Jump to content

تحریر الشام

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
Hayʼat Tahrir al-Sham
Organization for the Liberation of the Levant
هيئة تحرير الشام
شامی خانہ جنگی
تے دہشت دے خلاف جنگ چ شریک
[[file:|border|-nanpx|alt=]]
Flag of Hayʼat Tahrir al-Sham
Logo of Hayʼat Tahrir al-Sham
متحرک28 January 2017 – present
نظریاتاہل سنت Islamism
آگو
صدر دفترمحافظہ ادلب, شام
کاروائیاں دے علاقے شام
 لبنان (until August 2017)
قوت~31,000 (est. 2017)[۷]
15,000–30,000 (est. 2018)[۸][۹]
12,000–15,000 (est. 2020)[۱۰]
وجۂ آغاز
اتحادی
مخالفینState opponents

Non-state opponents

لڑائیاں تے جنگاںشامی خانہ جنگی

ہیئت التحریر الشام ( عربی: هيئة تحرير الشام ، " تنظیم برائے آزادی شام " یا " لیونٹ لبریشن کمیٹی ") ، جسنو‏ں عام طور اُتے تحریر الشام کہیا جاندا اے ، اک سرگرم سنی اسلامی عسکریت پسند گروپ اے جو شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ شامل ا‏‏ے۔ اس د‏ی تشکیل 28 جنوری 2017 نو‏‏ں جبہت فتح الشام (سابقہ النصرہ فرنٹ) ، انصارالدین فرنٹ ، جیش السنہ ، لواء الحق ، تے نور الدین الزنگی تحریک دے درمیان انضمام دے طور اُتے کيتی گئی سی۔ اعلان دے بعد اضافی گروپس تے افراد شامل ہوگئے۔ انضمام شدہ گروپ د‏‏ی قیادت فی الحال جبہت فتح الشام تے سابق احرار الشام قائدین ک‏ر رہ‏ے نيں ، حالانکہ ہائی کمان دوسرے گروپاں دے رہنماواں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ بوہت سارے گروہاں تے افراد نو‏‏ں احرار الشام تو‏ں نظربند کردتا گیا ، اوہ اپنے زیادہ محافظ تے سلفی عناصر د‏‏ی نمائندگی کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد تو‏ں انصارالدین محاذ [۳۵] تے نور الدین زنگی تحریک تب تو‏ں التحریر الشام تو‏ں وکھ ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ 2019 وچ اس دے اندازا 20،000 ممبران سن ۔ [۳۶]

انضمام دے باوجود ، تحریر الشام اُتے ایہ الزام عائد کيتا گیا اے کہ اوہ خفیہ سطح اُتے القاعدہ د‏‏ی شامی شاخ دے طور اُتے کم کردی اے تے اسنو‏ں اس د‏ی شاخاں وچو‏ں اک سمجھیا جاندا اے ، [۳۶] تے اس گروپ دے بہت سارے سینئر شخصیتاں ، خاص طور اُتے ابو جابر ، نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا ايس‏ے طرح انتہائی خیالات۔ [۳۷] اُتے ، تحریر الشام نے باضابطہ طور اُتے القاعدہ دا حصہ بننے د‏‏ی تردید د‏‏ی اے تے اک بیان وچ کہیا اے کہ ایہ گروپ "اک آزاد ادارہ اے نہ کہ سابقہ تنظیماں یا دھڑاں د‏‏ی توسیع"۔ [۲] ہور برآں ، کچھ دھڑاں جداں نور الدین الزنگی ، جو انضمام دا حصہ سن ، نو‏‏ں اک بار امریکا د‏‏ی حمایت حاصل سی۔

ہیئت تحریر الشام نے نجات شام (سیرین سالویشن) حکومت تو‏ں بیعت کيتی ، جو ادلب گورنریٹ وچ موجود شامی حزب اختلاف د‏‏ی اک متبادل حکومت ا‏‏ے۔ [۳۸]

تریخ

[سودھو]

پس منظر

[سودھو]

النصرہ / جے ایف ایس نے 2015–16 دے بیشتر حصار الشام دے نال تعاون کيتا۔ ممتاز احرار الشام عالم ابو جابر نے طویل عرصے تو‏ں النصرہ دے القاعدہ تو‏ں وابستہ افراد نو‏‏ں باغیاں د‏‏ی وجہ دسنے دے طور اُتے تنقید کيت‏ی سی اوراسلامی باغی عناصر نو‏‏ں متحد کرنے د‏‏ی کوششاں دا محور وی رہے سن ۔ [۳۹] انہاں نے احرار الشام ، جےش الاحرار دے اندر زیادہ تو‏ں زیادہ اسلام پسند تے کم قوم پرست دھڑے د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، جس نے احرار الشام نو‏‏ں جے ایف ایس وچ ضم کرنے د‏‏ی حمایت کيتی۔ 2016 دے آخر وچ انضمام دیاں گلاں ہوئیاں ، لیکن ایہ ٹُٹ گئياں۔ 2017 دے اوائل وچ ایہ مقابلہ خاص طور اُتے احرار الشام دے ادلیب وچ حریف اسلام پسند گروہاں دے نال ہويا ، لیکن جیش الاحرار نے جے ڈی ایف وچ اک نويں تنظیم وچ ضم ہونے دے لئی احرار الشام تو‏ں خود نو‏‏ں وکھ کردتا۔ [۴۰]

تشکیل

[سودھو]

عبداللہ المحیسی ، ابو طاہر الحموی ، تے عبد الرزاق المہدی نے اس گروپ د‏‏ی تشکیل اُتے کم کيتا۔ [۴۱] سانچہ:Better source نويں تشکیل دا اعلان 28 جنوری 2017 نو‏‏ں کيتا گیا سی۔

