Blitzkrieg

Za ostala značenja, vidi Blitzkrieg (razvrstavanje).

Blickrig se oslanjao na blisku saradnju pešadije i tenkova. Na slici je prikazana nemačka pešadija kako napreduje pod zaštitom tenkova tokom Operacije Barbarosa, septembar 1941.

Blickrig (nem. Blitzkrieg, u prevodu „munjeviti rat“) je popularan naziv za operativnu vojnu doktrinu koja predviđa upotrebu mobilnih snaga koje napadaju koristeći brzinu i iznenađenje kako bi onemogućile neprijatelja da blagovremeno uspostavi koherentnu odbranu. Vojne doktrine bazirane na teoriji blickriga razvijene su posle Prvog svetskog rata kao metod za izbegavanje pozicionih rovovskih borbi u budućim sukobima.

Blickrig je po prvi put u velikom obimu primenjen od strane nemačkog Vermahta tokom Drugog svetskog rata. Ratne operacije na samom početku rata, kao što su napad na Poljsku, napad na Francusku i Operacija Barbarosa su bile veoma uspešne zahvaljujući iznenadnim prodorima, nespremnosti neprijatelja i njegovoj nesposobnosti da blagovremeno reaguje u odnosu na ovu superiornu nemačku vojnu doktrinu. Tokom napada na Francusku, nemačke jedinice suočile su se sa brojčano nadmoćnijom francuskom vojskom koja je imala veći broj tenkova od kojih su mnogi bili ravnopravni protivnici, pa čak i superiorni u odnosu na nemačke tenkove. Strategija blickgira koju su nemačke jedinice do tančina sprovele tokom Bitke za Francusku omogućila je brzu nemačku pobedu, iako je odnos snaga najavljivao dugotrajnu kampanju sa velikim gubicima. Ovakvi uspesi nemačke armije na samom početku Drugog svetskog rata u potpunosti su potvrdili ispravnost primene i efikasnost taktike blickriga. Međutim, posle početnih uspeha u napadu na SSSR jedinstvo nemačkog Vermahta je narušeno. Nemački general Hajnc Guderijan, koji je bio jedan od prvih zagovornika blickriga razrešen je dužnosti 25. decembra 1941. god. nakon što je odobrio povlačenje svojih jedinica uprkos Hitlerovom naređenju da se do „poslednjeg čoveka“ brani svaki pedalj osvojene teritorije. Ovaj sukob razotkrio je fundamentalnu razliku u shvatanju načina vođenja rata između Hitlera i generala Vermahta. Hitlerov postupak prema Guderijanu i drugim nemačkim generalima je narušio dotadašnje međusobno poverenje zbog čega su njihovi odnosi, od tog trenutka, pa na dalje bivali sve lošiji i lošiji. Posle nemačkog prelaska u defanzivu na Istočnom frontu, taktika blickriga se sve ređe primenjivala. Od 1943. uglavnom je primenjivana u lokalnim kontranapadima koji su imali odbrambeni karakter i u nekoliko ofanziva koje su unapred bile osuđene na propast.

Metod blickriga oslanjao se na manevar, a ne na iscrpljivanje, kao sredstvo za pobedu nad protivnikom. Zbog toga je blickrig na prvom mestu podrazumevao koordinaciju između više rodova vojske i koncentraciju mobilnih snaga na ključnoj tački fronta. Na pravcu napada neprijateljsku liniju fronta probijali su oklopni klinovi podržani pešadijom i artiljerijom dok je dalje brzo napredovanje omogućavalo aktivno dejstvo bombardera za blisku podršku koju su bili u direktnoj radio vezi sa kopnenim jedinicama koje su predvodile napad. Ovakva taktika zahtevala je konstruisanje specijalnih oklopnih vozila za artiljerijsku podršku pešadiji, razvoj novih metoda komunikacije kao i efektivnu decentralizaciju komandne strukture. Generalno gledano blickrig operacije bile bi nemoguće bez razvoja motorizovane pešadije, samohodne artiljerije i službe za održavanje ratne tehnike u poljskim uslovima kako bi se omogućilo brzo napredovanje oklopnih jedinica. Nemačke snage su izbegavale direktan sukob sa neprijateljem dajući prednost presecanju neprijateljskih komunikacija, uništavanju sistema veze, logističke podrške i smanjenju morala neprijateljskih snaga. Tokom bitke, blickrig nije ostavljao drugi izbor slabo pokretnim odbrambenim snagama nego da se skoncentrišu u odbrambene džepove gde su najčešće bile opkoljene, a zatim i uništene od strane nemačke pešadije koja je išla iza tenkova.

Etimologija i moderno značenje

Iako je „blitzkrieg“ nemačka reč (u bukvalnom prevodu „munjeviti rat“ što se zapravo odnosi na „rat koji se odvija brzinom munje“), sam izraz nije potekao iz nemačke vojske. Prvi put ga je upotrebio novinar američkog magazina „Tajm“ (engl. Time) opisujući njime nemačke ratne operacije tokom napada na Poljsku 1939. U članku koji je objavljen 25. septembra 1939. dok je kampanja u Poljskoj ušla u svoju završnu fazu, novinar je napisao:

Linija fronta je nestala i sa njom je nestala i iluzija da je front ikada i postojao. Jer ovo nije rat za postepeno osvajanje teritorija već za brzo prodiranje i uništavanje neprijatelja - Blitz krieg, munjeviti rat. Brze kolone tenkova i oklopljenih kamiona probijalo se kroz Poljsku dok je kiša bombi sa neba najavljivala njihov dolazak. Presekli su komunikacije, uništili skladišta, oterali civile, proširili strah. Napredujući nekad i do 50 km ispred pešadije i artiljerije, razbili su poljsku odbranu pre nego što je imala vremena da se organizuje. I dok je nemačka pešadija čistila ostatke poljske odbrane, nastavili su da napadaju u pravcu ciljeva koji su se nalazili daleko iza onoga što se nekada zvalo linija fronta.

Vojni istoričari definisali su blickrig kao primenu koncepta manevra i sadejstva više rodova oružanih snaga razvijenog u Nemačkoj u periodu između dva rata i tokom Drugog svetskog rata. Strateški, ova ideja je podrazumevla ostvarivanje brze pobede nad neprijateljem korišćenjem male ali profesionalne armije. Operativno, njen cilj je bio da koristi indirektne mere, kao što su pokretljivost i iznenađenje, kako bi poremetila neprijateljske planove i učinila ih beskorisnim. Osnovni preduslov za postizanje ovih ciljeva bilo je zajedničko dejstvo tenkovskih formacija, motorizovane pešadije, inženjerije, artiljerije i jurišnih bombardera. Istoričari su blickrig smatrali samo trenutnim oblikom dugoročne nemačke strategije zasnovane na principu „Bewegungskrieg“ ili manevarskog rata.

