Frars Grimm

Purtret dubel dals frars Wilhelm (a sanestra) e Jacob Grimm dal 1855

Frars Grimm sa numnavan ils linguists e scienziads da la cultura populara Jacob Grimm (1785–1863) e Wilhelm Grimm (1786–1859) tar publicaziuns communablas, per exempel lur ‹Kinder- und Hausmärchen› ch’èn daventadas enconuschentas en tut il mund. Ensemen cun Karl Lachmann e Georg Friedrich Benecke vegnan ils dus frars considerads sco fundaturs da la germanistica.

Sper ‹Brüder Grimm› è medemamain derasada la denominaziun ‹Gebrüder Grimm›. Sut quest num n’han ils frars però mai publitgà.

Derivanza

Dal 1791 al 1796 ha la famiglia Grimm vivì en questa chasa a Steinau

La famiglia Grimm viveva a Hanau (en l’ost da Francfurt a.M.). Il basat Friedrich Grimm der Ältere (1672–1748) ed il tat Friedrich Grimm der Jüngere (1707–1777) eran stads preditgants refurmads. Ils geniturs Dorothea e Philipp Wilhelm Grimm han gì en lur lètg nov uffants, dals quals trais èn morts sco uffants pitschens. Sper Jacob e Wilhelm è il frar pli giuven Ludwig Emil daventà enconuschent sco pictur artist. La chasa natala dals frars Grimm sa chattava a Hanau al vegl Paradeplatz. Lur giuventetgna han els passentà a Steinau an der Strasse nua che lur bab aveva ina plazza sco uffiziant.

Temp da studi

Per pussibilitar als dus figls ils pli vegls ina furmaziun adequata per in’eventuala carriera futura sco giurists, als ha la mamma tramess l’atun 1798 a Kassel tar lur onda. Il bab era mort dus onns avant da la puntga. A Kassel han els l’emprim frequentà il Friedrichsgymnasium. Pli tard ha Jacob visità la Philipps-Universität a Marburg e studegià là giurisprudenza; ses frar Wilhelm al è suandà in onn pli tard. In da lur magisters, Friedrich Carl von Savigny, ha avert als dus giuvens students ch’avevan in grond regl da savair sia biblioteca privata. Sper las ovras da Goethe e Schiller ch’ils dus enconuschevan gia, als ha el fatg enconuschent cun ovras da la romantica e cun la poesia da trubadurs. Er Johann Gottfried Herder, cun sias ideas areguard la poesia dals pievels, ha gì grond’influenza sin Jacob e Wilhelm. Els n’èn però betg sa sviluppads a romantichers entusiasmads per il ‹temp medieval gotic›, mabain èn restads realists che tschertgavan en il passà lontan las ragischs per las relaziuns contemporanas. Uschia han els intercurì il svilup istoric da la litteratura da lingua tudestga (en ditgas, documents ed ovras poeticas) ed han mess il crap da fundament per retschertgar quest champ da lavur tenor criteris scientifics. Sa referind a Herder n’èn els betg sa restrenschids ad examinar documents en lingua tudestga. Funtaunas englaisas, scottas ed irlandaisas eran gia en moda; els han extendì lur champ da lavur sin la Scandinavia, la Finlanda, ils Pajais Bass, la Spagna e la Serbia.

Emprimas lavurs a Kassel

En il temp d’ina moda da viver spargnusa e retratga suenter la fin dal studi il 1806 croda il cumenzament da la collecziun da paraulas e ditgas ch’èn enconuschentas oz sco ina da las ovras principalas dals frars. Las paraulas che Jacob e Wilhelm Grimm han rimnà sin iniziativa dad Achim von Arnim e Clemens Brentano n’èn betg naschidas or da lur fantasia, mabain èn vegnidas rimnadas tenor veglias istorgias ch’eran surtut vegnidas dadas vinavant a moda orala; quellas han els surlavurà, ina giada pli pauc, ina giada pli fitg, las adattond e furmond areguard l’expressiun ed il cuntegn. Ina da lur funtaunas principalas han furmà las paraulas che Dorothea Viehmann, oriunda d’ina famiglia ughenota, ha raquintà als frars. A la lavur da collecziunar las paraulas èn er sa participads per exempel ils frars Werner ed August von Haxthausen sco er la scriptura Annette von Droste-Hülshoff e sia sora Jenny von Lassberg. Igl è il merit restant da Wilhelm Grimm d’avair segirà cun questa lavur l’ulteriura derasaziun da las paraulas popularas e d’avair etablì cun retschertgar lur funtaunas e lur svilup la perscrutaziun da paraulas sco atgna scienza.

