Przejdź do zawartości

Powiat chrzanowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powiat chrzanowski
powiat
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

TERC

1203

Siedziba

Chrzanów

Starosta

Bartłomiej Gębala

Powierzchnia

371,6 km²

Populacja (31.12.2020)
• liczba ludności


123 664[1]

• gęstość

335,1 os./km²

Urbanizacja

62,87%

Tablice rejestracyjne

KCH

Adres urzędu:
ul. Partyzantów 2
32-500 Chrzanów
Szczegółowy podział administracyjny
Plan powiatu chrzanowskiego
Liczba gmin miejsko-wiejskich

4

Liczba gmin wiejskich

1

Położenie na mapie województwa
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej
Flaga powiatu przed budynkiem Starostwa w Chrzanowie
Pieczęć Starostwa w Chrzanowie z dokumentu z 1929 r.
Dawny budynek Starostwa Powiatowego w Chrzanowie przy al. Henryka

Powiat chrzanowski – powiat w Polsce w województwie małopolskim, odtworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Chrzanów. Powiat chrzanowski powstał po raz pierwszy w latach 1853/1854 jako jeden z dwóch powiatów Wielkiego Księstwa Krakowskiego w Królestwie Galicji.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku[2] powiat zamieszkiwało 124 536 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 124 190 osób[3].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

W skład powiatu wchodzą:

Środowisko geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Według najnowszej aktualizacji przebiegu granic mezoregionów fizycznogeograficznych Polski, przygotowanej przez PAN, powiat chrzanowski leży w południowo-zachodniej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Z kolei utwory geomorfologiczne w zachodniej części powiatu należą do Pagórów Jaworznickich, części Wyżyny Śląskiej. Południowa część powiatu leży w Kotlinie Oświęcimskiej części Doliny Górnej Wisły[4]. Występowanie poszczególnych jednostek geomorfologicznych przedstawia się następująco:

  • południowo-zachodni fragment Wyżyny Olkuskiej (gmina Trzebinia),
  • zachodni fragment Rowu Krzeszowickiego (południowa i zachodnia część gminy Trzebinia, wschodnia i zachodnia część gminy Chrzanów, północna część gminy Libiąż),
  • zachodni fragment Garbu Tenczyńskiego (gminy: Alwernia, Babice, Libiąż i Chrzanów),
  • wschodni fragment Pagórów Jaworznickich (północno-zachodnia część gminy Chrzanów, niewielki klin w środkowej części gminy Trzebinia).
  • południowy fragment Dolina Górnej Wisły (południowa część gminy Libiąż, Babice i Alwernia[5])

Południową granicę powiatu wyznacza rzeka Wisła, a jej lewy dopływ Chechło jest największą z lokalnych rzek.

Użytkowanie gruntów

[edytuj | edytuj kod]
  • grunty orne – 25,17%
  • sady – 0,55%
  • łąki – 5,91%
  • pastwiska – 0,63%
  • lasy i grunty leśne – 40,02%
  • pozostałe grunty – 27,72%[potrzebny przypis]

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Dzieje ziem powiatu do 1853 r.

[edytuj | edytuj kod]

Teren powiatu chrzanowskiego w jego największej historycznej rozciągłości, należy do najstarszych ośrodków osadniczych w Polsce. Dzieje powiatu chrzanowskiego związane są z górnictwem rud cynku i ołowiu, z których uzyskiwano też spore ilości srebra.

Pierwsze wzmianki źródłowe na temat Chrzanowa pochodzą z XII wieku. Zapiski dotyczą handlowego, tranzytowego charakteru miasta na drodze ze Śląska do Małopolski i dalej na Ruś. W okresie I Rzeczypospolitej ziemie obecnego powiatu należały do powiatu krakowskiego od 1397 r. i podlegały staroście grodowemu w Krakowie[6]. W 1795 r. zostały włączone do dystryktu olkuskiego w Galicji Zachodniej. W 1809 r. przeszły pod administrację Księstwa Warszawskiego i należały do departamentu krakowskiego. W latach 1815–1846 ziemie obecnego powiatu wchodziły w skład Wolnego Miasta Krakowa. Od 1846 r. należały do włączonego do Austrii Wielkiego Księstwa Krakowskiego.