Izraz blickrig je od tada poprimio različita značenja u redovnoj upotrebi. Pored prvobitne vojne definicije, blickrig se može primeniti i na svaku vojnu operaciju u kojoj je akcenat stavljen na iznenađenje, brzinu i koncentraciju trupa kao što je to učenjeno tokom Poljske septembarske kampanje. Tokom Drugog svetskog rata nemački napadi na engleske gradove postali su poznati pod nazivom „Blic“. Sličan izraz koristi se i za posebnu taktiku napada u Američkom fudbalu kao i u šahu za šahovske partije (tzv. brzopotezne partije) u kojima je vreme trajanja partije izuzetno kratko. Izrazi blic i blickrig se često koriste u redovnom govoru izvan vojnog konteksta.

Međuratni period

Rajhsver

Razvoj blickriga započeo je odmah nakon poraza Nemačke u Prvom svetskom ratu. Ubrzo po završetku rata, nova nemačka vosjka Rajhsver obrazovala je komitet sastavljen od ratnih veterana, štabskih oficira kako bi se razmotrilo 57 spornih pitanja. Izveštaj ove komisije je objavljen kao doktrina za obuku jedinica koja će se primenjivati tokom Drugog svetskog rata. Rajhsver je bio pod utiacje analize predratne nemačke vojne misli, a naročito infiltracionih ratnih taktika i manevarskog rata koji je bio dominantan na Istočnom frontu tokom Prvog svetskog rata.

Nemačka vojna istorija je u velikoj meri bila pod uticajem Karla fon Klauzevica, Alfreda fon Šlifena i Helmuta Grafa fon Moltkea, koji su bili zagovornici manevra, koncentracije i opkoljavanja. Njuhova učenja su uspešno primenjena u Francusko-Pruskom ratu i tokom početne faze realizacije Šlifenovog plana u Prvom svetskom ratu. Tokom rata ovi koncepti su modifikovani od strane Rajhsvera. Njegov načelnik generalštaba, Hans fon Sekt, modivikovao je doktrinu prebacujući njeno težište sa opkoljavanja na brzinu napredovanja. Brzina obezbeđuje iznenađenje, iznenađenje omogućava uspeh ukoliko se odluke donose dovoljno brzo, dok mobilnost pruža fleksibilnost i brzinu. Fon Sekt je smatrao da je u situacijama u kojima neprijateljske snage nije moguće opkoliti mnogo bolje izvršiti efikasni proboj njegovog centra. Za vreme njegove komande izvršena je modifikacija moderne nemačke vojne doktrine poznate pod nazivom „Bewegungskrieg“ i pretećeg taktičkog sistema „Auftragstaktik“ što je za posledicu imalo uvođenje novog načina ratovanja popularnije poznatog kao blickrig. Takođe je odbacio ideju o masovnoj koncentraciji trupa koju su zagovarali fon Šlifen i fon Moltke. Prema fon Sektu, vojne rezerve koje su u dotadašnjim nemačkim kampanjama iznosile i 4/10 od ukupnog broja vojnika, trebalo je da budu sastavljene od malog broja profesionalnih vojnika i dobrovoljaca kojima bi podršku pružala odbrambena milicija. U modernom sukobu, smatrao je, ovakva vojska bi bila bolje pripremljena za ofanzivne akcije, brže bi se aktivirala i bila bi jeftinija za opremanje modernim naoružanjem. Bez obzira na uticaj moderne nemačke vojne doktrine Rajhsver je bio primoran da se opredeli za malu, profesionalnu vojsku, zato što je broj nemačkih vojnika Versajskim sporazumom bio ograničen na 100.000.

„Bewegungskrieg“ je podrazumevao potpuno novu komandnu hijerarhiju koja je omogućavala da se vojne odluke donose na znatno nižem komandnom nivou, bliže jedinicama na terenu. To je omogućilo jedinicama da blagovremeno reaguju i brže donose ključne odluke što je bilo od presudnog značaja i svakako jedan od glavnih razloga za uspeh blickriga.

Nemačku rukovodstvo je takođe kritikovano zbog nesposobnosti da shvati tehnički napredak ostvaren u Prvom svetskom ratu, s obzirom da joj je proizvodnja tenkova bila jedan od najnižih prioriteta i s obzirom na to da pre rata nije pokrenula nikakvu ispitivanja koja bi se odnosila na osavremenjavanje mitraljeza i njihove upotrebe. Kao odgovor na ovakve greške prethodnog nemačkog rukovodstva, nemački oficiri su u periodu izgradnje Rajhsvera, između dva svetska rata, bili obavezni da pohađaju tehničke škole.

Taktika infiltracije, razvijena od strane Nemačke armije tokom Prvog svetskog rata, postala je osnova za sve docnije taktike. Nemačka pešadija napredovala je u malim, raštrkanim grupama koje su zaobilazile tačke otpora i probijale se tamo gde je odbrana bila najslabija, napadajući neprijateljske komunikacije u pozadini. Njihova dejstva bila su potpomognuta snažnom artiljerijskom i vazdušnom podrškom, a iza njih su išle jake pešadijske snage koje su potpomognute artiljerijom uništvale snažna uporišta neprijateljske odbrane. Ovaj koncept predstavljao je osnovu taktike koju je Vermaht primenjivao tokom Drugog svetskog rata.

Na Istočnom frontu tokom Prvog svetskog rata nije vođen rovovski rat. Nemačke i Ruske armije vodile su manevarsku bitku na bojištu koje je bilo i po nekoliko stotina kilometara široko, što je nemačkim vojnim liderima pružilo ratno iskustvo koje Zapadni saveznici nisu stekli zato što su tokom četiri godine rata bili ukopani u rovovima na Zapadnom frontu. Studije operacija na Istoku dovele su do zaključka da mala i koordinirana armija ima mnogo veću borbenu vrednost od velike i neorganizovane sile.

