Zamek krzyżacki w Świeciu

Zamek krzyżacki w Świeciu

nr rej. A/762 z 18.10.1934
Zamek po renowacji
Państwo	Polska
Miejscowość	Świecie
Styl architektoniczny	Gotyk później Renesans
Rozpoczęcie budowy	1335–1350
Zniszczono	1664
Rozebrano	1772–1859
Pierwszy właściciel	Zakon krzyżacki
Kolejni właściciele	Rada Miasta Toruń Starostwo Królewskie
Obecny właściciel	OKSiR Świecie
Plan budynku
Położenie na mapie Polski Zamek krzyżacki w Świeciu
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Zamek krzyżacki w Świeciu
Położenie na mapie powiatu świeckiego Zamek krzyżacki w Świeciu
Położenie na mapie gminy Świecie Zamek krzyżacki w Świeciu
Położenie na mapie Świecia Zamek krzyżacki w Świeciu
53°24′17,424″N 18°27′30,023″E
Strona internetowa

Ruiny zamku w Świeciu – pozostałości zamku w Świeciu; mieszczą się w widłach Wisły i Wdy, przy ulicy Zamkowej.

Historia

Wieża zamku w Świeciu

Zamek zbudowany został przez Zakon krzyżacki po roku 1335, a budowę prowadzono podczas urzędowania komturów Konrada von Bruningsheim i Günthera von Hohenstein. Warownia powstała w nowym miejscu, nie związanym z grodem księcia Świętopełka II, który znajdował się w innym miejscu. Zamek był założeniem dwuczłonowym, składającym się z otoczonego parchamem domu konwentu i przedzamcza. Od zachodu dostępu do zamku broniło ufortyfikowane miasto, które w to miejsce przeniesiono z pierwotnej lokalizacji na skarpie po 1338 roku, a więc w tym samym okresie kiedy wznoszono zamek. Zamek właściwy miał dwa duże skrzydła (północne Główne i wschodnie) oraz dwa skrzydła parterowe. Krużganki znajdowały się jedynie przy skrzydle północnym i wschodnim. Charakterystyczną i nietypową dla zamków krzyżackich cechą zamku w Świeciu były cztery narożne cylindryczne wieże wskazujące na inspirację francuskimi kasztelami, być może związaną z nadreńskim pochodzeniem dwóch budujących zamek komturów. Trzy wieże miały wysokość murów zamkowych, ale jedna z nich, dostępna jedynie kładką na wysokości kilkunastu metrów, miała cechy wieży ostatecznej obrony - bergfriedu. O stra­te­gicz­nym zna­cze­niu twier­dzy mo­że świad­czyć fakt, że już w 1377 ro­ku wy­po­sa­żo­no ją w broń pal­ną; był to wte­dy dru­gi chro­no­lo­gicz­nie krzy­żac­ki za­mek (po Li­pień­ku).

Pod­czas wiel­kiej woj­ny z Pol­ską (1409-11) funk­cję kom­tu­ra Świe­cia peł­nił Heinrich von Pla­uen, który w 1410 roku został wielkim mistrzem Zakonu Krzyżackiego, a następnie Michael Küchmeister von Sternberg (w przyszłości również wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego). Zamek był oblegany w 1410 roku i - podobnie, jak zamek w Malborku - nie skapitulował.

W czasie wojny trzynastoletniej oblegany od 6 do 20 lutego 1454 roku przez rycerstwo pomorskie i posiłki z Chełmna dowodzone przez Ottona Machwica, zakończone kapitulacją krzyżackiej załogi zamku. W listopadzie 1460 zdobycie zamku przez zaciężnych krzyżackich, którzy dostali się do zamku łodziami przez gdanisko. Załoga polska wycofała się na przedzamcze, które obroniła. W 1461 roku zdobycie zamku przez finansowanych przez Toruń polskich zaciężnych po jedenastu miesiącach krzyżackiej obrony. W latach 1461–1502 był własnością rady miejskiej Torunia. W latach 1508–1772 funkcjonował jako siedziba polskich starostów królewskich. W 2 połowie XVI wieku przebudowany w stylu renesansowym przez kasztelana chełmińskiego Jerzego Konopackiego. Zamek został zniszczony w czasie wojen szwedzkich w XVII wieku i nie został już odbudowany. Rozebrany częściowo przez władze pruskie po 1772 roku.