Powiat chrzanowski 1853–1945

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Powiat chrzanowski (Galicja).

Powiat chrzanowski powstał w latach 1853/54 w ramach reformy administracyjnej przeprowadzonej w Wielkim Księstwie Krakowskim i Królestwie Galicji, które zostały podzielone na powiaty. W 1860 r. do powiatu chrzanowskiego wcielono powiat jaworznicki. Od tego czasu, aż do roku 1939, granice powiatu pozostały niezmienne i na zachodzie biegły wzdłuż rzeki Przemszy, oddzielającej powiat od Górnego Śląska. Na południu granica powiatu opierała się na Wiśle, a na północy o granicę Austrii (Wielkiego Księstwa Krakowskiego) z Rosją (Królestwem Polskim), a po 1918 r. była to granica pomiędzy województwem krakowskim i kieleckim. Na wschodzie granica powiatu przebiegała na wschód od Poręby-Żegot i Rudawy, granicząc z powiatem krakowskim. Powierzchnia powiatu wynosiła 721 km², a ludność w 1931 r. liczyła 138 960 mieszkańców.

Starostowie w II RP:

Jesienią 1939 r., po ataku i podboju, okupacji Polski przez III Rzeszę, powiat chrzanowski został po raz pierwszy w swej historii podzielony: zachodnia część z Chrzanowem, Jaworznem i Trzebinią została włączona bezpośrednio do Rzeszy Niemieckiej na prawach powiatu w Gau Oberschlesien. Wschodnia część z Krzeszowicami została włączona do Generalnego Gubernatorstwa. Taki podział utrzymał się do końca wojny. Od jesieni 1939 r. do stycznia 1940 r. obowiązki okupacyjnego starosty (landrata) pełnił dr Schutz, a od stycznia 1940 r. dr Cantner, który oficjalną nominację na starostę chrzanowskiego otrzymał dopiero 1 maja 1941 r.[10]

Powiat chrzanowski w latach 1945–1975

[edytuj | edytuj kod]

Odrodzony po II wojnie światowej powiat chrzanowski powrócił do swych granic sprzed 1939 r. Należał do województwa krakowskiego i obejmował początkowo miasta: Chrzanów, Jaworzno, Szczakowa, Trzebinia i Krzeszowice oraz okoliczne obszary wiejskie. W 1953 r. od powiatu oderwano osiedle Jęzor i przyłączono do powiatu sosnowieckiego w woj. katowickim. Rok później powiat chrzanowski powiększył się o wieś Brzoskwinia scedowaną przez powiat krakowski. Jednocześnie od powiatu oderwano wieś Lgota, którą przyłączono do powiatu olkuskiego. W 1958 r. Lgota powróciła w granice powiatu chrzanowskiego.

W roku 1954 na mocy reformy administracyjnej na obszarach wiejskich powołano gromady, z których następnie w roku 1956 wyodrębniono osiedla: Chełmek i Libiąż Mały, a w roku 1958 kolejne osiedla Siersza i Jeleń. Miasto Jaworzno w roku 1956 zostało wyłączone z powiatu chrzanowskiego, stając się miastem na prawach powiatu. Do Jaworzna przyłączono okoliczne wsie.

Dziesięć lat później – w roku 1968 – ludność i powierzchnia utworzonych jednostek administracyjnych przedstawiała się następująco:[11]

Jednostka Ludność
Powierzchnia
Powiat chrzanowski
3 miasta, 4 osiedla, 17 gromad
151 000 648 km²
Jaworzno
1 miasto na prawach powiatu
62 000 79 km²

W roku 1969 osiedla Chełmek i – po zmianie nazwy – Libiąż uzyskały prawa miejskie, a osiedle Siersza zostało połączone z Trzebinią w miasto Trzebinia-Siersza. W 1958 roku Jeleń otrzymał status osiedla, a w 1973 roku prawa miejskie W roku 1973, wraz z ustawowym zniesieniem statusu osiedli zniesiono gromady wiejskie, powołując w ich miejsce gminy w kształcie zbliżonym do obecnego.