Suenter la mort da la mamma l’onn 1808 ha Jacob Grimm stuì procurar sco fragliun pli vegl per l’existenza da la famiglia. Dapi il 1807 avevan Jacob e Wilhelm publitgà en revistas spezialisadas artitgels davart la poesia da trubadurs. Suenter in segiurn da cura da Wilhelm a Halle eran ils frars puspè unids a Kassel ed il 1811 han els publitgà lur emprimas ovras ch’eran sa sviluppadas independentamain in da l’auter: Jacob ‹Über den altdeutschen Meistergesang› e Wilhelm ‹Altdänische Heldenlieder, Balladen und Märchen›. Il 1812 èn suandads ils emprims cudeschs communabels – in’ediziun dal ‹Hildebrandslied› scrit en vegl tudestg e dal ‹Wessobrunner Gebet› – e sin Nadal l’emprim tom da las ‹Kinder- und Hausmärchen›. Da quel temp èn il frars er s’occupads cun in’ediziun tudestga da l’‹Edda› e dal ‹Reineke Fuchs›. Da l’Edda è cumparì il 1815 be in emprim tom; quel n’ha chattà nagina cuntinuaziun, perquai ch’ils frars Grimm èn vegnids surpassads sin quest champ d’auters perscrutaders. Il ‹Reinhart Fuchs› en pliras versiuns medievalas ha Jacob pir edì il 1834, ma munì cun ina vasta introducziun areguard l’epos d’animals. Dal 1813 fin il 1816 han ils frars plinavant edì la revista ‹Altdeutsche Wälder›; quella tractava litteratura vegl tudestga, ma ha chalà da cumparair suenter trais toms.

L’onn 1814 han ils frars Grimm retratg ensemen cun lur sora Charlotte (Lotte) (1793–1833) in’abitaziun al Wilhelmshöher Tor ch’è sa mantegnida fin oz. Gia il 1815 ha Jacob publitgà sper in cudesch davart l’interpretaziun mitologica da maletgs e colonnas da dieus (‹Irmenstrasse und Irmensäule›) er ‹Silva de romances viejos›, ina selecziun critica da romanzas vegl spagnolas.

Frontispizi e pagina dal titel da l’ediziun dal 1819

Il 1815 han ils frars pudì preschentar il segund tom da las ‹Kinder- und Hausmärchen›. Il 1819 è l’emprim tom vegnì reedi en ina versiun repassada fermamain: igl èn vegnidas vitiers novas paraulas, radund in quart da las istorgias èn vegnidas stritgadas e quasi la mesadad da las paraulas restantas èn vegnidas surlavuradas, savens per eliminar las allusiuns eroticas che vegnivan resentidas sco indecentas. Las annotaziuns tar las paraulas dad omadus toms èn cumparidas il 1822 sco terz tom. L’onn 1825 è suandada in’ediziun pitschna da las ‹Kinder- und Hausmärchen› en in tom, la quala ha contribuì decididamain a popular la materia. Per quest’ediziun han ils frar gudagnà lur frar Ludwig sco illustratur. A partir dal 1823 è vegnida publitgada in’ediziun illustrada englaisa da las ‹Kinder- und Hausmärchen›. Gia dal temp da vita dals frars èn cumparidas set ediziuns da l’ediziun gronda da las paraulas e diesch ediziuns da l’ediziun pitschna.

Ils onns 1816 e 1818 èn cumparids dus toms d’ina rimnada da ditgas (‹Deutsche Sagen›), la quala n’ha però betg gì il medem success sco la rimnada da paraulas. Ils frars avevan rimnà avant tant paraulas sco ditgas; da sparter quests dus geners in da l’auter n’è betg adina simpel e n’è er betg vegnì fatg dals dus frars a moda consequenta. Emprovas da definir ils dus geners sa refereschan per exempel a las premissas che ditgas e raquints sajan per ordinari vardaivels per il public, las paraulas percunter betg, ubain che ditgas sajan liadas a puncts d’orientaziun istorics e locals concrets, entant che las paraulas na sajan betg fixadas areguard il temp ed il lieu. Tar omadus geners sa tracti da furmas narrativas che derivan da la tradiziun orala, cumbain ch’ils frars Grimm als han per gronda part be pudì acceder per lur collecziun en furma scritta. L’ediziun da ditgas n’è betg vegnida reedida dal temp da vita dals frars.