Od 1859 r. rozpoczęto prace zabezpieczające ruinę. Od 1875 r. aż do I wojny światowej zamek znajdował się pod administracją władz budowlanych (Königliche Strobauverwaltung). W tym czasie, tj. w latach 1877–1878, przeprowadzono wstępne prace zabezpieczające. W końcu XIX w. konserwator prowincji zachodniopruskiej, Johann Heine, wysunął propozycję przeprowadzenia konserwacji ruin zamku systemem Cohausena, w wyniku czego korony murów zostały pokryte betonowymi czapami. Na początku XX w. Conrad Steinbrecht przeprowadził inwentaryzację ruin zamku. Wynika z niej, że ocalałe do 2/3 wysokości północne skrzydło posiadało częściowo zachowaną narożną wieżę północno-wschodnią i całkowicie zachowaną (wyremontowaną), masywną wieżę północno-zachodnią. Zachowały się także pomieszczenia piwniczne: skrzydła wschodniego oraz częściowo – południowego i zachodniego. W latach 1898–1902 odbudowano ściany skrzydła północnego (Głównego). W 1898 r. na terenie zamku odbył się pierwszy zlot IV okręgu nadwiślańskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Odtąd, aż do I wojny światowej, na obszarze przyzamkowym odbywały się regularnie ćwiczenia tego towarzystwa. W późniejszych latach wybudowano boisko sportowe, na którym w 1912 r. odbyły się zawody sportowe. W restauracji „Zamkowa”, położonej niedaleko murów zamkowych, znajdowała się sala do ćwiczeń gimnastycznych.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego ruiny zamku znalazły się pod zarządem Wydziału Dróg Wodnych, przejęte z rąk Niemieckiej Inspekcji Wodnej jako własność państwowa. Z zachowanych murów jedynie wieża znajdowała się w dobrym stanie technicznym i służyła Wydziałowi Dróg Wodnych, podobnie jak za czasów pruskiego zaboru, do obserwacji Wisły i sygnalizowania nadchodzącego niebezpieczeństwa powodzi. Teren wokół ruin nie był wówczas ogrodzony i pozostałe mury nadal niszczały, dewastowane przez okoliczną ludność. Pomimo że wejścia były zamurowane, w zachowanych pomieszczeniach podziemi wieży wykryto nawet siedzibę i składnicę szajki złodziejskiej. W 1945 uszkodzono krenelaż podczas walk w mieście. Częściowa odbudowa zamku nastąpiła po II wojnie światowej w latach 1970-1975.

W czerwcu i sierpniu 2019 r. zamek został okradziony z cegieł przez nieznanych sprawców, w wyniku czego dewastacji uległ XIV-wieczny mur obronny.

Obecnie trwa przewidywana na 2 lata renowacja zamku (trwał aż do 12 stycznia 2024 r.), po której zakończeniu zostanie tu zlokalizowany park miniatur. W ramach prac zgodnie ze średniowieczną sztuką murarską w refektarzu odtworzone zostały historyczne sklepienia gwiaździste, do czego wykorzystano 15 tys. cegieł wykonanych ręcznie w cegielni w Kraśniku na wzór odnalezionej oryginalnej krzyżackiej kształtki żebrowej. Oryginalne sklepienia zniszczone zostały w XVII w. w czasie potopu szwedzkiego, został ponownie po kapitalnym remoncie otwarty 13 stycznia 2024 r.

Architektura

Zamek wzniesiono na częściowo sztucznym nasypie (dla ochrony przed powodziami), na planie kwadratu o boku ok. 51 m. Brama wjazdowa znajdowała się w kurtynie zachodniej, z mostem nad fosą, który prowadził na przedzamcze. Zamek składał się z dwóch prostopadłych do siebie skrzydeł. Główne, północno-zachodnie, o szerokości ok. 13 m, stało równolegle do nurtu Wdy. Było podpiwniczone i miało trzy kondygnacje. Zawierało kaplicę oraz kapitularz lub refektarz. Dziedziniec o wymiarach 26 × 26 m otaczały krużganki. Zamek otoczony został murem obwodowym z czterema cylindrycznymi basztami w narożnikach, główna z nich o średnicy 10 m i wysokości 34,7 m, zakończona krenelażem o 16 zębach, obecnie odchylona od pionu o 106 cm (najwyższa krzywa wieża w Polsce udostępniona turystom). Zamek miał strategiczne znaczenie, bowiem kontrolował ruch na Wiśle.

Galeria

• 
  Zbroje na zamku
• 
  Widok zamku od strony koryta rzeki Wdy
• 
  Skrzydło północne z wieżą główną
• 
• 
  Wieża główna
• 
  Ruiny zamku w Świeciu
• 
  Widok od strony wschodniej
• 
  Wnętrze skrzydła północnego
• 
  Dawna kaplicy zamkowej w skrzydle północnym
• 
  Sala rycerska. Piwnice skrzydła północnego
• 
  Gotyckie sklepienie. Szczyt wieży głównej
• 
  Widok na Świecie i Chełmno z wieży
• 

Wykopaliska archeologiczne

• Gerard Wilke w 1969 r., opubl. Komunikaty Archeologiczne 1: 1972
• Adam Chęć w 2005 r., Wojewódzki Konserwator Zabytków w Bydgoszczy

Ochrona przyrody

Rejon zamku w 2008 roku został objęty ochroną jako obszar Natura 2000 SOO o nazwie Zamek Świecie PLH040025 o powierzchni 17,5 ha. Głównym celem ochrony jest nietoperz mopek zachodni, który zaadaptował zamek jako miejsce zimowej hibernacji.

Zobacz też

• Zamek w Świeciu (województwo dolnośląskie)

Bibliografia

• Karolina Zimna, Krzysztof Halicki, Wokół ruin zamku w Świeciu – przedsięwzięcia konserwatorskie i projekty architektoniczne w okresie międzywojennym, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu, zeszyt 11, Bydgoszcz 2006, s. 95–104. [dostęp 2013-02-27].
• Polska: mapa zamków – Warszawa Wrocław: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, 1995
• L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012. ISBN 978-83-213-4158-3. Brak numerów stron w książce
• Maria Spławska-Korczak: Zamek krzyżacki w Świeciu. Próba rekonstrukcji zamku wysokiego w średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014. ISBN 978-83-231-3247-9. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Zamek krzyżacki w Świeciu na oksir.eu
• Zamek krzyżacki i toruński w Świeciu na turystyka.torun.pl
• Opis na zamki.pl
• Opis na zamki.res.pl
• Przepiękny zamek krzyżacki w Świeciu z lotu ptaka na bydgoszcz.wyborcza.pl
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona
• Interaktywna wizualizacja zamku na zobaczzamek.oksir.eu