Szczaw

Szczaw
	; Szczaw zwyczajny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	rdestowate
Rodzaj	szczaw
	Nazwa systematyczna
	Rumex L.; Sp. Pl. 333. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Rumex patientia L.
Synonimy
	Acetosa Mill.; Acetosella (Meisn.) Fourr.; Bucephalora Pau; Lapathum P. Miller;
	Acetosa Mill.; Acetosella (Meisn.) Fourr.; Bucephalora Pau; Lapathum P. Miller;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Szczaw (Rumex L.) – rodzaj roślin z rodziny rdestowatych. Obejmuje około 200 gatunków szeroko rozprzestrzenionych na całym świecie^[5], zwłaszcza w strefach klimatu umiarkowanego. Rośliny z tego rodzaju bywają kłopotliwe do identyfikacji, gatunki są bardzo zmienne, do cech diagnostycznych niezbędnych do prawidłowego oznaczenia gatunków należą detale budowy kwiatów^[6]. Występują na terenach ruderalnych, na brzegach wód, na terenach zalewowych zarówno nad rzekami, jak i wzdłuż wybrzeży morskich, na łąkach^[7].

Niektóre gatunki są jadalne i wykorzystywane jako warzywo, zwłaszcza szczaw zwyczajny, ogrodowy i tarczolistny, inne gatunki są chwastami w uprawach lub wykorzystywane są leczniczo (np. szczaw kędzierzawy)^[7].

Rozmieszczenie

Rośliny z tego rodzaju spotykane są niemal na całym świecie, ale największe ich zróżnicowanie występuje w strefie klimatu umiarkowanego w Europie i Azji^[7]. Większość przedstawicieli rośnie w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej, nieliczne gatunki występują w analogicznych warunkach na półkuli południowej. Niektóre gatunki są szeroko rozpowszechnione jako gatunki zawlekane przez człowieka^[6].

Gatunki flory Polski^[8]

Do rodzimej flory Polski należy 15 gatunków szczawiu:

szczaw alpejski Rumex alpinus L.
szczaw błotny Rumex palustris Sm.
szczaw gajowy Rumex sanguineus L.
szczaw górski Rumex alpestris Jacq. ≡ R. arifolius All.
szczaw kędzierzawy Rumex crispus L.
szczaw lancetowaty Rumex hydrolapathum Huds.
szczaw nadmorski Rumex maritimus L.
szczaw polny Rumex acetosella L.
szczaw różnolistny Rumex × heterophyllus Schultz (R. aquaticus × R. hydrolapathum)
szczaw skupiony Rumex conglomeratus Murray
szczaw tarczolistny Rumex scutatus L.
szczaw tępolistny Rumex obtusifolius L.
szczaw ukraiński Rumex ucranicus Besser ex Spreng.
szczaw wodny Rumex aquaticus L.
szczaw zwyczajny Rumex acetosa L.

Gatunkami zawleczonymi i zadomowionymi są:

szczaw domowy Rumex longifolius DC.
szczaw omszony Rumex confertus Willd.
szczaw rozpierzchły Rumex thyrsiflorus Fingerh.

Do gatunków uprawianych i przejściowo dziczejących lub przejściowo zawlekanych na teren Polski (efemerofitów) należą^[8]^[9]:

szczaw dziurkowany Rumex bucephalophorus L.
szczaw pogięty Rumex flexuosus Sol. ex Hook.f.
szczaw jajowaty Rumex obovatus Danser
szczaw żółty Rumex patientia L.
szczaw ozdobny Rumex pulcher L.
szczaw ogrodowy Rumex rugosus Campd.
szczaw wierzbolistny Rumex salicifolius Weinm.
szczaw wąskolistny Rumex stenophyllus Ledeb.
szczaw tienszański Rumex thjanschanicus Losinsk.
szczaw trójkątnodziałkowy Rumex triangulivalvis (Danser) Rech. f.
szczaw bulwiasty Rumex tuberosus L.