In’ulteriura prestaziun da gronda muntada da Wilhelm furma l’ovra ‹Die deutsche Heldensage›. Quella na cuntegna betg be ina rimnada da ditgas che tanscha dal 6avel fin il 16avel tschientaner, mabain er impurtants commentaris davart las tematicas tractadas, lur istorgia ed elavuraziun poetica. En il decurs da lur lavurs vi da las ditgas e paraulas popularas han ils frars formulà – en il context da l’ipotesa davart ina lingua originara indogermana – ina lescha davart la midada dals suns.

Grazia a lur numerusas publicaziuns avevan Jacob e Wilhelm Grimm gia cuntanschì en la vegliadetgna da 30 onns in renum extraordinari. Els vivevan ensemen a Kassel, fin il 1814 be da las entradas da Jacob e da la facultad da famiglia ertada. Sper l’activitad uffiziala sco bibliotecar (Jacob) resp. secretari da la biblioteca (Wilhelm) han els pudì cuntinuar al lieu cun lur perscrutaziuns, las qualas èn vegnidas onuradas il 1819 da l’Universitad da Marburg cun il docter honoris causa.

Senza promoturs e fauturs n’avessan ils frars Grimm betg pudì publitgar a moda uschè intensiva. Ina da las emprimas fauturas è stada la princessa electura Wilhelmine Karoline da Hessen. Suenter sia mort l’onn 1820 resp. dal prinzi electur l’onn 1821 han ils frars stuì rumir la chasa a la Wilhelmshöher Strasse ed ir a star ensemen cun la sora en in’abitaziun pli simpla. Lotte ch’aveva fatg fin qua il perchasa ha alura maridà il giurist e minister da pli tard Ludwig Hassenpflug (1794–1862) ed ha uschia bandunà ils frars. Quels han sinaquai midà pliras giadas l’abitaziun ed han manà sur onns in tegnairchasa ‹da mats vegls› communabel.

La ‹Deutsche Grammatik›

Monument naziunal dals frars Grimm a Hanau (1896)

En quest temp creativ a Kassel croda la lavur da Jacob Grimm vi da la ‹Deutsche Grammatik›. Il titel maina in pau en errur, pertge ch’i na sa tracta betg d’ina descripziun schematica da la structura da la lingua contemporana. Jacob vuleva plitost «striunar en ella ina vita istorica cun tut ils moviments d’in svilup plaschaivel». L’ovra cumplessiva sa referescha a tut las linguas germanas, lur connexs e lur svilup istoric. L’emprim tom s’occupava oriundamain da las flexiuns, il segund da la furmaziun da pleds. Jacob n’ha betg concepì l’ovra sco manuscrit cumplessiv, mabain ha laschà stampar artga per artga, apaina ch’el aveva scrit il quantum text ch’era necessari. La stampa da l’emprim tom ha correspundì cun 14 mais (tranter il schaner 1818 e la stad 1819) precis al spazi da temp che Jacob Grimm ha impundì per scriver l’ovra. Fin il 1822 ha el anc surlavurà ina giada cumplettamain l’emprim tom, uschia che quel tractava uss plitost la furmaziun dals suns. Sco gia avant ha el laschà stampar vinavant artga per artga fin ch’el ha gì terminà il 1826 il segund tom da la ‹Deutsche Grammatik›.

