Przejdź do zawartości

Prawo morza

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Prawo morza – dział prawa międzynarodowego publicznego, określający status prawny obszarów morskich oraz statków morskich. Prawo morza opiera się na zwyczaju międzynarodowym oraz umowach międzynarodowych, spośród których najpowszechniej stosowaną[1] jest Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza sporządzona 10 grudnia 1982 w Montego Bay (tzw. Konwencja jamajska)[2]. Prawo pracy na morzu określa Konwencja o Pracy na Morzu uchwalona na konferencji MOP w 2006 r.[3] W Polsce ważnym aktem prawnym jest również Ustawa z 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej[4].

Międzynarodowe konferencje prawa morza

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza konferencja

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza konferencja prawa morza zorganizowana przez Organizację Narodów Zjednoczonych odbyła się w Genewie w dniach 24 lutego – 27 kwietnia 1958[5]. Podstawę prac stanowił projekt konwencji opracowany przez funkcjonującą od 1949[5] Komisję Prawa Międzynarodowego[6]. Rezultatem działań konferencji były cztery konwencje[6][7]:

  • w sprawie morza terytorialnego i strefy przyległej[8];
  • w sprawie morza otwartego[9];
  • w sprawie rybołówstwa i konserwacji zasobów żywych morza otwartego[10];
  • w sprawie szelfu kontynentalnego[11].

Druga konferencja

[edytuj | edytuj kod]

Brak ustaleń w kwestii szerokości morza terytorialnego stał się główną przyczyną zorganizowania kolejnej konferencji, również obradującej w Genewie, w 1960 roku[6]. Delegatom państw ponownie nie udało się wypracować wspólnego stanowiska w tej sprawie, co doprowadziło do fiaska obrad[6]. Wraz z upływem czasu coraz więcej państw zgłaszało roszczenia sięgające dalej niż 12 MM, co określano jako pełzanie jurysdykcji państwowej po morzu otwartym[6].

Trzecia konferencja

[edytuj | edytuj kod]

Trzecia konferencja prawa morza ONZ rozpoczęła się 3 grudnia 1975 w Nowym Jorku i zakończyła 10 grudnia 1982 w Montego Bay[6]. W jej pracach wzięło udział 157 uczestników, którzy obradowali podczas jedenastu sesji[6]. W wyniku jej działań opracowano i przyjęto Konwencję o prawie morza, która oprócz kodyfikacji dotychczasowych zwyczajów, wprowadziła nowe regulacje obejmujące sposoby eksploatacji, badania i ochrony poszczególnych obszarów morskich[6]. Powyższe względy spowodowały uznanie III konferencji prawa morza ONZ za jedną z największych i najbardziej znaczących konferencji w historii stosunków międzynarodowych[6].

Konwencja londyńska

[edytuj | edytuj kod]

Zanieczyszczania mórz zabrania Konwencja londyńska (1972).

Konwencja jamajska

[edytuj | edytuj kod]

Projekt Konwencji o prawie morza uchwalono 30 kwietnia 1982, zaś złożenie podpisów na dokumencie nastąpiło 10 grudnia tego samego roku[6]. W 1993 ratyfikowało ją 60 państw, a weszła w życie w 1994[6]. Składa się na nią 320 artykułów i 9 załączników (aneksów)[2]. Na mocy konwencji utworzono Międzynarodową Organizację Dna Morskiego, Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza oraz Komisję Granic Szelfu Kontynentalnego[12]. Ponadto konwencja stanowi podstawę działania Zgromadzenia Państw Stron Konwencji o Prawie Morza, Komisji koncyliacyjnej zgodnie z Aneksem V, Trybunału arbitrażowego zgodnie z Aneksem VII i Specjalnego trybunału arbitrażowego na podstawie Aneksu VIII[13].

