Paprotniki

Paprotniki
	; Morfologia nerecznicy samczej
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Gromada	paprotniki
	Nazwa systematyczna
	Pteridophyta
Synonimy
	Filicinophyta, Polypodiophyta, Pterophyta;
	Filicinophyta, Polypodiophyta, Pterophyta;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Paprotniki (Pteridophyta^[a]) – historyczny takson w randze gromady (typu), który stosowany był w dawnych systemach klasyfikacyjnych roślin naczyniowych^[3]. Paprotniki wyróżnione były w systemach Augusta Wilhelma Eichlera z 1883, Adolfa Englera z 1892, a po raz ostatni wymieniane były jako takson w latach 90. XX wieku (wznawiany podręcznik botaniki Strasburgera z 1991)^[4]. Spośród roślin współczesnych do grupy tej zaliczano widłaki, skrzypy, psylotowe i paprocie. Obecnie wiadomo, że grupa ta w takim ujęciu ma charakter parafiletyczny^[5]^[6]. W miejsce dawnych paprotników wyróżnia się odrębne ww. linie rozwojowe roślin, opisywane zwykle w randze gromad, podgromad lub klas^[3]^[7]. Nazwa "paprotniki" stosowana jest często zwyczajowo, a nie taksonomicznie, w podobnym jak niegdyś znaczeniu, w odniesieniu do roślin zarodnikowych, u których pokoleniem dominującym jest sporofit i które osiągnęły podobnie wysoki poziom budowy i rozwoju^[8].

Pozycja filogenetyczna paprotników

Fragment drzewa filogenetycznego obejmujący taksony zaliczane dawniej do paprotników (nazwy wytłuszczone)^[5]:

mchy (Bryophyta)

widłaki (Lycopodiophyta)

Euphyllophyta

rośliny nasienne (Spermatophyta)

Monilophyta

psylotowe (Psilotopsida)

skrzypowe (Equisetopsida)

	strzelichowe (Marattiopsida)

	paprociowe (Pteridopsida)

Cechy wspólne

Przyczyną łączenia w jeden takson różnych linii rozwojowych roślin było podobieństwo ich cyklów rozwojowych. Gametofit jest rośliną samodzielną (zieloną lub żyjącą w symbiozie z grzybami). Rozmnażanie płciowe uzależnione jest od wody – plemniki przepływają z plemni do rodni. Po zapłodnieniu z rodni wyrasta sporofit, który usamodzielnia się i osiąga większe rozmiary od gametofitu. U wszystkich grup zaliczanych do paprotników podobnie przebiega proces wytwarzania zarodników, powstających po mejozie w specjalnych organach zwanych zarodniami^[3].

Systematyka

Po wcześniejszym odłączeniu się linii rozwojowej widłaków, a później roślin nasiennych, pozostałe rośliny tworzą linię rozwojową oznaczaną bez rangi systematycznej lub jako gromadę pod nazwą Monilophyta. Poniżej podany jest jej podział systematyczny (taksony monofiletyczne)^[5]:

