Erich Maria Remarque
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
  Erich Maria Remarque (nòm vèir Erich Paul Remark, nàit ai 22 ëd giugn dël 1898 e mòrt ai 25 dë stèmber dël 1970) a l'era në scritor tedësch. Biografìa[modìfica | modifiché la sorgiss]Erich Paul Remark a l'é nàit ant na famija d'ovrié a Osnabrück, an Gërmania. A l'era fieul ëd Peter Franz Remark e Anna Maria Remark, (dont cognòm da marié a l'era Stallknecht). A l'é an onor ëd sua mare che a l'é peui butasse lë stranòm Erich Maria. A l'é provasse a scrive già a 16 ò 17 agn: sagg, poema, e 'l prinsipi d'un romanz che pì anans a l'ha peui finì e publicà dël 1920 coma Die Traumbude (La stansia dij seugn). A 18 agn a l'han ciamalo coscrit ant la Prima guèra mondial. Ai 12 ëd giugn dël 1917 a l'é stàit trasferì al Front Ossidental, ant la 2nda Companìa, Riserva, Depòsit ëd Camp ëd la 2nda Division ëd Riserva dla Guardia a Hem-Lenglet. Ai 26 ëd giugn a l'han trasferilo al Regiment 15 ëd Fanterìa, 2nda Companìa dël Batajon da Transéa Bethe, ch'a restava dislocà antra Torhout e Houthulst. Ai 31 ëd luj a l'é restà ferì da në sràpnel a la gamba snista, al brass drit e al còl, e a l'han mandalo andré an Gërmania a l'ospidal militar, andoa ch'a l'ha passà tut ël rest ëd la guèra. [1] Passa-ie la guèra a l'ha cambià cognòm an Remarque, ch'a l'era stàit ël cognòm ëd la famija fin che sò grand a l'avìa cambialo dla mità dël sécol ch'a fa XIX, për evité j'ategiament xenòfob che antlora a-i ero an Gërmania. A l'ha fait vàire travaj, antra j'àutri a l'é stàit bibliotecari, comersant, magìster, giornalista e editor. A l'é mariasse la prima vira con l'atris Ilse Jutta Zambona, dël 1925 [2]. Dël 1925 Erich Maria Remarque a l'ha anandià na neuva vita literaria con ël romanz Stationen am Horizont (Stassion ant l'orisont), che a l'é sortù a pontà ansima al giornal ësportiv andoa Remarque a travajava, ma a l'é mai ëstàit publicà coma lìber [3][4]. Sò lìber pì avosà, Im Westen nichts Neues (Pa gnun-e neuve dal Front Ossidental) a l'ha scrivulo an chèich mèis dël 1927, ma tut sùbit a l'é nen ch'a l'abia trovà n'editor[5]. Ël romanz, peui publicà dël 1929, a conta dla durëssa dla guèra, com a la s-ciairava 'n giovo soldà. D'apress a cost a son peui ëvnu-ie vàire travaj; a contava an manera direta e emossional ëd j'agn ëd la guèra e 'd coj ch'a son ëvnu-ie d'apress. Dël 1931, pen-a ch'a l'avìa finì Der Weg zurück (La stra a l'andré), Remarque a l'é andà via da 'n Gërmania. A l'é catasse na vila a Porto Ronco an Svìssera e a l'é restà a vive antra Svìssera e Fransa fin dël 1939, quand che peui a l'é andà via da n'Euròpa e a l'é tramudasse ant jë Stat Unì d'América con sua fomna. Tùit e doi a son peui ëvnùit sitadin naturalisà american dël 1947. Dël 1933, ij nasista a l'han proibì sò travaj, e a l'han anandià na propaganda ch'a lo disìa dissendent d'ebréo fransèis, e che a contava che sò cognòm vèir a fussa Kramer, (cognòm ch'a sonava ebréo), an fasendlo vnì fòra da sò cognòm virà a l'anvers. Sòn a figura anco' an chèich sua biografìa, contut ch'a-i sia mai trovasse gnun-a preuva ch'a fussa vèira. An chèich biografìa a-i resta 'cò la version nasista ch'a