Morfologia

Pokrój: Przeważnie byliny osiągające do 2 m wysokości, rzadziej rośliny jednoroczne i dwuletnie, zwykle z głębokimi korzeniami, czasem z kłączami i rozłogami. Nagie lub owłosione^[7]^[6].
Liście: Skrętoległe. Zwykle długoogonkowe, z niewielką, często wąską blaszką liściową i luźną gatką u nasady liścia^[7]^[6].
Kwiaty: Obupłciowe lub rozdzielnopłciowe, zebrane w kwiatostan groniasty lub wiechowaty, żółtawo lub czerwonawo zabarwiony. Kwiaty z okwiatem sześciolistkowym (w dwóch okółkach po trzy listki). Pręcików jest 6, zalążnia jednokomorowa, górna, słupek zwieńczony jest 3 piórkowatymi znamionami^[7]^[6].
Owoce: Trójgraniasty, jednonasienny orzeszek otulony listkami wewnętrznego okółka kwiatu, często opatrzonymi guzkami lub kolczastymi na brzegach^[7]^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podrodziny Polygonoideae, rodziny rdestowatych (Polygonaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych^[2]. W obrębie podrodziny reprezentuje plemię Rumiceae^[4], obejmujące trzy rodzaje, w obrębie których bazalnym jest szczawiór Oxyria, a szczaw tworzy wspólny klad z siostrzanym rodzajem rabarbar Rheum. Gatunki w obrębie rodzaju szczaw tworzą dwa główne klady – jeden stanowi podrodzaj subg. Rumex, a drugi podrodzaj Acetosa (wraz z zagnieżdżonymi w nim i włączonymi do niego dawniej wyodrębnianymi podrodzajami Acetosella i Platypodium) oraz siostrzany do niego podrodzaj Emex^[10].

Pozycja rodzaju na tle kladogramu podrodziny Polygonoideae^[2]^[10]

Oxygonum

Persicaria

	Bistorta

	Aconogonon + Koenigia

Fagopyrum

Pteroxygonum

	Calligonum

	Pteropyrum

Oxyria

	Rumex

	Rheum

Knorringia

Reynoutria

	Fallopia

	Muehlenbeckia

Duma

	Atraphaxis

	Polygonum

Wykaz gatunków^[5]