Klasyfikacja obszarów morskich

[edytuj | edytuj kod]

Obszary wchodzące w skład terytorium państwowego:

Obszary podlegające ograniczonej jurysdykcji lub suwerenności państw:

Obszary poza granicami jurysdykcji państw:

Regulacje dotyczące międzynarodowych cieśnin i kanałów

[edytuj | edytuj kod]

Cieśniny

[edytuj | edytuj kod]

Mianem cieśnin międzynarodowych określa się naturalne drogi wodne łączące morza i oceany, nad brzegami których znajdują się terytoria więcej niż jednego państwa[14]. Od czasu określenia szerokości morza terytorialnego na 12 mil morskich nastąpiło przekształcenie 116 cieśnin w tzw. cieśniny terytorialne[15] – Konwencja jamajska objęła je prawem przejścia tranzytowego[16]. Jednocześnie Konwencja zaakceptowała utrzymanie statusu prawnego cieśnin uregulowanych wcześniej osobnymi umowami międzynarodowymi[15].

Cieśnina(-y) Państwa Sąsiednie akweny Akt prawny Regulacje
Cieśniny bałtyckie  Dania  Szwecja Morze Północne i Morze Bałtyckie Traktat kopenhaski z 14 marca 1857, ustawodawstwo duńskie, ustawodawstwo szwedzkie Statki: rezygnacja przez Danię z pobierania opłat od statków i ładunków, zobowiązanie do niezatrzymywania statków pod żadnym pozorem – swoboda żeglugi statków handlowych; okręty wojenne – Dania[17]: limit ilości przepływających okrętów oraz określony czas przejścia; Szwecja[18]: całkowita swoboda przejścia okrętów wojennych
Cieśniny czarnomorskie  Turcja Morze Czarne i Morze Śródziemne Konwencja z Montreux z 20 lipca 1936 Statki: swoboda przepływu i żeglugi na czas neutralności Turcji, w razie stanu wojny zakaz dla statków nieprzyjaciela; okręty wojenne: swobodny przepływ dla lekkich okrętów nawodnych i okrętów pomocniczych[19], ograniczenia dla większych jednostek państw nieczarnomorskich, w razie przystąpienia Turcji do wojny – przepływ floty wojennej uzależniony od uznania władz tureckich
Cieśnina Magellana, Kanał Beagle  Argentyna  Chile Ocean Atlantycki i Ocean Spokojny Traktat graniczny między Chile i Argentyną z 23 lipca 1881, Porozumienie z 10 grudnia 1941, ustawodawstwo chilijskie Początkowo neutralizacja brzegów cieśniny oraz całkowita swoboda przepływu statków i okrętów niezależnie od bandery; od 1941 uchylenie zakazu fortyfikowania cieśniny, zakaz żeglugi w nocy, kontrola przepływających statków[20]; od zakończenia II wojny światowej powrót do poprzednich regulacji
Cieśnina Tirańska  Egipt  Arabia Saudyjska  Izrael Zatoka Akaba i Morze Czerwone Traktat pokojowy izraelsko-egipski

Kanały

[edytuj | edytuj kod]

Określenie międzynarodowy kanał morski stosuje się wobec sztucznych dróg wodnych, które łączą dwa akweny otwarte dla żeglugi międzynarodowej[21]. Umiędzynarodowienie kanału stanowiącego wody wewnętrzne państwa odnosi się do wolności żeglugi i pozostaje bez wpływu na strefę kanału, stanowiącą terytorium państwa[21].

