, kovalo ga se također i u Irskoj
- srebrni groš, kovan u Splitu u 15. vijeku za vojvode Hrvoja, s likom sv. Dujma na kovanici
- qirsh
- kuruş
- Enciklopedija Jugoslavije, JLZ, Zagreb, 1986.