Strani uticaj

Tokom ovog perioda, sve zemlje učesnice Prvog svetskog rata, razvile su teorije koje se odnose na upotrebu mehanizovanih snaga. Teorije Zapadnih saveznika znatno su se razlikovale od teorija Rajhsvera. Britanska, Francuska i Američka doktrina prednost je davala odvojenom dejstvu pojedinih rodova vojske, bez fokusiranja na njihovu kooperaciju i sa manjim akcentom na koncentraciju trupa. U ranom period razvoja Rajhsvera, prevedeni su mnogi radovi stranih stručnjaka, iako većina njihovih stavova nije prihvaćena. Međutim, tehnički napredak vojne opreme u stranim zemljama je pažljivo praćen od strane Nemačke, a pojedina tehnička dostignuća su kopirana. Smatra se da su strane doktrine vođenja modernog rata imale malog ili skoro nikakvog uticaja na razvoj nemačke vojne doktrine u ovom periodu.

Francuski pukovnih Šarl de Gol je bio poznati zagovornik koncentracije oklopnih snaga i avijacije - stavovi zbog kojih nije bio preterano omiljen kod Francuske Vrhovne komande, ali za koje se smatra da su donekle uticali na Hajnca Guderijana. [1] Arhivirano 2006-08-19 na Wayback Machine-u

Britanski teoretičari DŽ.F.C. Fuler i B.H. Lidel Hart su često povezivani sa razvojem taktike blickriga, mada je njihova zasluga u razvoju ove vojne doktrine sporna. Tvrdi se da je Guderijan, koji je bio ključna figura u razvoju koncepta blickriga, inspiraciju našao u Hartovim teorijama. Ova tvrdnja je bazirana na paragrafu iz Guderijanove autobiografije u kojem se on zahvaljuje Hartu. Međutim, ovaj paragraf prvi put se pojavio u engleskom izdanju Guderijanove autobiografije zbog čega se pretpostavlja da je Hart sam dodao ovaj paragraf i da njegov uticaj na Guderijana ni izdaleka nije bio toliko značajan. Fulerov uticaj je manje jasan. Fuler je tokom rata razvio planove za masovne, samostalne tenkovske operacije koji su proučavani od strane nemačkog vojnog rukovodstva. Prema jednom stavu Fulerovi planovi su bili inspiracija tvorcima taktike blickriga, dok je prema drugom stavu njegov uticaj na nemačko vojno rukovodstvo bio zanemarljiv.

Ono što je nesporno je da su za praktičnu primenu ove doktrine, u velikom obimu i na uspešan način, zaslužni Guderijan i drugi nemački generali. Od početnih forsiranja reka sadejstvom više rodova vojske tokom Francuske kampanje 1940. god. pa do nezadrživih prodora u Rusiji sve do kraja 1942. god. Guderijan je pokazao umeće i inovativnost koja je bila inspiracija mnogim. Vojni lideri kao što je Guderijan stvarani su pre početka rata kroz složen sistem obuke podržan od strane Generalštaba Rajhsvera koji je tokom tridesetih godina 20. veka organizovao velike vojne manevre u kojima su razrađivane različite varijante munjevitog ratovanja.

Rajhsver je zajedno sa Crvenom Armijom sarađivao na organizaciji vojnih manevara i testiranja u Kazanju i Lipetsku početkom 1926. god. Obrazovani u SSSR, ova dva centra za ispitivanje korišćena su za terensko testiranje aviona i oklopnih vozila do nivoa bataljona, kao i za organizovanje škola za vazduhoplovne i oklopne jedinice kroz koje je vršena rotacija oficira Rajhsvera. Ove aktivnosti sprovođene su u SSSR kako bi se izigrao Versajski sporazum kojim je Nemačkoj bilo zabranjeno ponovno formiranje i razvoj vazduhoplovstva i oklopnih jedinica.

Guderijanov doprinos razvoju doktrine blickriga

General Hajnc Guderijan, ključni teoretičar u razvoju doktrine blickriga.

Nakon reforme nemačke vojske tokom dvadesetih godina 20. veka, nemački general Hajnc Guderijan je iznikao kao jedan od najvatrenijih zagovornika upotrebe mehanizovanih snaga. U sklopu Inspektorata za transport trupa, Guderijan i njegove kolege sprovodili su teoretska i terenska istraživanja. Među nemačkim oficirima koji su se zalagali za upotrebu pešadije ili su sumnjali u upotrebnu vrednost tenka na bojištu, stvorio se otpor prema naprednim idejama koje je zastupao Guderijan. Među njima je bio i Načelnik Generalštaba nemačke vojske, general Ludvig Bek (1935—1938) koji je sumnjao da oklopne jedinice mogu imati presudnu ulogu u ratnom sukobu. Bez obzira na njegov ličnis stav, prve nemačke oklopne divizije formirane su u vreme dok je on bio na funkciji Načlenika Generalštaba.

Guderijan je zastupao stav da tenk može da bude odlučujuće oružje u predstojećim sukobima. „Ukoliko se tenkovi probiju, za njima ide i pobeda“, napisao je. U članku u kojem se obraća kritičarima upotrebe oklopnih jedinica, Guderijan je rekao: „Sve dok naši kritičari ne osmisle novi, bolji način vođenja uspešnog kopnenog napada od najobičnijeg masakra, držaćemo se i dalje uverenja da pravilno upotrebljeni tenkovi, danas predstavljaju najbolji mogući način za sprovođenje kopnenog napada.“ Osvrćući se na veću brzinu kojom su tokom Prvog svetskog rata branioci mogli da zatvore proboj linije fronta, nego što su napadači mogli u potpunosti da ga iskoriste ubacujući svoje rezerve u njega, Guderijan je napisao:

s obzirom na to da će rezervne snage od sada biti motorizovane, zatvaranje proboja na liniji fronta će biti mnogo brže i lakše nego do sada: zbog toga su šanse za uspeh ofanzive koja se bazira na artiljerijskoj pripremi i pešadijskom napadu mnogo manje danas, nego što su to bile tokom Prvog svetskog rata.

Nastavio je:

Verujemo da je sa uvođenjem tenkova u napad moguće postići mnogo veću brzinu napredovanja nego što je to do sada bilo moguće, i što je možda još važnije - nastaviti sa napredovanjem i kada je proboj već učinjen.

Jedan od glavnih uslova za uspeh blickriga, prema Guderijanu, bila je široka taktička upotreba radija bez kojeg se ne bi mogla ni zamisliti koordinacija i komandovanje jedinicama na terenu.