Kanał Państwo Sąsiednie akweny Akt prawny Regulacje
Kanał Sueski  Egipt Morze Śródziemne i Morze Czerwone Konwencja konstantynopolitańska Otwarty dla żeglugi; wielkość statku, procedury związane z przepływem oraz wysokość opłat określone są przez administrację państwową
Kanał Panamski  Panama Ocean Atlantycki i Ocean Spokojny Traktaty Torrijos-Carter z 1977 Otwarty dla żeglugi, od 1999 kontrolowany przez władze Panamy
Kanał Kiloński  Niemcy Morze Bałtyckie i Morze Północne Traktat wersalski z 28 czerwca 1919, wyrok STSM z 1923 w sprawie statku „Wimbledon” Swoboda żeglugi dla flot handlowych i wojskowych państw pozostających w pokoju z Niemcami[22]
Kanał Koryncki  Grecja Morze Jońskie i Morze Egejskie ustawodawstwo greckie, porozumienia bilateralne Swoboda żeglugi dla flot handlowych i wojskowych[23]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. W 2009 roku była wiążąca dla 158 państw i Wspólnoty Europejskiej.
  2. a b Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza, sporządzona w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 59, poz. 543).
  3. Konwencja o pracy na morzu z 23 lutego 2006 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 845), Oświadczenie Rządowe z 16 maja 2013 r. w sprawie mocy obowiązującej Konwencji o pracy na morzu (Dz.U. z 2013 r. poz. 846), Ustawa z 31 sierpnia 2011 r. o ratyfikacji Konwencji o pracy na morzu (Dz.U. z 2011 r. nr 222, poz. 1324). Poprawki do Konwencji o pracy na morzu, zatwierdzone przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie 11 czerwca 2014 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 512), Oświadczenie Rządowe z 13 lutego 2017 r. w sprawie mocy obowiązującej Poprawek z 2014 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 513), Ustawa z 23 września 2016 r. o ratyfikacji Poprawek z 2014 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1835). Poprawki z 2016 r. do Konwencji o pracy na morzu, przyjęte przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie 9 czerwca 2016 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 962), Oświadczenie Rządowe z 11 kwietnia 2019 r. w sprawie mocy obowiązującej Poprawek z 2016 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 963, Ustawa z 13 września 2018 r. o ratyfikacji Poprawek z 2016 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 2041). Teksty oryginalne i lista stron : Maritime Labour Convention. Konwencja zrewidowała 36 wcześniejszych Konwencji o pracy na morzu z lat 1920–96. Zgodnie z art. 8 do nabrania mocy potrzeba 30 ratyfikacji, co nastąpiło w 2013 r. Inne Konwencje MOP wymagają przynajmniej 2 ratyfikacji. Konwencja o pracy na morzu, stan po ratyfikacji przez Polskę, Międzynarodowy Morski Kodeks Pracy.
  4. Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1125).
  5. a b Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 219. ISBN 978-83-7334-294-1.
  6. a b c d e f g h i j k Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 220. ISBN 978-83-7334-294-1.
  7. Conventions on the Law of the Sea, Geneva, 29 April 1958.
  8. Convention on the Territorial Sea and the Contiguous Zone
  9. Convention on the High Seas, Dz.U. z 1963 r. nr 33, poz. 187
  10. Convention on Fishing and Conservation of the Living Resources of the High Seas
  11. Convention on the Continental Shelf, Dz.U. z 1964 r. nr 28, poz. 179
  12. Prawo Morza. poznajmyonz.pl. [dostęp 2009-05-22].
  13. D.R. Bugajski, Międzynarodowe organizacje morskie, Gdynia 2009, s. 98, ISBN 978-83-60278-28-4.
  14. Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 236. ISBN 978-83-7334-294-1.
  15. a b Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 237. ISBN 978-83-7334-294-1.
  16. Art. 38 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza.
  17. W odniesieniu do Bełtów.
  18. W odniesieniu do Sundu.
  19. Pod warunkiem uprzedzenia na 8 do 15 dni przed przepływem.
  20. Poza sojuszniczymi.
  21. a b Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 240. ISBN 978-83-7334-294-1.
  22. W 1936 III Rzesza jednostronnie wypowiedziała obowiązujące przepisy odnoszące się do Kanału Kilońskiego, przywróciły je dopiero brytyjskie władze okupacyjne.
  23. Kanał Koryncki nie jest kanałem międzynarodowym. Zob. D.R. Bugajski, Prawa żeglugowe okrętu w świetle prawa międzynarodowego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009, s. 295–297, ISBN 978-83-7383-351-7.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]