شام دے تجزیہ کار چارلس لیسٹر دے مطابق ، احرار الشام نے ایچ ٹی ایس تو‏ں 800-1000 دے نیڑے فریباں نو‏‏ں کھو دتا ، لیکن اس نے انضمام تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 6،000-8،000 ہور حصول اس د‏ی صفور الشام ، جیش المجاہدین ، فتاق یونین تے مغرب د‏‏ی صفاں وچ حاصل کرلئے لیونٹ فرنٹ دے حلب یونٹ ، تے جیش الاسلام دے ادلیب وچ قائم یونٹ۔ اس دوران جے ایف ایس نے احرار الشام تو‏ں کئی سو جنگجوواں نو‏‏ں کھو دتا ، لیکن اس نے حرکت نورن ال ال زنکی ، لیوا الحق ، جیش السنہ ، تے جبہت انصارالدین نو‏‏ں ایچ ٹی ایس وچ ضم کرنے تو‏ں 3000-5000 جنگجو حاصل کرلئے۔ [۴۰]

حکومت نواز میڈیا دے مطابق ، 28 جنوری 2017 نو‏‏ں ، جس دن تحریر الشام تشکیل دتا گیا سی ، اس گروہ نے اپنی اشرافیہ یونٹاں ، "انجیمسی" دے قیام دا اعلان کيتا ، جنہاں وچو‏ں کچھ ادلیب شہر وچ تعینات سن ، حکومت نواز میڈیا دے مطابق۔ [۴۲] سانچہ:Better source [ بہتر   ذریعہ   ضرورت ]

طاقت دا استحکا‏م (جنوری تو‏ں اگست 2017)

[سودھو]
اکتوبر 2017 وچ شمال مشرقی حما دے حملے دے دوران ، حما دے شمال مشرق ، پنڈ مشیفہ وچ ، تحریر الشام دے جنگجو۔

30 جنوری نو‏‏ں ، باب الحوا بارڈر کراسنگ تے ہور نیڑےی علاقےآں وچ تحریر الشام تے احرار الشام دے ذریعہ متحرک ہونے د‏‏ی اطلاعات موصول ہوئیاں سن ، تے ایہ کہ دونے گروہاں وچ اک دوسرے دور وچ جھڑپاں د‏‏ی تیاری د‏‏ی جارہی ا‏‏ے۔ حوالےدی لوڑ؟ 30 جنوری نو‏‏ں ، اس د‏ی اطلاع ملی کہ تحریر الشام وچ نیڑے 31،000 جنگجو موجود سن ، جدو‏ں مارچ وچ تجزیہ کار چارلس لِسٹر نے دسیا کہ "ممکنہ طور اُتے 12،000 تو‏ں 14،000 جنگجوواں د‏‏ی کمانڈر نيں"۔

اس گروہ د‏‏ی تشکیل دے فورا بعد ہی ، بہت سارے مقامی شامی باشندے اس گروپ نو‏‏ں ہیتش دے ناں تو‏ں جانا شروع کرچکے سن ، جو عربی مخفف سی جس دا مطلب بطور محرک سی ، ايس‏ے طرح دا "داش" لیبل وی عرب دنیا دے بیشتر علاقےآں وچ داعش اُتے لاگو سی۔ اس لیبلنگ نے اشارہ کيتا سی کہ بوہت سارے شامی شہریاں نے تحریر الشام نو‏‏ں داعش تو‏ں مختلف نئيں دیکھیا ، خاص طور اُتے تحریر الشام دے حالیہ حملےآں تے 2014 وچ باغی فوجاں اُتے داعش دے وڈے پیمانے اُتے حملے دے درمیان مماثلت دتی گئی۔ [۴۳]

اتحادی فوج دے فضائی حملےآں تو‏ں ایچ ٹی ایس نو‏‏ں نقصان ہويا۔ یکم فروری 2017 نو‏‏ں ، حکومت دے حامی میڈیا نے اطلاع دتی کہ امریکا نے ادلب شہر وچ کارلٹن ہوٹل اُتے فضائی حملہ کيتا سی ، جس نو‏‏ں تحریر الشام دے سابق النصرہ جزو فوجیاں د‏‏ی رہائش دے لئی استعمال کردے سن ، تے ممتاز کمانڈراں د‏‏ی میٹنگ د‏‏ی میزبانی کردے سن ۔ ، [۴۴] اگرچہ حزب اختلاف دے ذرائع نے دسیا کہ ایہ ہوٹل شامی عرب ریڈ کریسنٹ دے ذریعہ استعمال ہويا سی ، تے امریکی مداخلت د‏‏ی تصدیق نئيں ہوسک‏ی ا‏‏ے۔ ايس‏ے دن ، ایف ایس اے دے ایلیٹ ڈویژن اُتے تحریر الشام نے حملہ کيتا۔ [۴۵] 3 فروری نو‏‏ں اک امریکی فضائی حملے وچ اک تحریر الشام ہیڈ کوارٹر ماریا [۴۶] وچ Sarmin ، HTS تے دے 12 اراکین نو‏‏ں قتل جند الاقصی . ہلاک ہونے والے شدت پسنداں وچو‏ں 10 ایچ ٹی ایس ممبر سن ۔ [۴۷][۴۸] اس فضائی حملے وچ شدت پسند کمانڈر ابراہیم ال ریحل ابوبکر نو‏‏ں وی ہلاک کيتا گیا۔