En quest’ovra epocala suonda Jacob sco emprim il svilup da las linguas (che vegnan numnadas oz ‹indogermanas› u ‹indoeuropeicas›) e las regularitads da la midada dals suns tar vocals e consonants. Uschia ha el tschentà il crap da fundament per l’etimologia moderna che perscrutescha l’origin da pleds e da parts da pleds resguardond la furmaziun da pleds, la flexiun, la midada da suns e la midada da la muntada en diversas linguas (parentadas). Jacob sez ha scrit latiers: «La perscrutaziun da pleds scientifica n’ha ni pudì sa sviluppar dal temp dals Grecs u Romans, nundir en noss temp medieval. (...) A quest girar tut confus sin la mar da pleds undegianta ha pir pudì vegnir mess ina fin cun laschar la precedenza al sanscrit ch’era fin qua anc betg vegnì perscrutà sco er cun conceder al tudestg, slav, lituan ed als ulteriurs idioms europeics il dretg d’access al circul da las perscrutaziuns scientificas.» Ad el eri er cler ch’ils represchentants da la filologia classica (latin, grec ed ebraic) n’avevan nagin interess d’intercurir a fund ulteriuras linguas, damai ch’els consideravan quellas sco barbaricas.

Jacob Grimm ha però gì precursurs: Il 1787 aveva William Jones cumpareglià en la Bengalia la structura e las ragischs da pleds dal sanscrit cun il vegl persian, grec, latin, gotic e celtic. Suandond ina pretensiun da Wilhelm von Humboldt ha alura il giuven Danais Rasmus Christian Rask cuntinuà cun questa lavur a moda pli sistematica. Jacob Grimm ha gì enconuschientscha ed ha er discutà l’ovra da Rask ed ha cumenzà a cumparegliar la furmaziun da pleds ed il svilup dals suns dal nordic vegl cun il slav resp. grec. En la ‹Deutsche Grammatik› èn vegnids cumparegliads per l’emprima giada ils stadis da svilup vegls, mesauns e pli novs da las linguas en discussiun. En la segunda ediziun ha el pudì cumprovar che las correspundenzas foneticas che Rask aveva constatà na furmian naginas appariziuns singulas e casualas, mabain che quellas suondian tschertas regularitads. Fin oz vegn questa regla numnada dals perscrutaders anglosaxons ‹Grimm’s law›. El ha er constatà ch’i n’ha betg dà ina, mabain duas da questas fasas da midadas foneticas. Quellas vegnan numnadas oz midada dals suns germana e midada dals suns tudestga (resp. emprima e segunda midada dals suns).

Ulteriuras lavurs a Kassel

L’onn 1816 ha Jacob translatà la grammatica serba da ses ami Vuk Stefanović Karadžić, la cumplettond cun in’introducziun en las linguas slavas e lur litteratura. En il fratemp aveva Wilhelm publitgà plirs cudeschs davart runas; e la publicaziun ‹Die deutsche Häldensage› – la quala el sez ha considerà sco sia capodovra – è cumparida il 1829. Medemamain ina lavur da pionier ha furmà il studi da Jacob ‹Deutsche Rechtsaltertümer› (1828), en il qual el n’è betg s’occupà da disposiziuns legalas, mabain da la pratica e da la concepziun giuridica. Quel dueva furmar il punct da partenza per retschertgas analogas en in’entira retscha d’auters pajais.

Pir cur che Wilhelm ha maridà l’onn 1825 Dorothea Wild, èn las cundiziuns da viver dals frars puspè sa stabilisadas; els han però vinavant vivì ensemen, uss pia en trais. Wilhelm e «Dortchen» han bainbaud survegnì uffants: Herman Grimm (1828–1901), Rudolf Grimm (1830–1889) ed Auguste Grimm (1832–1919). I vegn er rapportà da numerus viadis dals frars Grimm.

A Göttingen

Emprim tom dal ‹Deutsches Wörterbuch› (1854)

Er suenter esser tratgs davent da Kassel han ils frars trategnì a Göttingen in tegnairchasa communabel. Jacob era dapi il 1830 professer ordinari, Wilhelm bibliotecari ed a partir dal 1835 medemamain professer. Jacob ha publitgà fin il 1837 dus ulteriurs toms da la ‹Deutsche Grammatik›. L’onn 1834 ha el er pudì terminar il ‹Reinhart (Reineke) Fuchs›, ch’el aveva cumenzà il 1811, ed il 1835 in’ovra davart la mitologia tudestga. En questa publicaziun intercurescha Jacob imaginaziuns da cretta precristianas e superstiziuns e confrunta quellas cun la mitologia classica e legendas cristianas. Er quest’ovra dueva avair ina gronda influenza – questa giada areguard la perscrutaziun dals mitus. La terza ediziun da las ‹Kinder- und Hausmärchen› ha Wilhelm tgirà il 1837 quasi persul. L’onn 1838 han Jacob e Wilhelm Grimm cumenzà lur lavur communabla vi dal ‹Deutsches Wörterbuch›.