Klasa: psylotowe Psilotopsida
- Rząd: nasięźrzałowce Ophioglossales
  - Rodzina: nasięźrzałowate Ophioglossaceae (incl. Botrychiaceae, Helminthostachyaceae)
- Rząd: psylotowce Psilotales
  - Rodzina: psylotowate Psilotaceae (incl. Tmesipteridaceae)
Klasa: skrzypowe Equisetopsida (=Sphenopsida)
- Rząd: skrzypowce Equisetales
  - Rodzina: skrzypowate Equisetaceae
Klasa: strzelichowe Marattiopsida
- Rząd: strzelichowce Marattiales
  - Rodzina: strzelichowate Marattiaceae (incl. Angiopteridaceae, Christenseniaceae, Danaeaceae, Kaulfussiaceae)
Klasa: paprociowe Pteridopsida (=Filicopsida, Polypodiopsida)
- Rząd: długoszowce Osmundales
  - Rodzina: długoszowate Osmundaceae
- Rząd: rozpłochowce Hymenophyllales
  - Rodzina: rozpłochowate Hymenophyllaceae (incl. Trichomanaceae)
- Rząd: glejcheniowce Gleicheniales
  - Rodzina: glejcheniowate Gleicheniaceae (incl. Dicranopteridaceae, Stromatopteridaceae)
  - Rodzina: Dipteridaceae (incl. Cheiropleuriaceae)
  - Rodzina: Matoniaceae
- Rząd: szparnicowce Schizaeales
  - Rodzina: Lygodiaceae
  - Rodzina: Anemiaceae (incl. Mohriaceae)
  - Rodzina: szparnicowate Schizaeaceae
- Rząd: salwiniowce Salviniales
  - Rodzina: marsyliowate Marsileaceae (incl. Pilulariaceae)
  - Rodzina: salwiniowate Salviniaceae (incl. Azollaceae)
- Rząd: olbrzymkowce Cyatheales
  - Rodzina: Thyrsopteridaceae
  - Rodzina: Loxomataceae
  - Rodzina: Culcitaceae
  - Rodzina: Plagiogyriaceae
  - Rodzina: Cibotiaceae
  - Rodzina: olbrzymkowate Cyatheaceae (incl. Alsophilaceae, Hymenophyllopsidaceae)
  - Rodzina: diksoniowate Dicksoniaceae (incl. Lophosoriaceae)
  - Rodzina: Metaxyaceae
- Rząd: paprotkowce Polypodiales
  - Rodzina: Lindsaeaceae (incl. Cystodiaceae, Lonchitidaceae)
  - Rodzina: Saccolomataceae
  - Rodzina: Dennstaedtiaceae (incl. Hypolepidaceae, Monachosoraceae, Pteridiaceae)
  - Rodzina: Pteridaceae (incl. Acrostichaceae, Actiniopteridaceae, Adiantaceae, Anopteraceae, Antrophyaceae, Ceratopteridaceae, Cheilanthaceae, Cryptogrammaceae, Hemionitidaceae, Negripteridaceae, Parkeriaceae, Platyzomataceae, Sinopteridaceae, Taenitidaceae, Vittariaceae)
  - Rodzina: zanokcicowate Aspleniaceae
  - Rodzina: zachylnikowate Thelypteridaceae
  - Rodzina: rozrzutkowate Woodsiaceae (incl. Athyriaceae, Cystopteridaceae)
  - Rodzina: podrzeniowate Blechnaceae (incl. Stenochlaenaceae)
  - Rodzina: Onocleaceae
  - Rodzina: nerecznicowate Dryopteridaceae (incl. Aspidiaceae, Bolbitidaceae, Elaphoglossaceae, Hypodematiaceae, Peranemataceae)
  - Rodzina: Oleandraceae
  - Rodzina: dawaliowate Davalliaceae
  - Rodzina: paprotkowate Polypodiaceae (incl. Drynariaceae, Grammitidaceae, Gymnogrammitidaceae, Loxogrammaceae, Platyceriaceae, Pleurisoriopsidaceae)

Uwagi

↑ Nazwa naukowa stosowana bywa w różnych ujęciach taksonomicznych odchodząc od pierwotnego znaczenia, np. wg ITIS^[2] to monotypowa gromada obejmująca paprociowe.

Przypisy

↑ Jakub Mowszowicz: Zarys systematyki roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982. ISBN 83-01-00708-7.
↑ Pteridophyta, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2021-04-04] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika Systematyka. Wyd. t. 2, wydanie 10. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 83-01-10951-3.
↑ Krzysztof Rostański: Wykłady z botaniki systematycznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Podręczniki i Skrypty Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 15, 2003. ISBN 83-226-1245-1.
↑ ^a ^b ^c Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf: A classification for extant ferns. Taxon 55(3): 705–731, 2006. [dostęp 2009-03-24]. (ang.).
↑ Pryer, Kathleen M., Eric Schuettpelz, Paul G. Wolf, Harald Schneider, Alan R. Smith and Raymond Cranfill: Phylogeny and evolution of ferns (monilophytes) with a focus on the early leptosporangiate divergences. American Journal of Botany 91:1582-1598, 2004. [dostęp 2009-03-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-26)]. (ang.).
↑ James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families – An expanded family scheme. Department of Plant Biology, Cornell University. [dostęp 2009-03-24]. (ang.).
↑ Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2003, s. 302. ISBN 83-7073-223-2.

[3] Nazwa naukowa stosowana bywa w różnych ujęciach taksonomicznych odchodząc od pierwotnego znaczenia, np. wg ITIS^[2] to monotypowa gromada obejmująca paprociowe.

[Mowszowicz1982-1] Jakub Mowszowicz: Zarys systematyki roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982. ISBN 83-01-00708-7.

[2] Pteridophyta, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2021-04-04] (ang.).

[szweykowscy-4] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika Systematyka. Wyd. t. 2, wydanie 10. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 83-01-10951-3.

[Rostański2003-5] Krzysztof Rostański: Wykłady z botaniki systematycznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Podręczniki i Skrypty Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 15, 2003. ISBN 83-226-1245-1.

[smith-6] Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf: A classification for extant ferns. Taxon 55(3): 705–731, 2006. [dostęp 2009-03-24]. (ang.).

[Pryer_Kathleen_M_Eric_Schuettpelz2004-7] Pryer, Kathleen M., Eric Schuettpelz, Paul G. Wolf, Harald Schneider, Alan R. Smith and Raymond Cranfill: Phylogeny and evolution of ferns (monilophytes) with a focus on the early leptosporangiate divergences. American Journal of Botany 91:1582-1598, 2004. [dostęp 2009-03-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-26)]. (ang.).

[Classification_of_extant-8] James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families – An expanded family scheme. Department of Plant Biology, Cornell University. [dostęp 2009-03-24]. (ang.).

[Wójciak2003-s302-9] Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2003, s. 302. ISBN 83-7073-223-2.

[1]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[2]