Kopaonik

Za ostale upotrebe, v. Kopaonik (razvrstavanje).

Kopaonik
Dio kopaoničkih planina
Dužina masiva:	82.7 km
Širina masiva:	63.5 km
Površina masiva:	2758/2756 km²
Najviši vrh:	Pančićev (2017 m)
Zaštićene oblasti:	NP Kopaonik
Država:	Srbija

Kopaonik (poznat i kao Srebrna planina) je najveći planinski masiv u Srbiji koji se pruža od severozapada ka jugoistoku dužinom od oko 82.7 km, dosežući u srednjem delu širinu od oko 40 km. Jedan njegov deo je zaštićena zona pod imenom Nacionalni park Kopaonik u okviru koga postoji veći broj zaštićenih prirodnih celina, a na njemu se nalazi i najveći skijaški centar u Srbiji. Njegov najviši vrh je Pančićev vrh sa 2017 m nmv. na kome se nalazi mauzolej čuvenog srpskog prirodnjaka po kome je dobio ime, oko koga se nalazi baza vojske Srbije. Ceo masiv je dobio naziv po velikom rudnom bogatstvu koje je na njemu eksploatisano još od srednjeg veka,a na njegovom širem prostoru je smešten čitav niz kulturno-istorijskih spomenika iz perioda od XII do XV veka. Zahvaljujući razvijenom turističkom centru sa savremenim hotelima i pratećim objektima, Kopaonik predstavlja jednu od najpopularnijih turističkih destinacija u Srbiji.

Najveći deo je prostrana površ Ravni Kopaonik, oko koje se dižu Suvo Rudište sa Pančićevim (Milanovim) vrhom (2017 m) na kome je Pančićev mauzolej, Karaman (1934 m), Gobelja (1834 m) i dr. Jugoistočno od Suvog Rudišta greben Kopaonika je sužen i raščlanjen u niz plastastih uzvišenja: Čardak (1590 m), Šatorica (1750 m) i Oštro koplje (1789 m), između kojih su široke presedline.

Na Kopaoniku je najrasprostranjenija raskomadana šumsko-pašnjačka zona središnje Srbije. Na višim delovima je četinarska smrčeva i jelova, a po stranama bukova i hrastova šuma.

Stočarstvo je glavno zanimanje stanovništva, a u novije vreme turizam. Kopaonik je već u srednjem veku bio rudarska oblast, pa su iz tog perioda ostali mnogi potkopi, nazivi i rudarski alati. Rudarstvo je obnovljeno u novije vreme, naročito u Trepči, koja na obroncima ove planine ima velika nalazišta olovno-cinkane rude. U samom podnožju Pančićevog vrha se nalazi rudnik Belo Brdo.

Danas je na Ravnom Kopaoniku veliki turistički planinski centar, sa brojnim smeštajnim kapacitetima, sistemom smučarskih staza i žičara i drugom infrastrukturom. Drugi takav kompleks se razvija kod sela Brzeća na istočnoj padini, gde u hotelima, apartmanima i kućama ima oko 1.000 ležaja.

Sa zapadne strane, od Ibarske magistrale, vode dva puta za Ravni Kopaonik, jedan od Biljanovca uz Jošaničku reku, a drugi od Rudnice; i sa istočne strane od Kruševca i Toplice preko Brzeća.

Od Ravnog Kopaonika odvaja se njegov istočni ogranak sa spuštanjem na prevoj Mramor (1140 m), zatim se penje ka Velikoj ogledni (1359 m) i talasastim grebenom Vrata (1072 m), Počar (1163 m) završava sa Javorcem i njegovim vrhom Žurla (869 m), spuštajući se strmo u Jankovu klisuru koja ga odvaja od planine Jastrebac.

Privlačnost Kopaonika leži u izuzetnoj dinamici njegovog reljefa. Prostrani planinski pašnjaci guste zimzelene i mešovite šume, kao i planinski vrhovi sa kojih se vide Šar planina, Stara Planina kao i ostale okolne planine ostaju u neizbrisivom sećanju svih koji su posetili ovu planinsku lepoticu.

Vrhovi

Pančićev vrh: 2017 m
Suvo rudište: 1976 m
Veliki Karaman (Vučak): 1936 m
Velika Gobelja: 1934 m
Mali Karaman: 1904 m
Mala Gobelja: 1854 m
Nebeska Stolica: 1793 m
Bećirovac: 1782 m
Kukavica: 1726 m
Markove stene: 1721 m
Vučak (Banjski Kopaonik): 1714 m

Planiniski prevoji Visokog Kopaonika

Jaram: 1778 m (Velika Gobelja - Vučak)
Pajino preslo: 1804 m (Mali Karaman - Suvo Rudište)
Raskrsnica: 1514 m (Donji Babin Grob - Kukavica)
Velika greda: 1440 m (Greda - Pašino Bačište)

Flora i fauna

Kopaonik je mesto na kome se mogu naći primerci endemske flore kao što su kopaonička čuvarkuća (Sempervivum kopaonicense Pancic), Pančićeva potočarka (Cardamine Pancicii) i kopaonička ljubičica (Viola kopaonicensis).