Oklopne snage i Luftvafe

Blickrig ne bi bio moguć bez značajnih reformi u nemačkoj vojsci. Prema Versajskom sporazumu, nemačka vojska bila je ograničena na 100.000 vojnika, vazduhoplovstvo je raspušteno, dok je razvoj tenkova bio zabranjen. Nakon što je 1933. god. postao šef države, Adolf Hitler je ignorisao ove zabrane. Buduća komanda nemačkih oklopnih jedinica, koja će kasnije postati poznata pod nazivom Panzertruppe, formirana je u sklopu nemačkih kopnenih snaga (Heer). Ponovo je formirano i nemačko ratno vazduhoplovstvo Luftvafe u čijem okrilju je započet razvoj jurišnih bombardera i različitih doktrina njihove upotrebe. Hitler je snažno zastupao razvoj ove nove strategije. Redovno je pratio vojne vežbe oklopnih snaga i pročitao je Guderijanovu knjigu: „Pažnja - tenkovi!“ (Achtung - Panzer!).^[2] Po završetku vežbe oklopnih jedinica u Kumersdorfu, kojoj je prisustvovao, Hitler je rekao: „To je ono što želim - i to ću i imati.“^[3]

Španski građanski rat

Nemački dobrovoljci testirali su aspekte taktike blickriga tokom Španskog građanskog rata 1936. U ovom sukobu su učestvovali nemački tenkovi iz sastava 88. tenkovskog bataljona sačinjenog od tri tenkovske grupe naoružane nemačkim tenkovima Pancer I koji su uglavnom sprovodili obuku tenkovskih jedinica Nacionalista. Luftvafe je doveo eskadrile lovaca, obrušavalačkih bombardera i transportnih aviona koji su zajedno činili nemačku vazduhoplovnu borbenu formaciju poznatu pod nazivom Legija Kondor.^[4] Guderijan je okarakterisao upotrebu tenkova u ovom sukobu „premalom da bi se napravio precizan izveštaj“.^[5] Više je uspeha imala Luftvafe, koja je u borbenim uslovima testirala nove tipove aviona i isprobavala nove taktike upotrebe lovačkih i bombarderskih jedinica; u Španiji je svoje prvo vatreno krštenje imao i čuveni nemački obrušavajući bombarder Štuka. Tokom Španskog građanskog rata preko 18.000 pripadnika Luftvafe prošlo je borenu obuku i steklo svoje prvo ratno iskustvo.

Operativne metode

Tačka najveće koncentracije napadačkih jedinica (Schwerpunkt)

Nema blickriga bez stalne odlučne akcije. U skladu sa ovom konstatacijom razvijena je teorija „ključne tačke“ ili „tačke najveće koncentracije napadačkih jedinica“ (Schwerpunkt); to je bila tačka najvećeg napora. Lokalnim uspehom na Schwerpunkt, mala vojna formacija može probiti neprijateljsku liniju fronta i proširiti svoja dejstva u njegovoj pozadini. Guderijan je ukratko opisao ovu taktiku na sledeći način: „Nicht kleckern, klotzen!“ (Ne golicaj, udari!)

Da bi se ostvario proboj, pešadija, a ređe i oklopne jedinice (koje se inače čuvaju za brze operacije u neprijateljskoj pozadini) napale bi neprijateljsku odbrambenu liniju, uz podršku artiljerije i Luftvafe. Ove snage otvorile bi prolaz u neprijateljskoj odbrani. Kroz ovaj otvor prošle bi oklopne jedinice dok bi pešadija koja je učestvovala u prodoru nastavila da operiše na njegovim bokovima kako bi ga obezbedila i proširila. Ova faza proboja nazvana je „hinge“, zato što bi oklopne jedinice koje su prošle kroz otvor u odbrani nastavile da napreduju i stvorile „leverage“ prema neprijateljskim odbrambenim jedinicama.

U početnoj fazi operacije Luftvafe bi sve svoje snage usmerila na uništavanje neprijateljske avijacije i ostvrivanje vazdušne premoći. Neprijateljska vazduhoplovstva bila bi uništavana na zemlji ili bi velike lovačke formacije uništavale neprijateljske avione u velikim vazdušnim bitkama. Vazdušna premoć je od samog početka bila jedan od najvažnijih ciljeva: da bi uspešno operisale, oklopne jedinice morale su da imaju pomoć izviđačke avijacije, podršku jurišnih bombardera, a u nekim slučajevima i podršku transportne avijacije. Kasnije operacije nemačkih oklopnih jedinica u drugoj polovini rata, kada su morale da se bore bez podrške Luftvafe koja je izgubila vazdušnu premoć, bile su hindrance.

Konačno, taktika blickriga je podrazumevala upotrebu vazdušno-desantnih jedinica u neprijateljskoj pozadini. Njihov zadatak je bio, ne samo da ometaju neprijateljske aktivnosti ili zauzmu važne objekte, kao što su mostovi, utvrđenja i dr, već i da služe kao psihološki podstrek jedinicama koje se probijaju kroz neprijateljsku teritoriju, s obzirom na to da je svako brzo napredovanje u opasnosti da uspori dok se linije snabdevanja sve više izdužuju, a ljudstvo smanjuje usled neminovnih gubitaka. Vazdušno-desantne jedinice služile su kao neka vrsta svetionika za navođenje oklopnih jedinica koje su morale da ih oslobode iz okruženja. Žurba da se drugovi iz vazdušno-desantnih jedinica spasu od mogućeg uništenja i zarobljavanja od strane bolje naoružanih neprijateljskih jedinica, bila je jedan od faktora koji su značajno uticali na moral i odlučnost jedinica da nastave sa brzim napredovanjem.

Paraliza

Nakon što bi se probile u neprijateljsku pozadinu, Nemačke jedinice pokušale bi da parališu neprijateljski sistem donošenja odluka i njihovog sprovođenja. Krećući se brže od neprijateljskih jedinica, oklopne jedinice iskoristile bi svaku slabost branioca i dejstvovale pre nego što bi njegove jedinice mogle da se organizuju i pruže otpor. Guderijan je napisao da: „Uspeh mora biti eksploatisan bez odmora i do poslednje unce snage, pa čak i noću. Poražen neprijatelj ne sme se ostaviti na miru.“

Da bi se ovo postiglo, bilo je veoma važno skratiti ciklus donošenja odluka. Svaka odluka koju su donele nemačke ili suprotstavljene snage podrazumevala je određeno vreme za prekupljanje informacija, donošenje odluke, upoznavanje podčinjenih oficira sa njom i njeno implementiranje. Zahvaljujući superiornoj pokretljivosti i bržem procesu donošenja odluka, nemačke oklopne jedinice mogle su brže da reaguju na promenu situacije na terenu od protivničkih jedinica.