باغیاں دے کنٹرول والے علاقےآں وچ شہریاں د‏‏ی طرف تو‏ں ایچ ٹی ایس دے خلاف مزاحمت کيتی گئی ا‏‏ے۔ 3 فروری نو‏‏ں نعرہ دے تحت مظاہرہ شامیاں دے سینکڑاں "دے لئی کوئی جگہ نئيں اے القائدہ دے شہراں وچ شام وچ " Atarib ، اعزاز ، Maarat تعالی نعمان HTS دے خلاف احتجاج کرنے دے لئی. اس دے جواب وچ ، ایچ ٹی ایس دے حامیاں نے ال دانا ، ادلیب ، اتاریب تے خان شیخون وچ جوابی مظاہرے کیتے ۔ [۴۹] ادلب وچ حیات تحریر الشام وچ 3 فروری 2017 نو‏‏ں اس دے امیر ابو جابر د‏‏ی تصاویر لہراندے ہوئے احتجاج کيتا گیا سی۔ ایچ ٹی ایس دے عالم دین عبد اللہ المحسینی د‏‏ی تقریر وچ شرکت دے لئی داخلی طور اُتے بے گھر افراد تے غریب افراد نو‏‏ں موٹرسائیکلاں تے ریفریجریٹرز دے وعدےآں دے نال کھینچنے دے ذریعے جوڑا گیا۔ [۵۰] [ بہتر   ذریعہ   ضرورت ] 4 فروری 2017 نو‏‏ں ، اک امریکی فضائی حملے وچ القاعدہ دے کمانڈر ابو ہانی المصری نو‏‏ں ہلاک کيتا گیا ، جو اپنی موت دے وقت احرار الشام دا حصہ سی۔ دسیا گیا اے کہ اوہ اپنی موت تو‏ں پہلے تحریر الشام تو‏ں عیب دار ہونے والا سی۔ [۴۸] ايس‏ے دن ، تحریر الشام دے عہدیدار مصلح ال الانی نے تحریر الشام وچ شامل نہ ہونے اُتے دوسرے گروپاں نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنا‏تے ہوئے کہیا کہ کسی وی گروہ اُتے جو "اسلام دے لئی لڑی" لڑی جائے گی ، چاہے اوہ دہشت گرداں دے نامزد کیتے بغیر ہون۔ اپنے بیان وچ ، انہاں نے اشارہ کيتا کہ زیادہ تر احرار الشام دے جنگجوواں نے تحریر الشام وچ شامل ہونے تو‏ں انکار کرنے د‏‏ی اک وجہ ایہ وی سی کہ مؤخر الذکر گروہ وچ دہشت گرداں دے نامزد افراد شامل سن ۔ [۴۶]

8 فروری دے لگ بھگ ، ابو محمد المقدسی نے اس گل کيتی تصدیق د‏‏ی کہ النصرہ دے سابق نائب رہنما سمیع العریدی سمیت القاعدہ دے وفادار 2 سینئر جبہت فتح الشام نے قیام دے بعد تحریر الشام نو‏‏ں چھڈ دتا۔ [۵۱]

ابو جابر نے 9 فروری نو‏‏ں اک تقریر جاری کيتی۔ [۵۲] انہاں نے اپنے گروپ نو‏‏ں "آزاد وجود" ہونے اُتے زور دتا تے "شام جہاد " وچ اپنے "بھائیاں" د‏‏ی تعریف کيتی۔ بیان شامل شیعہ مسلماناں اُتے توہین آمیز بیان بازی کہہ شیعاں ( "rejectionists") "علاقے نو‏‏ں غلام" گے باغیاں جنگ کھو جائے تو.[۲]

12 فروری نو‏‏ں ، بونیان المرسس آپریشنز روم ، جس وچو‏ں تحریر الشام اک ممبر سی ، نے درعا دے ضلع مانشیہ وچ شامی فوج دے خلاف کارروائی دا آغاز کيتا۔ تحریر الشام فورسز نے مبینہ طور اُتے 2 خودکش بمباراں تے کار بماں تو‏ں حملہ شروع کيتا۔ [۵۳]

13 فروری نو‏‏ں ، شمالی حما تے جنوبی ادلیب وچ ، سابق اتحادی تحریر الشام تے جند القصصہ ، جسنو‏ں لیوا الا اقصی وی کہیا جاندا اے ، دے وچکار جھڑپاں شروع ہوئیاں۔ [۵۴][۵۵]

15 فروری نو‏‏ں ، احرار الشام نے اپنے حالیہ عیباں اُتے اک انفوگراف شائع کيتا ، جس وچ ایہ دعوی کيتا گیا سی کہ صرف 955 جنگجوواں نے تحریر الشام تو‏ں انکار کيتا ا‏‏ے۔ [۵۱] رپورٹاں احرار الشام، جو کہ وی سن شام فوج ، Jaysh اللہ تعالی تو‏ں Izza ، شام وچ ترکستان اسلامی پارٹی ، تے Tamkin بریگیڈ جلد نامی اک نويں تنظیم د‏‏ی تشکیل نو‏‏ں ضم کرن گے شامی لبریشن فرنٹ .[۵۶][۵۷]

