Tibor Déry

Tibor Déry (ur. 18 października 1894 w Budapeszcie, zm. 18 sierpnia 1977 tamże) – jedna z najważniejszych postaci literatury węgierskiej; poeta, pisarz, dramaturg i eseista, znany skandalista. Przedstawiciel surrealizmu, nazywany przez Györgya Lukácsa „największym analitykiem ludzkiej kondycji naszych czasów”. W dużej mierze inspirował się egzystencjalizmem.

Życie

Urodził się w zamożnej rodzinie mieszczańskiej, która od małego przygotowywała go do kariery przedsiębiorcy wielkoprzemysłowego. Ukończył Akademię Handlową, przez krótki czas pracował jako urzędnik w fabryce wuja. Debiutował w 1917 w najbardziej znaczącym wówczas czasopiśmie literackim Nyugat. Po opublikowaniu swojej pierwszej powieści Lia, autorowi wytoczono proces o obrazę moralności. W następnych latach zorganizował strajk robotników i wstąpił do partii komunistycznej. Był członkiem Dyrektoriatu Pisarzy. Po stłumieniu rewolucji przebywał na emigracji w Czechosłowacji, Austrii, Francji i Niemczech, gdzie zamieszkał na stałe aż do czasu przejęcia władzy przez Hitlera. Na emigracji szukał nie tylko ucieczki przed więzieniem, ale przede wszystkim swobody twórczej, która spotykała się w ojczyźnie pisarza ze sprzeciwem zacofanych kół. Po powrocie do kraju Déry miał trudności z wydawaniem własnych dzieł; pisał więc do szuflady i utrzymywał się z przekładów.

Twórczość

W początkowej fazie swojej twórczości wierny realizmowi oraz powieści psychologicznej z elementami autobiografii, później autor powieści fantastycznych o moralno-społecznym wydźwięku. Był głównym twórcą węgierskiego surrealizmu i dadaizmu. W Polsce znany zwłaszcza dzięki powieści Pan A.G. w X. podejmującej temat wolności nieskrępowanej ramami porządku społecznego i jej egzystencjalnych konsekwencji.

Pisarstwo Déryego cechuje przy tym skłonność do wyrafinowanej ironii, groteski, absurdu w stylu kafkowskim w obrazowaniu socjalistycznej rzeczywistości, a także gry słownej i makabreski. Pisarz chętnie obnaża również kicz i masowość współczesnego świata, jak w prześmiewczym fabularyzowanym eseju Wyimaginowany reportaż z amerykańskiego pop-festiwalu.

Utwory

• Lia, 1917
• Az óriáscsecsemő, 1926
• A befejezetlen mondat, 1937 (wydana w 1947)
• Szemtől-szembe, 1945
• Alvilági játékok, 1946
• Tükör, 1947
• Jókedv és buzgalom, 1948
• Itthon, 1948
• A tanúk, 1948
• Odpowiedź (Felelet), 1950-1952
• Simon Menyhért születése, 1953
• Talpsimogató, 1954
• Ló meg az öregasszony, 1955
• Niki. Historia pewnego psa (Niki. Egy kutya története), 1956
• Pan A.G. w X. (G. A. úr X-ben), 1964
• A kiközösítő, 1966
• Olbrzym (Az óriás), 1967
• Ítélet nincs, 1969
• Wyimaginowany reportaż z amerykańskiego pop-festiwalu (Képzelt riport egy amerikai pop-fesztiválról) 1971
• A napok hordaléka, 1972
• Kochany teściu... (Kedves bóper...), 1973
• Újabb napok hordaléka, 1975
• Kyvagiokén?, 1976
• Jednouchy (A félfülü), 1978

Linki zewnętrzne

• Gustaw Herling-Grudziński, Przedmowa do „Niki”. lewicowo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-15)].