Usmeravajuća kontrola predstavljala je brz i fleksibilan način komandovanja. Umesto izdavanja eksplicitnih naređenja, komandir bi saopštio svojim potčinjenim nameru i ulogu koju njihova jedinica ima u ovom koncpetu. Utvrđivanje konkretnog metoda realizacije bilo je prepušteno oficirima na nižim nivoima komandovanja i zavisilo je od konkretne situacije na terenu. Teret odlučivanja sužen je pri vrhu, a raširen pri dnu lanca komandovanja na komandire koji su najbolje bili upoznati sa situacijom u kojoj se njihova jedinica nalazi. Kao rezultat ovakve metode kontrole, znatno je skraćeno vreme donošenja i realizacije odlučujućih naređenja.

Luftvafe

Jedan od najvažnijih i najsnažnijih činioca predstavljalo je Vermahtovo ratno vazduhoplovstvo ili Luftvafe. Još 30-ih godina Luftvafe je dobila nekoliko za ono vreme najboljijih i najinventivnijih vazduhoplova tipa ŠtukaJunkers Ju 87, Bf 109 Meseršmit i Ju-88. Među njima daleko najpopularnija je bila Junkers Ju 87 i upravo je ona najzaslužnija za mnoge uspehe Vermahta na frontovima. Sam koncept sadejstva avijacije i kopnenih trupa u Španskom građanskom ratu pokazao je da je klasično bombardovanje teškim bombarderima potpuno neefikasno ako nema velike koncentracije protivnika i veoma neprecizno. Međutim nemački inženjeri su ravili avion koji je u početku trebao biti lovac ali koji se vremenom pokazao da koliko je loš lovac toliko je odličan avion za obrušavanje. Junkers Ju 87 se često obrušavao pod uglom od 90 stepeni i samim tim postizao vrhunsku preciznost. Bezbroj mostova, vozova, tenkova i objekata uništenih na svim frontovima se pripisuju Štukama. Hitler je bio toliko oduševljen da je lično naredio ugradnju na svim aparatima posebne sirene za obrušavanje nazvanom „Trube Jerihona”. Ta sirena je izazivala paniku kod protivnka svojim zaglušujućim zavijanjem i naročito se pokazala kao efikasno sredstvo prilikom invazije na Poljsku i Francusku. Međutim prilikom invazije na Sovjetski savez mnogim Štukama su skinute sirene jer je protivnička avijacija veoma lako uništavala Štuke(zbog sirene brzina se smanjivala i do 2 puta). Naravno da bi Blickrig bio uspešan bila je potrebna i odgovarajuća podrška lovačke avijacije. Tu je glavni primat imao čuveni Meseršmit Bf 109 koji je bio jedan od najboljih lovaca svog vremena.

Bitka u kotlu (Kesselschlacht)

Konačna faza operacije, „Bitka u kotlu“ (Kesselschlacht) predstavljala je koncentrovani napad na neprijateljske jedinice u okruženju. U ovoj fazi operacije nanosili su se najveći gubici neprijatelju, uglavnom kroz zarobljavanje velikog broja vojnika i ratne tehnike. Vermaht nikada nije žurio sa uništavanjem „kotla“. Pre bilo kakvog napada neprijatelj bi bio podvrgnut žestokim napadima Luftvafe i artiljerija a onda bi se „kotao“ razbijao na više delova i svaki deo uništavao zasebno.

Operacije u Drugom svetskom ratu

Poljska i Francuska, 1939—1940

Tokom Poljske kampanje, brzo napredovanje nemačkih oklopnih divizija stvorilo je brojne džepove u kojima su se nalazile poljske jedinice (plavi krugovi) koje su uništavane dejstvom prateće nemačke pešadije.

Iako je termin blickrig stvoren tokom Poljske kampanje 1939, istoričari se uglavnom slažu da su nemačke operacije tokom ove kampanje bile bliže tradicionalnim metodama ratovanja. Strategija Vermahta bila je više u skladu sa doktrinom Vernichtungsgedanken, sa akcentom na opkoljavanju i uništavanju neprijateljskih jedinica na širokom frontu. Oklopne jedinice bile su ravnomerno raspoređene između tri nemačke koncentracije trupa bez naglaska na samostalnu upotrebu, sa zadatkom da zatvore obruč oko poljskih jedinica u blizini linije fronta i da uspostave operativnu dubinu osvojenog područja za dalje operacije nemačke pešadije koja je uglavnom bila nemotorizovana. Luvtvafe je ostvarila vazdušnu premoć zahvaljujući kombinaciji superiorne tehnologije i brojčane nadmoći. Česte tvrdnje da je Poljsko ratno vazduhoplovstvo uništeno na zemlji početkom kampanje nisu istinite. Poljsko vazduhoplovstvo je 48 sati pre početka napada izvršilo prelet na pomoćna letišta.