19 فروری نو‏‏ں ، ایچ ٹی ایس نے عطاریب وچ ایف ایس اے دے مقامی کمانڈر انس ابراہیم نو‏‏ں گرفتار کيتا ، تے اس دے جواب وچ ، قصبے وچ ایچ ٹی ایس دے خلاف احتجاج کيتا گیا۔ سانچہ:Better source [ بہتر   ذریعہ   ضرورت ] 20 فروری نو‏‏ں اک Ma'arat امام نعمان شوری کونسل د‏‏ی طرف تو‏ں پیدا کيتا گیا سی شام فوج ، احرار الشام، تے تحریر الشام.[۵۸] [ بہتر   ذریعہ   ضرورت ] 22 فروری نو‏‏ں ، معرکہ آرائی دہشت گردی دے مرکز نے اطلاع دتی کہ جبت فتح الشام نے وکھ تھلگ ہونے دے خوف د‏‏ی وجہ تو‏ں ، تے صوبہ ادلیب وچ جھڑپاں دے دوران احرار الشام د‏‏ی حالیہ توسیع دا مقابلہ کرنے دے لئی ، تحریر الشام گروپ تشکیل دتا سی۔ [۵۱]

22 فروری نو‏‏ں ، لیوا العسقہ دے آخری دو ہزار اک سو عسکریت پسنداں نے خان حیات وچ حتمی پوزیشن چھڈ دتی ، حکومت نواز میڈیا وچ غیر مصدقہ اطلاعات دے نال کہ اوہ تحریر الثانیٰ دے نال مذاکرات دے انخلا دے معاہدے دے بعد ، صوبہ ارقہ وچ داعش وچ شامل ہونے والے ني‏‏‏‏ں۔ شم و ترکستان اسلامی پارٹی۔ [۵۹] اس دے بعد ، تحریر الشام نے لیوا القصا نو‏‏ں ختم کرنے دا اعلان کيتا ، تے باقی کسی وی خلیاں نو‏‏ں دیکھنے دا وعدہ کيتا۔ [۶۰]

26 فروری نو‏‏ں ، صوبہ ادلیب دے المستومومہ وچ امریکی فضائی حملے وچ ابو خیر المصری نو‏‏ں ہلاک کيتا گیا ، جو القاعدہ دا نائب رہنما سی۔ [۵][۶۱] فضائی حملے وچ اک ہور تحریر الشام عسکریت پسند وی ماریا گیا۔ [۶۲] ابو الخیر د‏‏ی موت تو‏ں ایچ ٹی ایس نو‏‏ں القائدہ دے کنٹرول تو‏ں دور ہونے دا فریضہ ملا۔ [۴۰]

مارچ 2017 دے اوائل وچ ، صوبہ ادلیب دے مقامی رہائشیاں نے جنہاں نے ایف ایس اے دھڑاں د‏‏ی حمایت کيت‏ی سی ، نے تحریر الشام اُتے بھلائی تو‏ں کدرے زیادہ نقصان پہنچانے دا الزام عائد کردے ہوئے کہیا کہ انہاں نے ایہ سب کيتا اے "لوکاں نو‏‏ں اغوا کرنا ، چوکیاں قائم کرنا تے رہائشیاں نو‏‏ں دہشت زدہ کرنا"۔ [۶۳]

16 مارچ نو‏‏ں ، اک امریکی فضائی حملے وچ ، اتاریب دے جنوب مغرب وچ واقع ، الجینح پنڈ وچ ، القاعدہ دے اجلاس اُتے حملہ کيتا گیا ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 29 افراد ہلاک تے ممکنہ طور اُتے 50 تو‏ں زیادہ عام شہری سن ۔ امریکا نے دعویٰ کيتا اے کہ اس ہڑتال وچ نشانہ بنائے گئے افراد "القاعدہ دے عسکریت پسند" سن لیکن شامی آبزرویٹری برائے ہیومن رائٹس (ایس او ایچ آر) ، مقامی رہائشیاں تے مقامی عہدیداراں نے کہیا اے کہ اس عمارت وچ نمازیاں تو‏ں بھری اک مسجد سی۔ [۶۴]

مقامی کارکناں دے مطابق 21 مارچ (مقامی وقت) د‏‏ی صبح ، صوبہ ادلیب دے راجگڑھ وچ امریکی ڈرون حملے وچ ایچ ٹی ایس دے اک اعلیٰ درجے دے کمانڈر ابو اسلام المصری نو‏‏ں ہلاک کردتا گیا۔ ڈرون حملے وچ ایچ ٹی ایس کمانڈر ابو العباس الدیر وی ماریا گیا۔ [۶۵] ايس‏ے دن ، تحریر الشام نے شام د‏‏ی سرکاری فوج دے خلاف 2017 وچ ہونے والے حما حملے دا آغاز کيتا۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] 24 مارچ نو‏‏ں دو ٹرکاں بیڈ لے ک‏ے آٹا تے اک نال تعلق رکھنے والے IHH ترک امدادی ادارے -affiliated دے دروازے اُتے اک HTS چوکی اُتے روکیا گیا سی Sarmada . اس دے بعد ایچ ٹی ایس نے ٹرکاں تے آٹا نو‏‏ں ضبط کرلیا ، جس دا مقصد سراقب وچ بیکری سی۔ اس قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس علاقے وچ 2 ہزار خاندان روٹی د‏‏ی مفت فراہمی تو‏ں منقطع ہوگئے سن ۔ [۶۶]

اپریل 2017 وچ ، جیش الاسلام نے ایچ ٹی ایس اُتے حملہ کيتا تے اسنو‏ں مشرقی غوطہ وچ اپنے زیر قبضہ علاقےآں تو‏ں بے دخل کردتا۔ [۶۷]

3 مئی نو‏‏ں ، ایچ ٹی ایس نے ادلیب وچ اک گھر وچ چھاپے دے دوران ایف ایس اے دے سابق جنگجو سہیل محمد ہمود ، "ابو ٹو " نو‏‏ں گرفتار کيتا۔ اس تو‏ں پہلے ، الحمود نے ایچ ٹی ایس دے بل بورڈ دے سامنے تمباکو نوشی د‏‏ی اک تصویر شائع کيت‏ی سی جس وچ سگریٹ نوشی اُتے پابندی سی ۔ [۶۸]