Rumex × abortivus Ruhmer
Rumex abyssinicus Jacq.
Rumex acetosa L. – szczaw zwyczajny
Rumex acetosella L. – szczaw polny
Rumex × acutus L.
Rumex aegyptiacus L.
Rumex aeroplaniformis Eig
Rumex × akeroydii Rumsey
Rumex albescens Hillebr.
Rumex alcockii Rech.f.
Rumex algeriensis Barratte & Murb.
Rumex alpinus L. – szczaw alpejski
Rumex altissimus Alph.Wood
Rumex alveolatus Losinsk.
Rumex amanus Rech.f.
Rumex × ambigens Hausskn.
Rumex amurensis F.Schmidt ex Maxim.
Rumex andinus Rech.f.
Rumex angulatus Rech.f.
Rumex angustifolius Campd.
Rumex × anisotylodes Sumnev.
Rumex aquaticiformis Rech.f.
Rumex aquaticus L. – szczaw wodny
Rumex aquitanicus Rech.f.
Rumex arcticus Trautv.
Rumex arcuatoramosus Rech.f.
Rumex × areschougii Beck
Rumex argentinus Rech.f.
Rumex arifolius All.
Rumex aristidis Coss.
Rumex armenus K.Koch
Rumex × armoraciifolius Neuman
Rumex × arpadianus Bihari
Rumex atlanticus Coss. ex Batt.
Rumex × attenuatus Valta
Rumex aureostigmatica Kom.
Rumex azoricus Rech.f.
Rumex × babiogorensis Zapał.
Rumex × balatonus Borbás
Rumex balcanicus Rech.f.
Rumex × baqubensis Rech.f.
Rumex beringensis Jurtzev & V.V.Petrovsky
Rumex bidens R.Br.
Rumex bipinnatus L.f.
Rumex bithynicus Rech.f.
Rumex × bontei Danser
Rumex × borbasii Błocki
Rumex brachypodus Rech.f.
Rumex brasiliensis Link
Rumex britannica L.
Rumex brownii Campd.
Rumex bryhnii Snogerup
Rumex bucephalophorus L. – szczaw dziurkowany
Rumex × cacozelus Valta
Rumex × caldeirarum Rech.f.
Rumex californicus Rech.f.
Rumex × callianthemus Danser
Rumex × castrensis Rech.f.
Rumex caucasicus Rech.f.
Rumex × celticus Akeroyd
Rumex chalepensis Mill.
Rumex chrysocarpos Moris
Rumex × comaumensis Rech.f.
Rumex confertus Willd. – szczaw omszony
Rumex × confusus Simonk.
Rumex conglomeratus Murray – szczaw skupiony
Rumex × conspersus Hartm.
Rumex × corconticus Kubát
Rumex cordatus Poir.
Rumex × cornubiensis Holyoak
Rumex costaricensis Rech.f.
Rumex crassus Rech.f.
Rumex crispellus Rech.f.
Rumex crispissimus Kuntze
Rumex crispus L. – szczaw kędzierzawy
Rumex cristatus DC.
Rumex crystallinus Lange
Rumex cuneifolius Campd.
Rumex cyprius Murb.
Rumex darwinianus Rech.f.
Rumex densiflorus Osterh.
Rumex dentatus L.
Rumex × digeneus Beck
Rumex × dimidiatus Hausskn.
Rumex × dissimilis Rech.f.
Rumex × dolosus Valta
Rumex dregeanus Meisn.
Rumex drummondii Meisn.
Rumex × dufftii Hausskn.
Rumex dumosus A.Cunn. ex Meisn.
Rumex × dumulosus Hausskn.
Rumex elbrusensis Boiss.
Rumex ellipticus Greene
Rumex ephedroides Bornm.
Rumex × erubescens Simonk.
Rumex evenkiensis Elis.
Rumex × exspectatus Rech.f.
Rumex × fallacinus Hausskn.
Rumex fascicularis Small
Rumex fischeri Rchb.
Rumex flexicaulis Rech.f.
Rumex flexuosus Sol. ex G.Forst. – szczaw pogięty
Rumex floridanus Meisn.
Rumex × franktonis B.Boivin
Rumex frutescens Thouars
Rumex fueginus Phil.
Rumex × gamsii Murr
Rumex gangotrianus Aswal & S.K.Srivast.
Rumex garipensis Meisn.
Rumex × gemlikensis Rech.f.
Rumex giganteus W.T.Aiton
Rumex ginii Jahandiez & Maire
Rumex gmelinii Turcz. ex Ledeb.
Rumex × gombae Bihari ex Jáv.
Rumex gracilescens Rech.f.
Rumex graminifolius Georgi ex Lamb.
Rumex × griffithii Rech.f.
Rumex × guaitecanus Rech.f.
Rumex × gusuleacii Prodan
Rumex hastatulus Baldwin
Rumex hastatus D.Don
Rumex × hazslinszkyanus Bihari
Rumex × heimerlii Beck
Rumex × henrardii Danser
Rumex hesperius Greene
Rumex × heterophyllus Schultz – szczaw różnolistny
Rumex hultenii Tzvelev
Rumex × hungaricus Bihari
Rumex × hybridus Kindb.
Rumex hydrolapathum Huds. – szczaw lancetowaty
Rumex hymenosepalus Torr.
Rumex hypogaeus T.M.Schust. & Reveal
Rumex × impurus Maire & Weiller