Bitka za Francusku sastojala se od dve faze, Žuti plan (Fall Gelb) i Crveni plan (Fall Rot). Žuti plan počeo je sa napadom na Holandiju i Belgiju u kojem su učestovala dva oklopna korpusa i padobranci i koji je trebalo da skrene pažnju Francuza i Engleza sa sektora fronta na kojem je trebalo da dođe do glavnog napada. Tri dana kasnije, glavnina oklopnih jedinica nemačke oklopne grupe „Klajst“ napala je kroz Ardene i uz snažnu podršku Luftvafe probila francusku liniju fronta. Grupa je nastavila sa napredovanjem sve do obale Lamanša čime je završeno opkoljavanje Britanskog ekspedicionog korpusa, Belgijske armije i delova Francuske armije. Tokom ove operacije, nemačke oklopne divizije napredovale su mnogo dalje i brže od plana zbog čega prateće pešadijske divizije nisu mogle dovoljno brzo da osnaže bokove njihovog napredovanja. Koristeći nastalu situaciju britanci su sa preostalim tenkovima prešli u napad kod Arasa i za kratko vreme izazvali paniku u nemačkoj vrhovnoj komandi. Međutim, britanski napad je, nakon manjih početnih uspeha brzo zaustavljen, a nemačke jedinice su nastavile sa napredovanjem. Preostale savezničke jedinice povlačile su se ka gradu Denkerku, na obali kanala, odakle su u sklopu Operacije Dinamo evakuisane u Britaniju; ukupno je evakuisano oko 330.000 hiljada britanskih i francuskih vojnika. Iako su nemačke oklopne divizije bile na domak Denkerka, naređeno im je da stanu. Smatra se da je Hitler doneo ovakvu odluku zato što je imao Geringovo obećanje da će Luftvafe dokrajčiti preostale britanske i francuske snage i da će sprečiti evakucaiju; takođe se pretpostavlja da je Hitler zaustavio napredovanje oklopnih jedinica zato što nije želeo da pretrpe velike gubitke tokom uličnih borbi u Denkerku. Dalji tok operacije bio je sproveden u skladu sa Crvenim planom. Nemački 15. oklopni korpus nastavio je da napada u pravcu Bresta dok je 14. oklopni korpus napredovao u pravcu juga, istočno od Pariza, ka gradu Lionu, a 19. oklopni korpus je zatvarao obruč oko francuskih jedinica koje su držale Mažino liniju. Preostale francuske jedinice su u daljem toku rata izgubile inicijativu i nisu bile u mogućnosti da organizuju bilo kakav kontranapad. Pokušaj da se linija fronta ponovo uspostavi na nekoj od francuskih reka nije bio uspešan zato što su nemačke jedinice napredovale brže od francuskih jedinica koje su se povlačile.

Sovjetski Savez: Istočni front: 1941–1945

Upotreba oklopnih snaga je bila ključna za obe strane na Istočnom frontu. Operacija Barbarosa, nemačka invazija na Sovjetski Savez 1941, je uključivala veliki broj proboja i opkoljavanja od strane oklopnih snaga. Deklarisani cilj je bio „uništiti ruske snage razmeštene na zapadu, i sprečiti njihovo bekstvo u otvorena prostranstva Rusije.“^[6] Ovo su praktično izvodile četiri oklopne armije, koje su opkoljavale iznenađene i dezorganizovane sovjetske snage, a pratila ih je pešadija koja je završavala opkoljavanje i čišćenje nastalih džepova. Može se generalno smatrati da su poslednje velike uspešne blickrig operacije izvedene u prvoj godini borbi na Istočnom frontu.

Nakon nemačkog neuspeha da unište Sovjete pre zime 1941, ograničenja blickriga su postala vidljiva. Mada su Nemci svojim napadom osvojili ogromne teritorije, sveukupni strateški efekat je bio ograničen. Crvena armija je bila u prilici da se pregrupiše u pozadini, i konačno po prvi put porazi Nemce u Bici za Moskvu. Narednog leta, 1942, kada je Nemačka lansirala novu blickrig ofanzivu u južnoj Rusiji, usmerenu prema Staljingradu i Kavkazu, Sovjeti su ponovo izgubili ogromne teritorije, ali su ponovo izvršili kontranapad kad su zaustavili napad u gradu.

Staljingradska bitka pokazuje i dobre i loše aspekte koncepta blickriga. Bitka je počela nemačkim napadom na lokaciji koju Sovjeti nisu očekivali, odbacivši sovjetske trupe stotine kilometara za samo nekoliko dana. Pokret je stao kako je Hitler postao sve zainteresovaniji da osvoji sam Staljingrad, omogućivši sovjetskim snagama da se pregrupišu i izvrše kontranapad.

Jagdtiger, jedan od najboljih nemačkih razarača tenkova. Ova specijalizovana vozila nisu bila pogodna za blickrig, jer su u njihovom dizajnu učinjeni ustupci u vidu mobilnosti zarad veće vatrene moći i zaštite.

Konačna sovjetska pobeda je u velikoj meri bila rezultat poboljšane koordinacije dejstava svih rodova vojske. Veća efikasnost i bolja opremljenost sovjetskih jedinica, zajedno sa drugim faktorima kao što su iscrpljenost nemačkih jedinica, logističi i proizvodni problemi neizbežno su doveli do nemačkog poraza.

Zapadni front, 1944—1945

U daljem toku rata, savezničke snage su počele da primenjuju taktiku koja je donekle podsećala na blickrig. Mnoge operacije u Zapadnoj pustinji i na Istočnom frontu oslanjale su se na masivnu koncentraciju vatrene moći kako bi se postigli proboji oklopnih jedinica. Ovakva taktika je takođe bila odlučujuća za uspeh savezničkih operacija na Zapadnom frontu nakon Operacije Overlord.

Nakon savezničkog iskrcavanja u Normandiji, Nemci su više puta pokušali dejstvom oklopnih divizija da unište saveznički mostobran i da ih bace u more ali nisu u tome uspeli zbog nedostatka koordinacije i savezničke vazdušne premoći.

Savezničke snage upotrebile su taktiku blickgira tokom Operacije Kobra, proboja američke 12. armije sa mostobrana u blizini Sent-Loa. Nemačka 7. armija izvršila je kontranapad ka obali u blizini Sent-Loa, u pokušaju da odseče američku 3. armiju kojom je komandovao Džordž S. Paton ali nije uspela da se probije kroz položaje koje je držala američka pešadija. U daljem toku operacija u Francuskoj, nemačka 7. armija je opkoljena i uništena.

Saveznička ofanziva u centralnoj Francuskoj bila je predvođena oklopnim jedinicama Patonove 3. armije koja je koristila taktiku proboja i prodiranja koja je suštinski identična sa taktikom blickriga. Paton nije krio da je bio upoznat sa radovima Guderijana i Romela pre početka rata i da je njegova taktika delila njihovo pridavanje značaja brzini i napadu. Rečenica koju su često izgovarali vojnici Patonove 3. armije glasila je: „Vuci zadnjicu i zaobilazi.“

Poslednja nemačka ofanziva na Zapadnom frontu, Operacija Straža na Rajni, tokom zime 1944—1945, bila je klasična blickrig ofanziva čiji zadatak je bio zauzimanje vitalne luke Antverpen i opkoljavanje dela savezničkih snaga, što je po Hitleru saveznike trebalo da privoli na sklapanje separatnog mira sa Nemačkom. Pokrenuta tokom perioda lošeg vremena, na sektora fronta na kojem su se nalazile malobrojne savezničke jedinice, u potpunosti je iskoristila faktor iznenađenja i ostvarila značajne početne uspehe. Loše vreme sprečavalo je dejstvo savezničkog vazduhoplovstva. Ipak, sporadični organizovani otpor, kao i mali broj puteva koji su prolazili kroz Ardene, usporili su nemačko napredovanje. Saveznički pritisak na bokove nemačkog klina je sve više jačao, a lepo vreme je ponovo omogućilo dejstvo savezničke avijacije zbog čega su Nemci bili prinuđeni da se povuku ostavljajući za sobom velike količine borbene tehnike koja je ostala bez goriva. Iako je strategija primenjena u ovoj ofanzivi bila dobro osmišljenja, snaga nemačke armije nije bila dovoljna da se u potpunosti iskoriste početni uspesi.