Sco gia pli baud è Jacob er sa deditgà da quel temp a l’onomastica: El ha publitgà davart las dieuas germanas Tanfana e Freia, la dieua da la Trachia Bendi e lur nums, davart toponims da Hessen, il num dal pajais Westfalen ed ha intercurì la furmaziun da nums propris. El ha rendì attent al fatg ch’i pon esser conservadas en nums furmas da pleds ch’èn idas a perder en la lingua da mintgadi.

Politicamain èn ils frars Grimm s’engaschads a favur d’ina uniun pli ferma dals stadis pitschens tudestgs da quel temp. Els han fatg quai tant a moda indirecta cun perscrutar l’istorgia culturala tudestga sco er tras activitad politica. Quest’ultima ha tanschì da la publicistica politica fin a l’activitad da Jacob Grimm sco deputà da l’Assamblea naziunala da Francfurt l’onn 1848. Jacob e Wilhelm han gidà a formular ils dretgs umans en Germania. Pervi d’in pamflet drizzà cunter ina violaziun da la constituziun tras il retg da Hannover, Ernst August I, èn els vegnids relaschads ensemen cun tschintg ulteriurs professers (‹ils Set da Göttingen›) e Jacob e vegnì bandischà dal pajais. In comité da burgais surregiunal ch’operava nà da Lipsia ha l’emprim pajà vinavant als professers relaschads lur paja, e quai a basa da donaziuns. Entant ch’ils frars Grimm eran senza plazza, als han ils editurs da Lipsia Karl Reimer e Salomon Hirzel suttamess la proposta per il ‹Deutsches Wörterbuch› (per ordinari numnà be il ‹Grimm›); senza la desditga da la plazza a Göttingen na fiss quest’ovra betg sa sviluppada en questa furma. Els sezs han elavurà l’ovra fin als bustabs D (Wilhelm) resp. F (Jacob). Els han concepì il dicziunari sco collecziun da tut ils pleds dal temp «da Luther fin a Goethe». En il center dals singuls artitgels da pleds stat l’istorgia da la significaziun dal pled respectiv; la moda d’utilisaziun istorica dal pled vegn reconstruida cun agid da citats da cumprova che derivan da tschients ovras litteraras, ma er da linguatgs spezials e dal diever dal mintgadi. En l’immensa lavur d’excerpar èn ils frars Grimm vegnids sustegnids da numerus gidanters; quels derivavan per gronda part dal circul da lur amis u collegas scientifics u als èn vegnids cussegliads tras amis e collegas. Tant il rimnar ils excerpts sco er l’elavuraziun dal vocabulari ha la chasa editura finanzià. Per il project grond dal dicziunari han ils frars Grimm stuì suspender agens plans e lavurs currentas; quai dueva daventar in problem latent da lur dus ultims decennis da vita.

Il temp a Berlin

Trais onns han ils frars Grimm vivì a Kassel en l’exil e senza plazza, cumbain che diversas instituziuns en Germania ed a l’exteriur èn sa stentadas d’als pudair engaschar. L’onn 1840, immediat suenter avair surpiglià ses uffizi, als ha lura il nov retg prussian Friedrich Wilhelm IV clamà a Berlin.

Radund 20 onns han els vivì a Berlin, liberads uss dal tuttafatg da l’intschertezza finanziala. En tractats academics ch’els han scrit durant questa perioda (edids pli tard sco ‹Kleinere Schriften›) vegn ins a savair bler davart lur perscrutaziuns, lur interess e lur intents politics liberals. Er la ‹Geschichte der deutschen Sprache› han els scrit da quel temp – l’emprima emprova insumma da colliar l’istorgia da la lingua cun l’istorgia sociala. Georg Curtius ha scrit il 1871 davart Jacob Grimm che sia moda da lavurar furiusa haja duvrà urgentamain il correctiv da spierts pli critics: «Igl è stà d’engrà che Wilhelm Grimm, main giagliard ed universal, ma precis e conscienzius sin champs pli pitschens, ha sustegnì Jacob ch’era pli temerari.» Uschia han ils dus frars – l’in sco avrapista, l’auter cun sia tempranza – cumplettà in l’auter ed avert a la perscrutaziun da l’istorgia e da la lingua vasts champs da lavur cun ils quals ins n’avess betg fatg quint.

