Benito Mussolini

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Benito Amilcare Andrea Mussolini a l'era un polìtich italian. A l'era nassù a Dovia ëd Predappio ël 29 ëd luj dël 1883 e a l'é mòrt a Giulino ëd Mezzegra ël 28 d'avril dël 1945.
A l'era fij d'Alessandro, fré anàrchich e socialista, e ëd Rosa Maltoni, magistra elementar.

Perìod socialista

A l'avìa ancaminà l'atività ant ël Partì Socialista ant ël 1901. Për nen fé ël soldà, ant ël 1902 a l'era scapà an Svìssera; lì a fasìa propaganda an mes a j'emigrant e anlora a l'avìo mandalo via. A l'era tornà an Italia, a l'avìa fàit ël soldà e peui a l'era butasse a fé scòla. Ant ël 1909 a l'era vnùit responsàbil dla Camera dël Travaj ëd Trent e diretor dël giornal L'Avvenire dei Lavoratori. A l'avìo 'dcò mandalo via dal Trentin e a l'era andàit a sté a Forlì, dova a l'era vnùit segretari dla federassion socialista local.

Ant l'istess ann a l'avìa conossù Rachele Guidi; a sarìo peui sposasse ant ël 1915 e a l'avrìo avù sinch fij.
Ant ël 1911 a l'era butasse da la part dj'opositor dla guèra ëd Libia e ant ël congress ëd Res dl'Emilia dël 1912 a l'avìa otenù na gròssa riussìa përsonal e a l'era stàit nominà diretor dl'Avanti!.
A l'inissi dla prima guèra mondial, prima a l'era neutralista ma peui a l'era vnùit anterventista (a fianch dl'Intèisa) pensand a në sboch rivolussionari dla crisi dàita da la guèra. Për sossì a l'era stàit butà fòra dal giornal e dal Partì Socialista.

J'achit dël Fassism

Con l'agiut d'ambient finansiari e industriaj a l'avìa fondà un giornal antërventista, Il popolo d'Italia, e ij Fassi d'assion rivolussionaria. An mente dla guèra, a l'era passà su posission nassionaliste. Finìa la guèra, a l'avìa fondà a Milan ij Fassi ëd combatiment (23-3-1919). Peui, adotand un programa polìtich nassionalista e andasend-je contra ai sindicà, a l'avìa ancaminà a esse sostnù da j'industriaj, da j'ex combatent e da la borzoasìa.
Ant ël 1921 a l'era stàit elegiù deputà, an mente che le squadre fassiste a atacavo sempe 'd pì j'organisassion dë snista. Ël 28-10-1922 a l'avìa dessidù për na preuva 'd fòrsa e con la Marcia s'Roma, sfrutand l'indecision dij liberaj, a l'avìa otnù da Vitòrio Emanuel III l'incàrich ëd fé 'l govern.

Mussolini al podej

Sò goern - 12 fassista, 5 democràtich, 5 popolar, 2 liberaj, un general (Diaz), n'amiraj (Thaon ëd Revel) - a l'ha otnù la fiusa da la Ciambrea dij Deputà ai 17 ëd nòvèmber, con 306 vot contra 116 e 7 astension. Ai 25 ëd novèmber, con 275 vot contra 90, la Ciambrea a-j conced ij podèj pien.
Parèj a l'avìa ancaminà a buté an pé la ditatura (fassism): ant ël 1923 a l'avìa creà la Milissia, ant ël 1924 na lege eletoral magioritaria che a l'avìa aumentà ël pèis dël PNF (Partì Nassional Fassista). Ant ël 1924 a l'avìa dovù superé le dificoltà dël delit Matteotti ma ant ël 1925-26 a l'avìa scancelà le deriere libertà costitussionaj. A l'avìa alora consolidà sò pòst, vnisend duce.
Ant ël 1929 a l'avìa firmà ij Pat Lateranens. Vers ël 1930 sò consens intern a l'era al màssim; a s'organisavo manifestassion ëd pòpol e a s'esaltava la romanità antendendla coma un passà da arcuperé.

L'arviron dj'aleanse

A l'avìa sempe guidà la polìtica estera, adiritura ant ël 1934 a l'avìa mobilità l'esèrcit për nen che Hitler a anvadèissa l'Àustria e a l'avìa firmà un tratà con Fransa e Anghiltèra. Sempe pì gasà, ant ël 1935-36 a l'avìa anvadù l'Etiòpia e fàit l'Imper. Cola guèra a l'avìa portà a slontanesse da le potense ossidentaj e a avsinesse a la Gërmania. Con Hitler ant ël 1936-39 a l'avìa apogià ij franchista ant la guèra sivil spagneula. Ant ël 1938 a l'avìa avù motobin amportansa ant ël Pat ëd Mònaco e a l'avìa acetà l'anession ëd l'Àustria e ocupà l'Albanìa.

La sconda guèra mondial

Quand a l'era s-ciopaje la sconda guèra mondial, a l'era tnusse neutral; ma peui, vist che le vitòrie tedesche a continuavo, a l'avìa dessidù d'intré an guèra (10-6-1940). La condòta dla guèra a l'era stàita disastrosa: l'atach a la Grecia a l'era stàit un disastro, la guèra an Àfrica ëdcò, la spedission an Russia l'istess. D'apress a tuti sti disastro, ël Re, ij militar e ij gerarca fassista midem a l'avìo butalo da part ant ël Gran Consèj dël 25 ëd luj dël 1943.

La Repùblica Social Italian-a

A l'avìo fin-a butalo an përzon su órdin dël re a Camp Amperator, al Grand Sass. A l'é stàit sarà ambelelà dai 28 d'ost ai 12 dë stèmber 1943, cand ij tedësch a l'avìo liberalo con n'operassion vorsùa da Hitler pr'ëmnelo an Almagna. Antratant, a j'8 dë stèmber 1943 ël regn d'Italia a l'avìa fàit l'armistissi con j'Aleà. Parèj Mussolini a l'avìa fondà la Repùblica Social Italian-a e a l'avìa colaborà con ij tedesch, fin-a a condané a mòrt sò gënner Galeazzo Ciano. An vers la fin dla guèra a l'avìa tentà na tratàtiva con ël CLN. Pen-a dòp dla liberassion a l'é stàit ciapà dai partisan a Dongo, an mente che a scapava an Svìssera, e a l'é stàit fusilià a Giulino ëd Mezzegra ël 28 d'avril dël 1945.

A l'é sotrà a Predappio.

Mussolini e ël Piemont

Turin a-j piasìa nen, an parland-ne antra amis a la ciamava porca città francese e combin che an Piemont ëd fassista convint (che a l'han nen molalo fin-a a la fin) a-i në sia sta-ie tanti, vàire gent a l'arcambiava ij sentiment dël Duce, che ant ël parlé popolar soèns as disìa Ël Ceruti an ton ëschernios.