Protivmere i ograničenja

Teren

Uspeh blickriga je u velikoj meri zavisio od terena i vremenskih prilika. U situacijama u kojima nije postojala mogućnost za brzo napredovanje po terenu koji je odgovarao oklopnim jedinicama, zbog čega su ga nazivali „tenkovsko zemljište“, blickrig nije primenjivan ili je pretrpeo neuspeh. Idealan teren za blickrig treba da bude ravan, tvrd, bez prirodnih barijera i utvrđenja i ispresecan putnom i železničkom mrežom. Ukoliko bi teren bio brdovit, pošumljen, močvaran ili urban, tenkovi bi bili ranjivi na napade pešadije u bliskoj borbi i ne bi mogli da napreduju punom brzinom. Takoće, napredovanje oklopnih jedinica mogu zaustaviti blato i jaka zima (kao što se to dogodilo na Istočnom frontu).

Vazdušna premoć

Iljušin Il-2, najusprešniji sovjetski avion za napade vazduh-zemlja koji se specijalizovao u uništavanju nemačkog oklopa

Saveznička Vazdušna premoć postala je kritičan problem u nemačkim operacijama pri kraju rata. Raniji nemački uspesi uživali su vazdušnu premoć sa sigurnim napredovanjem zemljanih snaga, blisku vazdušnu potporu i vazdušno izviđanje. Ipak, saveznički napadi vazduh-zemlja za i nakon Operacije Overlord bili su tako učestali da se nemački tenkovski transferi nisu vodili tokom dana. Poslednja nemačka blickrig operacija Vaht am Rajn (nem. „Wacht am Rhein“), bila je planirana da se dogodi usled lošeg vremena, kada saveznički avioni nisu mogli letjeti. Ipak, takvi uslovi nisu dozvolili tenkovskim snagama Nemačke da pokažu sav svoj potencijal.

Kontra-napadi

Poljski general Stanislav Maček, jedan od prvih tvoraca taktike odbrane od blickriga.

Blickrig je bio veoma efikasan protiv doktrina statične odbrane koje su mnoge zemlje razvile posle Prvog svetskog rata. Prvi pokušaji da se porazi blickrig datiraju još iz Poljske kampanje 1939. god. kada je poljski general Stanislav Maček, komandant poljske 10. motorizovane konjičke brigade, pripremio detaljan izveštaj za francusku vojsku o taktici blickriga, njenoj upotrebi i efikasnosti kao i o mogućim protivmerama. Međutim, francuska vrhovna komanda je ignorisala ovaj izveštaj (kasnije je zarobljen od strane Nemaca koji su ustanovili da nije ni otvaran). Maček će kasnije postati jedan od najuspešnijih komandanata savezničkih oklopnih jedinica tokom Drugog svetskog rata.

Tokom Bitke za Francusku 1940. De Golova 4. oklopna divizija i delovi Britanske oklopne brigade iz sastava Britanskog ekspedicionog korpusa izveli su napade na bokove nemačke oklopne kolone koja je probila francusku liniju fronta. Iako manjeg obima, ovi napadi bili su razlog da Hitler zatraži obustavu daljeg napredovanja oklopnih jedinica zbog opasnosti da budu odsečene od glavnine nemačkih snaga i opkoljene. Ovi napadi, zajedno sa tzv. taktikom „ježeve odbrane“ čiji je tvorac Maksim Vegan postaće osnova svake buduće odbrambene taktike protiv blickgira; raporedi jedinice po dubini, formiraj kružni odbrambeni položaj i pusti ih neka se probiju pored tebe, oslanjaj se na svoje protiv-tenkovske topove, ojača jedinice na bokovima neprijateljskog prodora, a zatim ga odseci od glavnine i uništavaj po delovima. Međutim, 1940. savezničke snage, koje su pretrpele velike gubitke, nisu bile u mogućnosti da primene ovu taktiku zbog čega je Francuska kapitulirala.

Do 1944. god. sve zaraćene strane razvile su protiv-tenkovske topove velikog kalibra, sposobne da probiju oklop i najtežih tenkova što im je omogućilo da se uspešno suprotstave neprijateljskim tenkovskim napadima, a naročito onim koji nisu bili podržani pešadijom. Sa početkom ofanzivnih dejstava u Drugom svetskom ratu i Saveznici su razvili svoje verzije ofanzivne i defanzivne strategije koja se oslanjala na upotrebu oklopnih jedinica.

Logistika

Iako se blickrig pokazao kao veoma efikasan tokom brzih kampanja protiv Poljske i Francuske, Nemačka u daljem toku rata nije bila u mogućnosti da ga primenjuje. Strategija blickriga nosi sa sobom urođenu opasnost od prerastezanja linija snabdevanja napadačkih snaga što eventualno mora dovesti do zastoja u napadu radi snabdevanja jedinica. Takođe, taktika blickriga može se poraziti i od strane neprijatelja koji je spreman da žrtvuje teritoriju kako bi kupio vreme za pregrupisavanje i popunu jedinicia ljudstvom i naoružanjem kao što su to uradili Sovjeti na Istočnom frontu. Proizvodnja tenkova i drugih oklopnih vozila je bila stalan problem; u kasnijoj fazi rata često se događalo da u pojedinim trenucima nemačke oklopne divizije ne raspolažu sa više od nekoliko desetina tenkova.^[7] Kako se kraj rata približavao Nemačka je imala sve više problema sa kritičnom nestašicom goriva i municije što je u velikoj meri bila posledica savezničkog strateškog bombardovanja. Iako je proizvodnja nemačkih lovačkih aviona nastavljena nesmanjenim tempom, oni nisu mogli da učestvuju u vazdušnim borbama iznad Nemačke zbog nedostatka goriva. Ono malo goriva koje je bilo na raspolaganju uglavnom je bilo rezervisano za nemačke oklopne divizije. O veličini nestašice goriva govori i podatak da je skoro polovina nemačkih tenkova tipa Tigar koji su uništeni u borbi sa Američkom vojskom, izgubljena zbog nedostatka goriva, zbog čega su ih njihove posade napustile.^[8]