Craps da fossa dals frars Grimm a Berlin-Schöneberg

Wilhelm Grimm è mort il 1859, ses frar Jacob il 1863. Bleras instituziuns en tut l’Europa èn stadas loschas da pudair quintar els tranter lur commembers (d’onur). Er en la mort èn ils dus frars unids: els èn sepulids sin l’Alter St.-Matthäus-Kirchhof a Berlin-Schöneberg.

Il relasch cun documents e mobiglias da la famiglia ha Auguste Grimm, che n’aveva mai maridà, laschà en ierta a sia nezza Albertine Plock (1881–1974), naschida Oestereich, la figlia illegitima da Rudolf Grimm. Il 1963 ha quella surdà tut a la collecziun dal Museum Haldensleben (Saxonia-Anhalt).

Onuraziuns e commemoraziuns

• L’onn 1896 è vegnì stgaffì a Hanau il monument naziunal dals frars Grimm.
• Tant la Deutschen Bundespost sco er la posta da l’anteriura Republica democratica tudestga han commemorà repetidamain ils frars Grimm e motivs da lur collecziun da paraulas cun marcas postalas.
• Medemamain han omadus stadis tudestgs dà ora bancnotas cun il purtret dals frars Grimm; l’ultima giada è quai stà il cas il 1991 sin la bancnota da milli marcs.
• Als frars Grimm regordan divers premis (da las citads da Hanau e Berlin e da diversas universitads ed instituziuns). Menziun speziala merita il Jacob-Grimm-Preis Deutsche Sprache ch’il Verein Deutsche Sprache surdat dapi il 2001.
• L’onn 2005 èn ils exemplars persunals dals frars Grimm da las ‹Kinder- und Hausmärchen› dal 1812/1815, che vegnan conservads a Kassel, vegnids recepids en la glista dal Patrimoni mundial da documents da l’Unesco.
• Differentas instituziuns collecziuneschan, documenteschan e perscruteschan la vita ed ovra dals frars Grimm sco er lur influenza sin scienza e cultura. Igl èn quai surtut l’Universitad da Kassel (cun atgna professura), l’Universitad da Humboldt a Berlin, la Societad dals frars Grimm a Kassel e la Chasa dals frars Grimm a Steinau an der Strasse.
• L’onn 2015 è il museum da Grimm a Kassel vegnì reavert sco Grimmwelt Kassel. Qua vegnan preschentadas a moda cumplessiva e multimediala la vita e l’ovra da Jacob e Wilhelm Grimm.

Ovras

Ovras communablas

• Kinder- und Hausmärchen. 1. ed.: 2 toms 1812, 1815.
• Deutsche Sagen. 2 toms 1816, 1818, 2. ed. 1865, 3. ed., ed. da Herman Grimm, 1891, 4. ed. 1905; restampa Stuttgart 1986.
• Irische Elfenmärchen. Lipsia, 1826.
• Deutsche Mythologie. 1. ed. 1835.
• Deutsches Wörterbuch. 1. tom 1854, 33. tom 1960. (Deutsches Wörterbuch von Jacob und Wilhelm Grimm, toms 1–33 dtv Verlag, ISBN 3-423-05945-1).
• Kinder- und Hausmärchen, gesammelt durch die Brüder Grimm. Rob Riemann (ed.), cun 446 illustraziuns dad Otto Ubbelohde. 3 toms, Turm-Verlag, Lipsia 1906.
• Deutsche Sagen. Hrsg. von den Brüdern Grimm. Mit einer Abbildung der Sage, nach W. v. Kaulbach. Nicolai, Berlin 1865, 2. ed., toms 1–2. Ediziun digitalisada.

Jacob Grimm

• Deutsche Grammatik. 1. ed.: 4 toms 1819–1837.

