Purchawka chropowata
 Młody owocnik purchawki chropowatej | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
purchawka chropowata |
| Nazwa systematyczna | |
| Lycoperdon perlatum Pers. Observ. mycol. (Lipsiae) 1: 145 (1796) | |
Purchawka chropowata (Lycoperdon perlatum Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny purchawkowatych (Lycoperdaceae))[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lycoperdon, Lycoperdaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
- Lycoperdon bonordenii Massee 1887
- Lycoperdon gemmatum Batsch 1783
- Lycoperdon gemmatum var. perlatum (Pers.) Fr. 1829
- Lycoperdon lacunosum Bull. 1782
- Lycoperdon perlatum var. albidum Alb. & Schwein. 1805
- Lycoperdon perlatum var. bonordenii (Massee) Perdeck 1950
- Lycoperdon perlatum var. dobremezianum Kreisel 1976
- Lycoperdon perlatum var. lacunosum (Bull.) Rea 1922
- Lycoperdon perlatum var. lacunosum Pers. 1801
- Lycoperdon perlatum Pers. 1796 var. perlatum
Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako prochówka kolczysta, purchawka chropawa, purchawka chropowa rozszerzona i purchawka perełkowata[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Wysokość 3–7 cm, średnica 2–4 cm, kształt maczugowaty lub gruszkowaty, o wierzchołku zaokrąglonym, lub zakończonym garbem. Pokryty jest brodawkowatymi kolcami. Początkowo cały owocnik jest biały, dojrzały staje się ochrowy lub brązowy i łysy[4]. Kolce po dotknięciu z łatwością odłamują się, pozostają wówczas po nich okrągławe oczka[5]. W dojrzałym owocniku całe jego wnętrze zamienia się w ogromną ilość zarodników, owocnik na szczycie pęka i przez powstały otwór uwalniają się zarodniki (pod wpływem wiatru lub dotknięcia przez zwierzęta lub ludzi)[6]. Już krople deszczu o średnicy 1 mm są wystarczające do wyrzucenia zarodników. Pojedynczy podmuch wiatru może uwolnić nawet 1 milion zarodników[7].
Dolną część owocnika stanowi podglebie. Początkowo jest białe, podczas dojrzewania ciemnieje i staje się jasnobrązowe, równocześnie stopniowo zamieniając się w glebę i kolumelle. Gleba zajmująca górną część owocnika początkowo jest biała, później stopniowo żółta, oliwkowa i szarobrązowa[8].
- Cechy mikroskopowe
Masa zarodników ma barwę oliwkową. Pojedynczy zarodnik jest kulisty, przeźroczysty, bezbarwny lub jasnożółty, słabo brodawkowany i ma rozmiar 3–4,5 μm. Włośnia jest elastyczna, żółtobrązowa. Jej rozgałęzione dichotomicznie strzępki mają grubość 4–5 μm, są dość grubościenne, rzadko septowane, z jamkami[8].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Gatunek kosmopolityczny, występujący niemal na całej kuli ziemskiej, stwierdzono jego występowanie nawet w subarktycznych rejonach Grenlandii i w subalpejskich rejonach Islandii[9]. W Polsce gatunek bardzo pospolity[10].
Grzyb naziemny, rosnący w lasach i zaroślach. Czasami rośnie również na spróchniałych pniach. Występuje od lata do jesieni, pojedynczo, lub gromadnie[5].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Saprotrof[3]. Grzyb jadalny, rzadko jednak zbierany. Do spożycia nadają się tylko młode owocniki, których wnętrze jest jeszcze białe i elastyczne. Nadaje się do spożycia w stanie świeżym, może też być suszony. Purchawka chropowata jest mało aromatyczna, jednak bardzo smaczna[10]. Nadaje się jako dodatek do potraw gotowanych, najlepiej jednak smakuje pokrojona w plasterki i usmażona[6]. Jest dobrym źródłem białka, węglowodanów, tłuszczów i wielu mikroelementów[11]. Dominują kwasy tłuszczowe: kwas linolowy (37% całkowitej ilości kwasów tłuszczowych), kwas oleinowy (24%), kwas palmitynowy (14,5%) oraz kwas stearynowy (6,4%)[12].
Badania bioakumulacji wykazały, że purchawka chropowata łatwo akumuluje występujące w glebie metale ciężkie oraz selen, i może być wykorzystana w tym celu jako gatunek wskaźnikowy[13]. Doświadczalnie wykazano też jej zdolność do wiązania jonów rtęci z roztworów wodnych, badana jest jej przydatność w tym względzie do oczyszczania wody i ścieków zanieczyszczonych rtęcią[14].
Gatunki podobne
[edytuj | edytuj kod]- purchawka czarniawa (Lycoperdon nigrescens), ale ma od początku ciemne kolce[8]
- purchawka fiolowata (Lycoperdon excipuliforme). Odróżnia się gwiaździstymi kolcami[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Index Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-20] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Pavol Škubla. Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda. Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b Andreas Gminder. Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Gregory PH. (1949). "The operation of the puff-ball mechanism of Lycoperdon perlatum by raindrops shown by ultra-high-speed Schlieren cinematography". Transactions of the British Mycological Society 32 (1): 11–5.
- ↑ a b c Wanda Rudnicka-Jezierska. Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales), Kraków: Instytut Botaniki PAN,1991, ISBN 83-85444-01-7.
- ↑ Jeppson M. The genus Lycoperdon in Greenland and Svalbard. Arctic and Alpine Mycology. Meddelelser om Grønland Bioscience, Copenhagen: 2006, 6, Denmark: Museum Tusculanum Press. p. 106. ISBN 978-87-635-1277-0.
- ↑ a b Albert Pilát, Otto Ušák. Mały atlas grzybów. Warszawa: PWRiL, 1977.
- ↑ Nutritional Composition of Some Wild Edible Mushrooms [online] [dostęp 2014-04-07] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-17].
- ↑ Nedelcheva D, Antonova D, Tsvetkova S, Marekov I, Momchilova S, Nikolova-Damyanova B, Gyosheva M. (2007). "TLC and GC‐MS probes into the fatty acid composition of some Lycoperdaceae mushrooms". Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 30 (18): 2717–27.
- ↑ Ylmaz F, Işloǧlu M, Merdivan M. (2003). "Heavy metal levels in some macrofungi" [online] [dostęp 2014-04-07].
- ↑ Sari A, Tuzen M, Citak D. (2012). "Equilibrium, thermodynamic and kinetic studies on biosorption of mercury from aqueous solution by macrofungus (Lycoperdon perlatum) biomass". Separation Science and Technology 47 (8): 1167–76.