Ostale protivmere i mane

Sama doktrina Nemačke vojske se sastojala u sadejstvu. Konkretno u sadejstvu raznih vidova vojske kao što je sadejstvo artiljerije, tenkova i pešadije istovremeno. Međutim, dešavalo se da tenkovi veoma brzo napreduju a da Panzergrenadiri (Vermahtova jurišna pešadija) zaostane u pozadini što bi dozvolilo protivničkoj pešadiji da se suoči licem u lice sa tenkovima i uspori ih ili potpuno zaustavi (velika tenkovska mana je slaba vidljivost). Ovo je bio čest slučaj na Istočnom frontu. Takođe, ako je pešadija tvrdoglava i drži linije bez povlačenja uz korišćenje raznih minsko-eksplozivnih sredstava blickrig može potpuno stati. Primer toga je bila bitka za Tobruk gde čak i jedan od najpoznatijih stratega Ervin Romel nije uspeo da probije odbranu Britanske vojske. Ona je kombinovala blisku podršku haubica, protiv-tenkovskih topova, minskih polja i eksploziva i utvrđenih vatrenih tačaka. Opasnost za svaki blickrig napad je jaka utvrđena linija sa trupama u zasedi. Sovjeti su koristila ponekad i protiv-avionska artiljerijska oruđa u zasedama i postizali veoma dobre rezultate. Međutim Vermaht je veoma brzo počeo da koristi i protivmere i uspevao da izađe na kraj sa tim korišćenjem kaznenih bataljona, izviđačkih grupa ili jakim vazdušnim izviđanjem.

Uticaj

Blickrig je imao značajni uticaj na vojno rukovodstvo Zapadnih saveznika tokom Drugog svetskog rata. Američki general Džordž S. Paton primenjivao je taktiku koja je u velikoj meri podsećala na blickrig i koja je podrazumevala proboj i brzo napredovanje oklopnih snaga kroz neprijateljsku pozadinu što je za posledicu imalo razbijanja, a zatim i gonjenja neprijateljskih snaga. U svojim komentarima Paton je često hvalio Guderijanove i Romelove radove, a naročito Romelove „Pašadijske napade“ zbog njihove dalekovidosti.

Blickrig je takođe imao uticaja i na neke novije vojne doktrine. Veruje se da je Izraelska vojska bila inspirisana ovom vojnom doktrinom prilikom stvaranja vojske koja se u operacijama tokom Arapskih ratova oslanjala na bliska dejstva oklopnih jedinica i ratnog vazduhoplovstva.^[9]

Povezano

• Vučji čopor, još jedna nemačka taktika

Izvori

1. ↑ "Blitzkrieger" in TIME Vol. XXXIV No. 13, 25 September 1939. http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,761969,00.html Arhivirano 2005-09-11 na Wayback Machine-u
2. ↑ James S. Corum, The Roots of Blitzkrieg: Hans von Seeckt and German Military Reform (Lawrence, KS: University Press of Kansas, 1994), 37
3. ↑ Corum, op. cit., 23.
4. ↑ Corum, op. cit., 7.
5. ↑ Argued by Corum, Edwards, and House. This is not to include theories which were not adopted as actual doctrine, on which there are varied views.
6. ↑ Roger Edwards, Panzer: A Revolution in Warfare, 1939-1945 (London: Brockhampton Press, 1998), 23.
7. ↑ Guderian's remarks are from an unnamed article published in the National Union of German Officers, 15 October 1937 as quoted in Panzer Leader, pp. 39–46. Italics removed — the quoted sections are all italics in the original.
8. ↑ Heinz Guderian, trans. Constantine Fitzgibbon, Panzer Leader (New York: De Capo Press, 2002), 46.
9. ↑ Edwards, op. cit., 24.
10. ↑ Edwards, op. cit., 145.
11. ↑ Edwards, op. cit., 25.
12. ↑ Alan Clark, Barbarossa: The Russian-German Conflict, 1941-45 (New York: Quill, 1965), 78.
13. ↑ Richard Simpkin, Race to the Swift: Thoughts on Twenty-First Century Warfare (London: Brassey's, 2000), 34
14. ↑ Charles Winchester, "The Demodernization of the German Army in World War 2", Osprey Publishing. http://www.ospreypublishing.com/content2.php/cid=68
15. ↑ Jonathan M. House, Toward Combined Arms Warfare: A Survey of 20th-Century Tactics, Doctrine, and Organization. (U.S. Army Command General Staff College, 1984; reprint University Press of the Pacific, 2002). http://cgsc.leavenworth.army.mil/carl/resources/csi/House/House.asp Arhivirano 2005-04-05 na Wayback Machine-u

Literatura

• Deighton, Len. Blitzkrieg: From the rise of Hitler to the fall of Dunkirk. 1981.
• Corum, James S. The Roots of Blitzkrieg: Hans von Seeckt and German Military Reform. University Press of Kansas, 1994.
• Edwards, Roger. Panzer: A Revolution in Warfare, 1939-1945. London: Brockhampton Press, 1998.
• Guderian, Heinz (2001). Panzer Leader. New York: Da Capo Press. ISBN 0-306-81101-4. 
• House, Jonathan M. Toward Combined Arms Warfare: A Survey of 20th-Century Tactics, Doctrine, and Organization Arhivirano 2005-04-05 na Wayback Machine-u. U.S. Army Command General Staff College, 1984. Reprinted by University Press of the Pacific, 2002.
• Manstein, Erich von. Lost Victories. Trans. Anthony G. Powell. Presidio, 1994.
• Mosier, John. The Blitzkrieg Myth: How Hitler and the Allies Misread the Strategic Realities of World War II. HarperCollins, 2003.
• Sinesi, Michael P. Modern Bewegungskrieg. German Battle Doctrine, 1920-1940. Thesis submitted to Columbian School of Arts and Sciences of The George Washington University, May 2001.
• Bruce Condell,David T. Zabecki. On the German Art of War: Truppenfuhrung (Art of War)