Od mnogobrojnih životinjskih vrsta najznačajniji su sivi soko (Falco peregrinus), suri orao (Aquila chrysaetos), buljina (Bubo bubo), divlja mačka (Felix silvestris) i srna (Capreolus capreolus).

Klima

Sa skoro 200 sunčanih dana godišnje, Kopaonik zaslužuje svoje drugo ime „Sunčana planina“. Južni položaj, visina i otvorenost terena sprečava zadržavanje oblaka nad planinom. Hladan vazduh pada u okolne ravnice i uvale, tako da zimske temperature nisu preniske. Prosečna godišnja temperatura je 3,7 °C. Sneg počinje krajem novembra i traje do maja, prosečno 159 dana godišnje. Nivo padavina je veći od 1000 mm godišnje.

NATO-ova dejstva na području Kopaonika

*MINE!* – znak koji upozorava na kasetne bombe preostale nakon NATO-ovog bombardovanja

Tokom NATO-ovog bombardovanja SR Jugoslavije avioni NATO-a dejstvovali su po vojnim i civilnim ciljevima na području zakonom zaštićenog nacionalnog parka Kopaonik. Prve večeri bombardovanja raketirana je radarska infrastruktura i prateći objekti na Pančićevom vrhu. Tom prilikom je mauzolej Josifa Pančića pretrpeo manja oštećenja. Osim raketiranja vojnih objekata na samom vrhu NATO-ovi avioni izručili su na širem području Pančićevog vrha veću količinu kasetnih bombi, čija je upotreba zabranjena. Zbog toga je kretanje van puta na tom delu opasno za život, a o tome svedoče znaci upozorenja. O postojanju zaostalih kasetnih bombi svedoče i požari koje su one pokrenule proteklih godina. U tim požarima stradala je biljna zajednica kleke i borovnice.

NATO-ova avijacija je 13. aprila dejstvovala po hotelu Bačište, koji je spaljen do temelja, a kretanje po obližnjoj šumi strogo je zabranjeno zbog opasnosti od neaktiviranih kasetnih bombi.

Tokom leta 2005. predeo u okolini porušenog hotela Bačište očišćen je od 23 preostale kasetne bombe. Lokacije u blizini Pančićevog vrha Krčmar 1 i 2 i Duboka 1 očišćene su od kasetnih bombi tokom 2006. i tom prilikom je pronađeno 70 preostalih mina.

Termalni izvori i banje

U regionu planine ima dosta termalnih izvora. Vrlo su poznate Vrnjačka Banja, Mataruška Banja i Sijarinska Banja. U samom podnožju nalazi se Jošanička Banja (termalni izvor, 78 °C), Lukovska Banja (36—56 °C) i Kuršumlijska Banja (38—57 °C). Pored termalnih izvora na Kopaoniku postoje i mineralni izvori kao i izvor niskoradioaktivne vode(najradioaktivniji u Srbiji) Krčmar na visini od 1950 m i Marine vode na visini od 1700 m.

Kulturno—istorijski spomenici na području Kopaonika

U okolini Kopaonika postoji veliki broj kulturno—istorijskih spomenika. Neki od njih su:

Ostaci srednjovekovnog manastira tzv. Crkvine kod Nebeskih stolica podno samog Pančićevog vrha
Ostaci srednjevekovnog puta — Kukavica (oko 4 km)
Ostaci srednjevekovnog rudnika — Gvozdac, selo Zaplanina, Smokovska reka, Kadijevac, Suvo Rudište, Brzećka reka, Bela reka,
Građevine sakralne arhitekture — svetilište Metođe, crkva Sv. Petra i Pavla u Krivoj reci,
Građevina iz turskog perioda — tursko kupatilo u Jošaničkoj banji
Spomenici iz oslobodilačkoh ratova: spomenik na Mramoru, spomenici Đački grob, Rasksnica, spomenik žrtvama fašizma u Krivoj Reci,
Pančićev mauzolej (smešten u kompleksu specijalne namene)
Značajni istorijski objekti — Mijatovića jaz, seoske kuće: selo Lisina, selo Đorđevići, selo Crna Glava, selo Kriva Reka, selo Brzeće, vodenice i pilane: Brzeće, Kriva Reka, Gobeljska reka, Jošanička Banja.