Relasch

Ina gronda part dal relasch scientific dals frars Grimm sa chatta en la Biblioteca statala a Berlin. In’ulteriura part pli gronda, tranter auter brevs dad ed als frars, divers manuscrits e surtut exemplars persunals da lur ediziuns cun agiuntas fatgas a maun, vegnan conservadas en l’Archiv statal da Hesse a Marburg. Il 1865 èn ultra da quai arrivads plirs milli toms or da lur biblioteca persunala en possess da l’Universitad da Humboldt a Berlin; la nova biblioteca da quella sa numna dapi il 2009 Jacob-und-Wilhelm-Grimm-Zentrum. Medemamain è vegnida installada il 1978 in’exposiziun permanenta en il museum a Haldensleben che mussa ovras d’art, mobiglias etc. or dal relasch dals frars Grimm.

Litteratura

• Hans Gürtler (ed.): Grimm, J. und Grimm, W., Briefe. Jena 1923.
• Hessische Briefe des 19. Jahrhunderts. Briefe der Brüder Grimm an Savigny. Ed. dad Ingeborg Schnack e Wilhelm Schoof (=Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Hessen, tom 23/1), Berlin 1953.
• Walther Ottendorf (ed.): Die Grimms und die Simrocks in Briefen 1830 bis 1864. Ferd. Dümmlers Verlag, Bonn, Hannover, Hamburg, Minca 1966.
• Ludwig Denecke: Jacob Grimm und sein Bruder Wilhelm. J.B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart 1971, ISBN 3-476-10100-2.
• Hermann Gerstner: Brüder Grimm. 9. ed., (=Rowohlts Monographien, 201), Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 1997, ISBN 3-499-50201-1.
• Lothar Bluhm: Die Brüder Grimm und der Beginn der Deutschen Philologie. Weidmannsche Verlagsbuchhandlung, Hildesheim 1997, ISBN 3-615-00187-7.
• Hans-Georg Schede: Die Brüder Grimm. dtv, Minca 2004, ISBN 3-423-31076-6.
• Bernd Heidenreich ed Ewald Grothe (ed.): Kultur und Politik – Die Grimms. Societäts-Verlag, Francfurt a.M. 2003, ISBN 3-7973-0852-3. Die Grimms – Kultur und Politik. 2. ed. 2008, ISBN 978-3-7973-1072-9, publicaziun da la Hessische Landeszentrale für politische Bildung.
• Heiko Postma: ...dann leben sie noch heute! (Über die Gelehrten, Volkskundler und Märchensammler Jacob & Wilhelm Grimm). jmb-Verlag, Hannover 2008, ISBN 978-3-940970-07-7.
• Hans-Georg Schede: Die Brüder Grimm – Eine Biographie. CoCon-Verlag, Hanau 2009, ISBN 978-3-937774-69-5.
• Steffen Martus: Die Brüder Grimm. Eine Biographie. Rowohlt-Verlag, Berlin 2009, ISBN 978-3-87134-568-5.
• Günter Grass: Grimms Wörter. Eine Liebeserklärung. Steidl, Göttingen 2010, ISBN 978-3-86930-155-6.
• Andreas Venzke: Die Brüder Grimm und das Rätsel des Froschkönigs. Arena-Verlag, Würzburg 2012, ISBN 978-3-40106-775-9.
• Hessisches Ministerium für Wissenschaft und Kunst, Thorsten Smidt (ed.): Expedition Grimm. Hessische Landesausstellung Kassel 2013. Sandstein Verlag, Dresden 2013, ISBN 978-3-95498-029-1.
• Jochen Bär e.a. (ed.): Die Brüder Grimm. Pioniere der deutschen Sprachkultur des 21. Jahrhunderts. Brockhaus, Gütersloh 2013.
• Herbert Leupin: Märchen der Brüder Grimm. Epilog da Sieglinde Geisel. Verlag Nordsüd, Turitg 2015.

Colliaziuns

 Commons: Frars Grimm – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Museum dals frars Grimm a Kassel e Societad dals frars Grimm
• www.grimmnetz.de – ils frars Grimm e lur mund (perscrutaziun, occurrenzas, register da las brevs)
• Versiun online dal Deutsches Wörterbuch da Jakob e Wilhelm Grimm
• Paraulas dals frars Grimm sin literaturnetz.org
• Ditgas dals frars Grimm sin literaturnetz.org
• Grimmwelt a Kassel
• Paraulas dals frars Grimm en versiun rumantscha (online ed er sco cudesch stampà)