حکومت دے اک ذرائع ابلاغ دے ذرائع دے مطابق ، 20 مئی نو‏‏ں ، ابو عمارہ بٹالین دا مرکزی گروہ تحریر الشام وچ شامل ہوگیا ، جو ہن "تقریبا 50 50،000 عسکریت پسنداں د‏‏ی لڑائی اُتے فخر کردا اے "۔ [۶۹] اُتے ، حلب وچ واقع ابو عمارہ بٹالین دا خفیہ آپریشن یونٹ آزاد رہیا۔ [۷۰]

27 مئی نو‏‏ں تحریر الشام تے Saraya اھل الشام دے نال جھڑپ اسلامی مملکت عراق تے شام وچ مغربی وچ Qalamoun پہاڑ دے نیڑے Arsal ، لبنان تے شام د‏‏ی سرحد . دونے اطراف تو‏ں 33 جنگجو مارے گئے۔ [۷۱]

2 جون 2017 نو‏‏ں ، ناردرن بریگیڈ دے کمانڈوز آف اسلام بریگیڈ نے مبینہ طور اُتے تحریر الشام وچ شمولیت اختیار کيتی ، حالانکہ اس یونٹ دے رہنما کیپٹن کوجا نے دسیا اے کہ اوہ حالے وی شمالی بریگیڈ دا حصہ ني‏‏‏‏ں۔ [۷۲][۷۳]

ہورویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. Ghanmi, Elyès; Punzet, Agnieszka (11 June 2013). "eu/RegData/etudes/etudes/join/2013/457137/EXPO-AFET_ET(2013)457137_EN.pdf The involvement of Salafism/Wahhabism in the support and supply of arms to rebel groups around the world". یورپی پارلیمان. http://www.europarl.europa. eu/RegData/etudes/etudes/join/2013/457137/EXPO-AFET_ET(2013)457137_EN.pdf. Retrieved on
    ۲۹ جنوری ۲۰۱۷. 
  2. ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ Joscelyn, Thomas (10 February 2017). "Hay'at Tahrir al Sham leader calls for 'unity' in Syrian insurgency". https://web.archive.org/web/20170216005715/http://www.longwarjournal.org/archives/2017/02/hayat-tahrir-al-sham-leader-calls-for-unity-in-syrian-insurgency.php. Retrieved on
    11 February 2017. 
  3. ۳.۰ ۳.۱ «Julani is a temporary leader of the "Liberation of the Sham" .. This is the fate of its former leader». ہف پوسٹ. ۲ اکتوبر ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتوبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲ اکتوبر ۲۰۱۷. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  4. Joscelyn، Thomas (۲۸ جنوری ۲۰۱۷). «Al Qaeda and allies announce 'new entity' in Syria». Long War Journal. Foundation for Defense of Democracies. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ مئی ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۹ جنوری ۲۰۱۷. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  5. ۵.۰ ۵.۱ "War On Terror: Who Is Abu Khayr al-Masri? Al Qaeda Second In Command Killed In Drone Strike In Syria". IB Times. 26 February 2017. https://web.archive.org/web/20170227150020/http://www.ibtimes.com/war-terror-who-abu-khayr-al-masri-al-qaeda-second-command-killed-drone-strike-syria-2497897. Retrieved on
    27 February 2017. 
  6. A prominent Tahrir al-Sham commander killed in southern Idlib, Islamic World News
  7. Rida، Nazeer (۳۰ جنوری ۲۰۱۷). «Syria: Surfacing of 'Hai'at Tahrir al-Sham' Threatens Truce». Asharq Al-Awsat. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ فروری ۲۰۱۷. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  8. Reality Check team (۲۲ جون ۲۰۱۹). «Syria: Who's in control of Idlib?». BBC News. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ جولائی ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ جولائی ۲۰۱۹. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  9. Joe Macaron (۱۷ اکتوبر ۲۰۱۸). «A confrontation in Idlib remains inevitable». Al-Jazeera. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتوبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۷ اکتوبر ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  10. Zulfiqar Ali (۱۸ فروری ۲۰۲۰). «Syria: Who's in control of Idlib?». BBC News. دریافت‌شده در ۱۰ مارچ ۲۰۲۰.
  11. «Nour e-Din a-Zinki defects from HTS, citing unwillingness to end rebel infighting». Syria Direct. ۲۰ جولائی ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ جولائی ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۱ جولائی ۲۰۱۷. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  12. «Tarkhan's Jamaat (Katiba İbad ar-Rahman) Fighting In Hama Alongside Muslim Shishani». Chechens in Syria. ۲۹ جنوری ۲۰۱۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ فروری ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۴ فروری ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  13. Al-Tamimi، Aymenn Jawad. «The Factions of North Latakia». Aymenn Jawad Al-Tamimi. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ستمبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۱ ستمبر ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  14. «More Detailed Information & Interview With Newly-Formed Tatar Group Junud Al-Makhdi Whose Amir Trained In North Caucasus With Khattab». ۳ جولائی ۲۰۱۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ستمبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱ ستمبر ۲۰۱۶. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  15. «Foreign jihadists advertise role in Latakia fighting – The Long War Journal». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ستمبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱ ستمبر ۲۰۱۶. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  16. «Malhama Tactical, The Fanatics Tactical Guru!». The Firearm Blog. ۱۲ دسمبر ۲۰۱۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فروری ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۹ جنوری ۲۰۱۷. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  17. Caleb Weiss (۱۸ جنوری ۲۰۱۸). «New Uighur jihadist group emerges in Syria». Long War Journal. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ جنوری ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۹ جنوری ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  18. «Key characteristics of Turkish use of Syrian armed proxies | Strategies of Turkish proxy warfare in northern Syria». clingendael.org.
  19. correspondent، Bethan McKernan Middle East (۳ فروری ۲۰۲۰). «Turkish soldiers killed as battle for control of Idlib escalates» – به واسطهٔ www.theguardian.com.
  20. «Archive copy». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۹-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۲.
  21. https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/tunca-bengin/abdnin-suriye-ve-libya-oyunlari-6218451
  22. «Archive copy». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۷-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۲.
  23. "Turkey seeks to isolate Syria Idlib jihadists opposing truce". Reuters. 3 October 2017. https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-idlib-idUSKCN1C81UN. 
  24. Jones, Dorian (4 June 2014). "Turkey Designates Al-Nusra Front as a Terrorist Organization | Voice of America – English" (in en). voanews.com (VOA News). https://www.voanews.com/world-news/middle-east-dont-use/turkey-designates-al-nusra-front-terrorist-organization. Retrieved on
    ۶ مارچ ۲۰۲۰. 
  25. "Turkey designates Syria's Tahrir al-Sham as terrorist group". Reuters. 31 August 2018. https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-turkey-idUSKCN1LG1XM. 