l'avèissa fàit gnanca un dì 'd servissi militar, 'cò costa sensa gnun-a preuva. Sò neuv romanz Drei Kameraden (Ij tre cambrada) a parlava dij des agn a parte da l'anflassion dël 1923. Ël quart romanz Flotsam (Naufragi) a l'é stàit publicà a pontà an tradussion anglèisa dël 1939, ansima a l'arvista Collier, peui Remarque a l'ha passà anco' n'agn a revisioné 'l test për la publicassion coma lìber, dël 1941; la version tedësca a l'é stàita antitolà Liebe deinen Nächsten, e a l'é stàita publicà dël midem agn. Dël 1943 ij nasista a l'han arestà sua seur Elfriede, ch'a l'era restà an Gërmania con sò òmo e doe masnà. D'apress a 'n curt prossess a l'é stàita condanà për avej faje darmagi a la moral. La sentensa a dis bele ciàir che a butavo an galera chila, "për via che sò fradel për adess i podoma nen ciapelo". A Elfriede a l'han tajaje la testa con un piolòt ai 16 dë dzémber dël 1943. Ël romanz Arch of Triumph (Arch ëd Trionf), publicà la prima vira dël 1945 an tradussion anglèisa e peui arpublicà an tedësch dël 1946, a l'é stàit n'àutr gran sucess e an tut ël mond a l'ha vendù 5 milion ëd còpie. Dël 1948 a l'é tornà an Svìssera, andoa ch'a l'ha passà 'l rest ëd soa vita. A l'é sta-ie 'n sàut ëd set agn (n'antërval motobin longh për Remarque) antra Arch ëd Trionf e 'l travaj ch'a l'é vnu-ie d'apress, Der Funke Leben (La giolà dla vita), ch'a l'é sortù dël midem temp an tedësch e an anglèis dël 1952. Dël 1958, an Gërmania Douglas Sirk a l'ha peui dirigiù 'n film col midem tìtol, basà ansima al romanz. Remarque a l'ha fàit n'aparission caméo, ant ël ròl dël Professor. Dël 1955 a l'ha scrivuje la sienegiatura a 'n film austrìach, Der letzte Akt (Ël darié At), ch'a contava dj'ùltim dì d'Hitler ant sò bunker sot a la Canselerìa a Berlin e a l'era basà ansima al lìber ëd Michael A. Musmanno Ten Days to Die (Des dì për meuire), publicà dël 1950. Dël 1956 Remarque a l'ha scrivù 'n drama teatral, Die letzte Station (Dariera Stassion), ch'a l'é andàit an siena con bon sucess tant an Gërmania che a Broadway. A l'é mai stàit publicà an Gërmania, ma n'edission anglèisa antitolà Full Circle (Gir complet), a l'é sortìa dël 1974. Die Nacht von Lissabon (La neuit a Lisbon-a), publicà dël 1963 e n'ani pì tard an anglèis, a l'é l'ùltim travaj ch'a l'abia finì, e coma romanz a l'é vnùit fòra tant mej che nen col prima. A l'ha vendù 900.000 còpie an Gërmania e l'é andà pitòst bin ëdcò a lë strangé. Dël 1958 a l'é mariasse con l'atris d'Hollywood Paulette Goddard, e a son restà marià fin ch'a l'é mòrt a l'ospidal ëd Locarno, ai 25 dë stèmber dël 1970, a 72 agn [6]. A l'é stàit sotrà con sirimònia catòlica al simiteri 'd Ronco, ant ël Tesin, an Svìssera. Ant ël midem simiteri a l'é peui ëstàita sotrà 'cò la Goddard, ch'a l'ha lassà 20 milion ëd dolar american a la New York University për fondé n'Istitut dë Studi Europengh antitolà a Remarque. Ël prim diretor dl'Istitut Remarque a l'é stàit ël professor Tony Judt. Euvre[modìfica | modifiché la sorgiss]Romanz[modìfica | modifiché la sorgiss]
Àutre euvre[modìfica | modifiché la sorgiss]
Për lese dë pì[modìfica | modifiché la sorgiss]
Arferiment[modìfica | modifiché la sorgiss]
|