Obszar byłego powiatu w latach 1975–1998

[edytuj | edytuj kod]

Teren dotychczas istniejącego powiatu chrzanowskiego oraz Jaworzna został wskutek reformy administracyjnej z roku 1975 podzielony między województwa:

  • katowickie, w którym znalazły się miasta Chrzanów, Jaworzno, Jeleń, Libiąż i Trzebinia-Siersza oraz gminy Babice i Myślachowice (a także gminy wiejskie z siedzibą w wymienionych miastach),
  • krakowskie, do którego trafiły Krzeszowice (miasto i gmina) oraz gmina Alwernia,
  • bielskie, w którym znalazły się miasto i gmina Chełmek.

W roku 1977 miasto Jeleń przyłączono do Jaworzna jako kolejną dzielnicę, a nazwę miasta Trzebinia-Siersza zredukowano tylko do pierwszego członu. Dokonano korekt w podziale na gminy, likwidując m.in. gminę Myślachowice.

Wraz z powołaniem pomocniczych jednostek województwa katowickiego – tzw. rejonów – Chrzanów, Jaworzno, Trzebinia, Libiąż i Babice utworzyły rejon chrzanowski.

Wskutek reformy z lat 1991–1992 miasta Chrzanów, Trzebinia i Libiąż połączyły się z gminami wiejskimi mającymi w nich siedziby (miasto i gmina z siedzibą w mieście posiadały de facto wspólne urzędy), tworząc trzy gminy miejsko-wiejskie. W ten sposób liczba gmin w rejonie chrzanowskim zmniejszyła się z ośmiu do pięciu.

W roku 1993 Alwernia, pozostająca w województwie krakowskim, uzyskała prawa miejskie i stała się siedzibą gminy miejsko-wiejskiej.

Powiat chrzanowski od 1999 roku

[edytuj | edytuj kod]

Na etapie projektowania nowego podziału administracyjnego, uwzględniającego istnienie powiatów, władze gminy Krzeszowice zdecydowanie sprzeciwiały się przyłączeniu do powiatu chrzanowskiego, dążąc do powołania odrębnego powiatu krzeszowickiego. Wynikało to między innymi z obaw, że Chrzanów zdecyduje się wejść w skład województwa śląskiego. Jednak władze Chrzanowa, Libiąża, Trzebini i Babic opowiedziały się za wejściem do województwa małopolskiego. Władze Alwerni wyraziły chęć dołączenia do tych czterech gmin i utworzenia wspólnego powiatu, natomiast Jaworzno głównie z przyczyn ekonomicznych i infrastrukturalnych zdecydowało się wejść w województwo śląskie. Nie doszło do utworzenia powiatu krzeszowickiego ze względu na niespełnienie kryteriów ludnościowych. Z kolei władze Chełmka zdecydowały o zachowaniu istniejącego powiązania administracyjnego z Oświęcimiem.

W rezultacie, istniejący w obecnym kształcie od 1999 roku powiat chrzanowski nie obejmuje już miast: Jaworzno (obecnie samodzielne miasto na prawach powiatu w województwie śląskim), Chełmek (obecnie w powiecie oświęcimskim, województwo małopolskie) oraz Krzeszowice (obecnie w powiecie krakowskim, także województwo małopolskie).

Starostowie chrzanowscy:

  • Andrzej Saługa, styczeń 1999 – grudzień 2001
  • Ryszard Kosowski, grudzień 2001 – listopad 2002
  • Wiktor Cypcar, listopad 2002 – listopad 2004
  • Kazimierz Boroń, listopad 2004 – listopad 2006
  • Janusz Szczęśniak, listopad 2006 – grudzień 2010
  • Adam Potocki, grudzień 2010 – grudzień 2014
  • Janusz Szczęśniak, grudzień 2014 – listopad 2018
  • Andrzej Uryga, listopad 2018 –

Wicestarostowie chrzanowscy:

  • Ryszard Kosowski, styczeń 1999 – lipiec 2000
  • Tadeusz Kołacz, lipiec 2000 – listopad 2004
  • Stanisława Klimczak, listopad 2004 – listopad 2006
  • Adam Potocki, listopad 2006 – grudzień 2010
  • Maria Siuda, grudzień 2010 – grudzień 2014
  • Krzysztof Kasperek, grudzień 2014 – listopad 2018
  • Bartłomiej Gębala, listopad 2018 –

Ludność

[edytuj | edytuj kod]
Starostwo Powiatowe w Chrzanowie

Statystyka

[edytuj | edytuj kod]

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2008):

  Ogółem Kobiety Mężczyźni
osób % osób % osób %
Ogółem 127 660 100 65 868 51,60 61 792 48,40
Miasto 80 254 62,87 41 546 32,54 38 708 30,32
Wieś 47 406 37,13 24 322 19,05 23 084 18,08
  • Piramida wieku mieszkańców powiatu chrzanowskiego w 2014 roku[12].

Liczba ludności w poszczególnych gminach (dane z 2006, 2007 i 2008[13] źródło: GUS)

Gmina Liczba mieszkańców
(2008)
Liczba mieszkańców
(2007)
Liczba mieszkańców
(2006)
Udział w liczbie
mieszkańców powiatu (2008)
Przyrost naturalny
na 1000 ludności (2006/07)
Alwernia 12 717 12 732 12 726 9,96% +0,47
Babice 8 883 8 873 8 824 6,96% +5,55
Chrzanów 49 399 49 499 49 733 38,70% -4,71
Libiąż 22 685 22 757 22 846 17,77% -3,90
Trzebinia 33 976 33 998 33 964 26,61% +1,00
Ogółem 127 660 127 859 128 093 100,0% -1,83

Kościoły i związki wyznaniowe

[edytuj | edytuj kod]

Administracja

[edytuj | edytuj kod]

Mieszkańcy powiatu wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 12.

Sąsiednie powiaty

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
  2. l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
  3. GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020.
  4. Jerzy Solon i inni, Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, „Geographia Polonia”, 2018, ISSN 0016-7282 [dostęp 2020-11-03] (ang.).
  5. Położenie - Gmina Alwernia [online], alwernia.pl [dostęp 2018-01-28].
  6. Ziemia Chrzanowska i Jaworzno. Monografia, Kraków 1969, str. 361
  7. Ruch służbowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych od 1 sierpnia do 1 września 1923 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”, s. 24, Nr 23 z 30 września 1923. 
  8. II. Ruch służbowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych od 1 grudnia 1923 do 1 stycznia 1924 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. 1, s. 22, 1 marca 1924. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. 
  9. II. Ruch służbowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych od 1 grudnia 1923 do 1 stycznia 1924 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. 1, s. 21, 1 marca 1924. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. 
  10. Chrzanów, studia z dziejów miasta, t. II, Chrzanów 1999, str. 16–17
  11. Źródło: Julian Zinkow, Informator turystyczny powiatu chrzanowskiego, Wydawnictwo artystyczno-graficzne, Kraków 1968
  12. Powiat chrzanowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  13. Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2008 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008. ISSN 1734-6118. (pol.).
  14. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2019-12-13].
  15. Paweł Mocny, Świadkowie Jehowy wznawiają zebrania stacjonarne w powiatach olkuskim, oświęcimskim, wadowickim i chrzanowskim [online], olkusz.naszemiasto.pl, 7 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-07].
  16. Paweł Mocny, Obchody Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa 2022. Uroczystości odbędą się w pow. olkuskim, wadowickim, oświęcimskim i chrzanowskim [ZDJĘCIA] [online], olkusz.naszemiasto.pl, 15 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-15].
  17. Chrzanów, Trzebinia. Świadkowie Jehowy wznawiają publiczną działalność [online], chrzanow.naszemiasto.pl, 23 czerwca 2022.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Chrzanów, studia z dziejów miasta, t. II, Chrzanów 1999. ISBN 83-906081-3-8
  • Ziemia Chrzanowska i Jaworzno. Monografia, Kraków 1969
  • Heimat Kalender des Kreises Krenau 1942, Krenau (Chrzanów) 1941
  • Starostowie chrzanowscy. chrzanow.dk. [dostęp 2015-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-17)].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]