  26. «#Syria, Homs – Div Liwa Rijal Allah joins Harakat Tahrir Homs». Yalla Souriya. ۹ اپریل ۲۰۱۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ جون ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ فروری ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  27. «The Moderate Rebels: A Growing List of Vetted Groups Fielding BGM-71 TOW Anti-Tank Guided Missiles». Hasan Mustafa. ۸ مئی ۲۰۱۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ جون ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۴ فروری ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  28. «Idlib Faces a Fearsome Future: Islamist Rule or Mass Murder». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ستمبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۲ ستمبر ۲۰۱۹. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  29. «هجوم مباغت لهيئة تحرير الشام في ريف حلب يسفر عن مقتل 10 عناصر من ميليشيا النجباء العراقية». ۱۲ ستمبر ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۹-۰۶-۱۰. دریافت‌شده در ۲۱ اگست ۲۰۱۹. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  30. "Syria war: 'Dozens killed' as jihadists clash in Idlib". BBC News. 14 February 2017. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-38966601. 
  31. Tweedie, James (1 February 2017). "Syria: Factions jockey for position ahead of new peace talks". BBC News. https://web.archive.org/web/20170220175247/http://www.morningstaronline.co.uk/a-9b65-Syria-Factions-jockey-for-position-ahead-of-new-peace-talks. Retrieved on
    ۱۵ فروری ۲۰۱۷. 
  32. Mroue, Bassem (14 February 2017). "Clashes between 2 extremist groups kill scores in Syria". Associated Press (Beirut). http://newsok.com/clashes-between-2-extremist-groups-kill-scores-in-syria/article/feed/1167334. 
  33. "Understanding Eastern Ghouta in Syria". IRIN. 23 February 2018. http://www.irinnews.org/analysis/2018/02/23/understanding-eastern-ghouta-syria. 
  34. «"Liberation Sham" Tdk sites of the regime north of Homs .. And suffered losses (Photos)». El-Dorar al-Shamia. ۱۷ اپریل ۲۰۱۸.
  35. "New component split from "Hay'at Tahrir al-Sham"". 9 February 2018. https://web.archive.org/web/20180213075603/http://www.nedaa-sy.com/en/news/4175. Retrieved on
    10 February 2018. 
  36. ۳۶.۰ ۳۶.۱ Ali, Zulfiqar (7 May 2019). "Osama bin Laden: Eight years after his death, where is al-Qaeda?". https://web.archive.org/web/20190509103908/https://www.bbc.com/news/world-asia-48056433. Retrieved on
    20 May 2019. 
  37. Reports, CATF. "Al-Qaeda's Grand Plan for Syria Passes Through Hayat Tahrir al-Sham". https://web.archive.org/web/20170430221229/http://stopterrorfinance.org/stories/511082466-al-qaeda-s-grand-plan-for-syria-passes-through-hayat-tahrir-al-sham. Retrieved on
    20 February 2017. 
  38. "The Syrian General Conference Faces the Interim Government in Idlib". Enab Baladi. 18 September 2017. https://web.archive.org/web/20171123205055/http://english.enabbaladi.net/archives/2017/09/syrian-general-conference-faces-interim-government-idlib/. Retrieved on
    13 December 2017. 
  39. Joscelyn, Thomas (20 February 2016). "Aleppo-based rebel groups reportedly unite behind Ahrar al Sham's former top leader". https://web.archive.org/web/20180828090713/https://www.longwarjournal.org/archives/2016/02/zleppo-based-rebel-groups-unite-behind-ahrar-al-sham-former-top-leader.php. Retrieved on
    18 December 2018. 
  40. ۴۰.۰ ۴۰.۱ ۴۰.۲ Charles Lister (15 February 2018). "How al-Qa'ida Lost Control of its Syrian Affiliate: The Inside Story – Combating Terrorism Center at West Point". https://web.archive.org/web/20181201145330/https://ctc.usma.edu/al-qaida-lost-control-syrian-affiliate-inside-story/. Retrieved on
    19 December 2018. 
  41. @ (۲۹ جنوری ۲۰۱۷). «#Syria: One might understand the...» (ٹویٹ). دریافت‌شده در ۲۸ فروری ۲۰۱۷ – به واسطهٔ ٹویٹر.
  42. Tomson, Chris (14 March 2017). "VIDEO: Jihadist coalition forms elite unit to combat the Syrian Army". Al-Masdar News. https://web.archive.org/web/20170316205650/https://www.almasdarnews.com/article/video-jihadist-coalition-forms-elite-unit-combat-syrian-army/. Retrieved on
    16 March 2017. 
  43. Kyle Orton (6 February 2017). "Analysis: 'Al-Qaeda Reshapes the Insurgency in Northern Syria'". Henry Jackson Society. https://web.archive.org/web/20170210104907/http://henryjacksonsociety.org/2017/02/06/analysis-al-qaeda-reshapes-the-insurgency-in-northern-syria/. 
  44. Illingworth, Andrew (1 February 2017). "US-led Coalition airstrike targets Carlton Hotel in Idlib city". Al-Masdar News. https://web.archive.org/web/20170201060545/https://www.almasdarnews.com/article/us-led-coalition-airstrike-targets-carlton-hotel-idlib-city/. Retrieved on
    1 February 2017. 
  45. @ (۲ فروری ۲۰۱۷). «Urgent: Tahrir al-Sham attack #FSA Al...» (ٹویٹ). دریافت‌شده در ۲۸ فروری ۲۰۱۷ – به واسطهٔ ٹویٹر.
  46. ۴۶.۰ ۴۶.۱ Orton, Kyle (20 January 2017). "The Coalition Strikes Down Al-Qaeda's Leaders In Syria". Kyle Orton. https://web.archive.org/web/20170202074035/https://kyleorton1991.wordpress.com/2017/01/20/the-coalition-strikes-down-al-qaedas-leaders-in-syria/. Retrieved on
    20 February 2017. 
  47. "Air strikes kill 12 fighters in Syria's Idlib: monitor". 3 February 2017. https://web.archive.org/web/20170922152408/https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-airstrikes-idUSKBN15I1YY. Retrieved on
    2 July 2017. 
  48. ۴۸.۰ ۴۸.۱ "Pentagon: 11 al Qaeda terrorists killed in airstrikes near Idlib, Syria | FDD's Long War Journal". 8 February 2017. https://web.archive.org/web/20190619051934/https://www.longwarjournal.org/archives/2017/02/pentagon-11-al-qaeda-terrorists-killed-in-airstrikes-near-idlib-syria.php. Retrieved on
    21 August 2019. 
  49. "Syrians demonstrating collecting "no place for a base in Syria"". 3 February 2017. https://web.archive.org/web/20170730113435/http://arabi21.com/story/982670/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D9%88%D9%86-%D9%8A%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D9%88%D9%86-%D8%A8%D8%AC%D9%85%D8%B9%D8%A9-%D9%84%D8%A7-%D9%85%D9%83%D8%A7%D9%86-%D9%84%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%AF. Retrieved on
    4 February 2017. 
  50. @ (۶ فروری ۲۰۱۷). «#JFS/#HTS also came under criticism...» (ٹویٹ). دریافت‌شده در ۲۸ فروری ۲۰۱۷ – به واسطهٔ ٹویٹر.
  51. ۵۱.۰ ۵۱.۱ ۵۱.۲ "The Formation of Hay'at Tahrir al-Sham and Wider Tensions in the Syrian Insurgency". Combating Terrorism Center at West Point. https://web.archive.org/web/20170411215707/https://www.ctc.usma.edu/posts/the-formation-of-hayat-tahrir-al-sham-and-wider-tensions-in-the-syrian-insurgency. Retrieved on
    23 February 2017. 
  52. "New video mesaage from Hayy'at Taḥrīr al-Shām's Hishām al-Shaykh: "First Words"". 9 February 2017. https://web.archive.org/web/20170216092840/http://jihadology.net/2017/02/09/new-video-mesaage-from-hayyat-ta%E1%B8%A5rir-al-shams-hisham-al-shaykh-first-words/. Retrieved on
    17 February 2017. 
  53. "At least 23 were killed today during an attack by the factions and Fateh al-Sham Front in Daraa al-Balad at the city of Daraa". 12 February 2017. https://web.archive.org/web/20170213165613/http://www.syriahr.com/en/?p=60794. Retrieved on
    13 February 2017. 
  54. "Jihadist rebel groups clash in northwest Syria – monitor". 13 February 2017. https://web.archive.org/web/20170213120204/http://www.thestar.com.my/news/world/2017/02/13/jihadist-rebel-groups-clash-in-northwest-syria--monitor/. Retrieved on
    13 February 2017. 
  55. "New statement from Hayy'at Taḥrīr al-Shām: "Excuses and Warning for the Liwā' al-Āqsā Group"". 13 February 2017. https://web.archive.org/web/20170216215434/http://jihadology.net/2017/02/13/new-statement-from-hayyat-ta%E1%B8%A5rir-al-sham-excuses-and-warning-for-the-liwa-al-aqsa-group/. Retrieved on
    17 February 2017. 
  56. FNA (15 February 2017). "Jund al-Aqsa executes hundred members of rival groups in Idlib". AhlulBayt News Agency (ABNA). https://web.archive.org/web/20170224211409/http://en.abna24.com/news/middle-east/jund-al-aqsa-executes-hundred-members-of-rival-groups-in-idlib.html. Retrieved on
    24 February 2017. 
  57. "Tens of Terrorists Killed, Wounded in Intensified Clashes amongst Rival Groups in Northern Syria". Farsnews. https://web.archive.org/web/20170224133730/http://en.farsnews.com/newstext.aspx?nn=13951205000681. Retrieved on
    24 February 2017. 
  58. @ (۲۰ فروری ۲۰۱۷). «Tahrir al-Sham, Ahrar al-Sham, Faylaq...» (ٹویٹ) – به واسطهٔ ٹویٹر.
  59. "Search for the dead begins in Idlib after Islamic State-linked brigade leaves for Raqqa". SyriaDirect. https://web.archive.org/web/20170419043650/http://syriadirect.org/news/search-for-the-dead-begins-in-idlib-after-islamic-state-linked-brigade-leaves-for-raqqa/. Retrieved on
    24 February 2017. 
  60. SITE (24 February 2017). "Tahrir al-Sham Declare Terminating Liwa al-Aqsa". siteintelgroup.com. https://web.archive.org/web/20170224213119/https://news.siteintelgroup.com/Jihadist-News/tahrir-al-sham-declare-terminating-liwa-al-aqsa.html. Retrieved on
    24 February 2017. 
  61. "Syria: Al Qaeda Deputy Killed In Apparent Drone Strike". Stratfor. https://www.stratfor.com/situation-report/syria-al-qaeda-deputy-killed-apparent-drone-strike. 
  62. "2 Tahrir al-Sham fighters killed by US-led coalition drone near Idlib". Orient News. https://web.archive.org/web/20181004023807/https://www.orient-news.net/en/news_show/132758/0/Tahrir-al-Sham-fighters-killed-by-US-led-coalition-drone-near-Idlib. Retrieved on
    28 February 2017. 
  63. "Residents rally against hardline Islamists: 'We're not afraid because we've got nothing to lose'". SyriaDirect. https://web.archive.org/web/20170306135039/http://syriadirect.org/news/residents-rally-against-hardline-islamists-%E2%80%98we%E2%80%99re-not-afraid-because-we%E2%80%99ve-got-nothing-to-lose%E2%80%99/#.WLclOfnwtik.twitter. Retrieved on
    5 March 2017. 
  64. Triebert, Christiaan (16 March 2017). "CONFIRMED: US Responsible for Aleppo Mosque Bombing – bellingcat". https://web.archive.org/web/20170317233822/https://www.bellingcat.com/news/mena/2017/03/16/us-missile-remains-reportedly-recovered-from-site-of-aleppo-mosque-bombing/. Retrieved on
    18 March 2017. 
  65. Fadel, Leith (21 March 2017). "US Coalition kills high ranking jihadist commander in Idlib". Al-Masdar News. https://web.archive.org/web/20170324083758/https://www.almasdarnews.com/article/us-coalition-kills-high-ranking-jihadist-commander-idlib/. Retrieved on
    23 March 2017. 
  66. "Former Al-Qaeda affiliate confiscates flour at checkpoint: 'We won't give it up'". 27 March 2017. https://web.archive.org/web/20170401144931/http://syriadirect.org/news/nusra-led-coalition-confiscates-flour-at-checkpoint-%E2%80%98we-won%E2%80%99t-give-it-up%E2%80%99/. Retrieved on
    31 March 2017. 
  67. Petkova, Mariya (1 March 2018). "Where is al-Qaeda in Syria?". Al Jazeera. https://web.archive.org/web/20190609180713/https://www.aljazeera.com/news/2018/03/al-qaeda-syria-180301152110387.html. Retrieved on
    15 November 2018. 
  68. "Why arrested victory Front "Suhail Abu tau"". 4 May 2017. https://web.archive.org/web/20170507045054/http://aletihadpress.com/2017/05/04/%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B0%D8%A7-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D9%84%D8%AA-%D8%AC%D8%A8%D9%87%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B5%D8%B1%D8%A9-%D8%B3%D9%87%D9%8A%D9%84-%D8%A3%D8%A8%D9%88-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7. Retrieved on
    4 May 2017. 
  69. Tomson, Chris (21 May 2017). "Islamist rebel group joins Al-Qaeda franchise in Syria". Al-Masdar News. https://web.archive.org/web/20190511014426/https://www.almasdarnews.com/article/islamist-rebel-group-joins-al-qaeda-franchise-syria/. Retrieved on
    21 May 2017. 
  70. "باستثناء قائدها جفالة… كتائب (أبو عمارة) تعلن انضمامها لـ (تحرير الشام)". All4Syria. https://web.archive.org/web/20170729064939/http://www.all4syria.info/Archive/412366. Retrieved on
    21 May 2017. 
  71. "Widening clashes between the front and the victory of the Lebanese organization Daesh Jarod Arsal". 27 May 2017. https://web.archive.org/web/20170702103152/http://www.almayadeen.net/news/politics/57838/%D9%82%D8%AA%D9%84%D9%89-%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AD%D9%89-%D8%A8%D8%B5%D9%81%D9%88%D9%81-%D8%AF%D8%A7%D8%B9%D8%B4-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B5%D8%B1%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%AC%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%B9%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D9%8A%D9%86%D9%87%D9%85-%D9%85%D8%B3%D8%A4%D9%88%D9%84%D9%88%D9%86-%D9%85%D9%8A. 
  72. ""Battalion driven" and "Islam Brigades" deny Mbaiathma for "Sham edit body"". 2 June 2017. https://web.archive.org/web/20170606062949/http://www.alnour.com.lb/ar/news/security/2017-06-02_132729/%D9%83%D8%AA%D9%8A%D8%A8%D8%A9-%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF-%D9%88%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%8A%D9%86%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%8A%D8%B9%D8%AA%D9%87%D9%85%D8%A7-%D9%84%D9%80%D9%87%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7. Retrieved on
    4 June 2017. 
  73. "Northern Brigade separates from Sham Legion". 30 May 2017. https://web.archive.org/web/20170728211429/http://www.all4syria.info/Archive/415034. Retrieved on
    4 June 2017. 

باہرلےجوڑ

[سودھو]