Rumex inconspicuus Rech.f.
Rumex induratus Boiss. & Reut.
Rumex × intercedens Rech.
Rumex intermedius DC.
Rumex × inundatus Simonk.
Rumex jacutensis Kom.
Rumex japonicus Houtt.
Rumex × johannis-moorei Rech.f.
Rumex kandavanicus (Rech.f.) Rech.f.
Rumex × kaschmirianus Rech.f.
Rumex kerneri Borbás
Rumex × khorasanicus Rech.f.
Rumex × kloosii Danser
Rumex × knafii Čelak.
Rumex komarovii Schischk. & Serg.
Rumex krausei Jurtzev & V.V.Petrovsky
Rumex lacustris Greene
Rumex lanceolatus Thunb.
Rumex lapponicus (Hiitonen) Czernov
Rumex × larinii Borodina
Rumex lativalvis Meisn.
Rumex leptocaulis Brandbyge & Rech.f.
Rumex × leptophyllus Murb. & Rech.
Rumex limoniastrum Jaub. & Spach
Rumex longifolius DC. – szczaw domowy
Rumex lorentzianus Lindau
Rumex lunaria L.
Rumex madaio Makino
Rumex maderensis Lowe
Rumex magellanicus Campd.
Rumex maricola J.Rémy
Rumex maritimus L. – szczaw nadmorski
Rumex marschallianus Rchb.
Rumex × melinkae Rech.f.
Rumex mexicanus Meisn.
Rumex × mezei Hausskn.
Rumex microcarpus Campd.
Rumex × mirabilis Rech.f.
Rumex × mixtus F.Lamb.
Rumex × moedlingensis Rech.
Rumex × monistrolensis Marcet
Rumex × muellneri Rech.
Rumex × munshii Rech.f.
Rumex × muretii Hausskn.
Rumex nebroides Campd.
Rumex neglectus Kirk
Rumex nematopodus Rech.f.
Rumex nepalensis Spreng.
Rumex nervosus Vahl
Rumex × niesslii A.Wildt
Rumex nivalis Hegetschw.
Rumex oblongifolius Tolm.
Rumex obovatus Danser – szczaw jajowaty
Rumex obtusifolius L. – szczaw tępolistny
Rumex occidentalis S.Watson
Rumex occultans Sam.
Rumex × ogulinensis Borbás
Rumex olympicus Boiss.
Rumex orbiculatus A.Gray
Rumex orthoneurus Rech.f.
Rumex × oryzetorum Rech.f.
Rumex × pakistanicus Rech.f.
Rumex pallidus Bigelow
Rumex palustris Sm. – szczaw błotny
Rumex × pannonicus Rech.
Rumex papilio Coss. & Balansa
Rumex papillaris Boiss. & Reut.
Rumex paraguayensis D.Parodi
Rumex patagonicus Rech.f.
Rumex patientia L. – szczaw żółty
Rumex paucifolius Nutt.
Rumex paulsenianus Rech.f.
Rumex × peisonis Rech.
Rumex persicarioides L.
Rumex peruanus Rech.f.
Rumex × philpii Kitch.
Rumex pictus Forssk.
Rumex × platyphyllus F.Aresch.
Rumex polycarpus Rech.f.
Rumex ponticus E.H.L.Krause
Rumex popovii Pachom.
Rumex praecox Rydb.
Rumex × promiscuus Rech.f.
Rumex × propinquus Aresch.
Rumex × prusianus Rech.f.
Rumex pseudonatronatus (Borbás) Murb.
Rumex × pseudoorbiculatus Rech.f.
Rumex × pseudopatientia Rech.f.
Rumex × pseudopulcher Hausskn.
Rumex pseudoxyria (Tolm.) Khokhr.
Rumex pulcher L. – szczaw ozdobny
Rumex punjabensis K.M.Vaid & H.B.Naithani
Rumex pycnanthus Rech.f.
Rumex rectinervius Rech.f.
Rumex × rhaeticus Brügger
Rumex rhodesius Rech.f.
Rumex romassa Remy
Rumex roseus L.
Rumex rossicus Murb.
Rumex × ruehmeri Hausskn.
Rumex rugosus Campd. – szczaw ogrodowy
Rumex rupestris Le Gall
Rumex ruwenzoriensis Chiov.
Rumex sagittatus Thunb.
Rumex × sagorskii Hausskn.
Rumex × salicetorum Rech.
Rumex salicifolius Weinm. – szczaw wierzbolistny
Rumex sanguineus L. – szczaw gajowy
Rumex × sanninensis Rech.
Rumex × schreberi Hausskn.
Rumex × schulzei Hausskn.
Rumex scutatus L. – szczaw tarczolistny
Rumex sellowianus Rech.f.
Rumex sibiricus Hultén
Rumex similans Rech.f.
Rumex × simonkaianus Bihari
Rumex simpliciflorus Murb.
Rumex × skofitzii Błocki
Rumex skottsbergii O.Deg. & I.Deg.
Rumex songaricus Fisch. & C.A.Mey.
Rumex × sorkhabadensis Rech.f.
Rumex spathulatus Thunb.
Rumex spinosus L. – emeks ciernisty
Rumex spiralis Small
Rumex × steinii Becker
Rumex stenoglottis Rech.f.
Rumex × stenophylloides Simonk.
Rumex stenophyllus Ledeb. – szczaw wąskolistny
Rumex subarcticus Lepage
Rumex × subdubius Rech.f.
Rumex × subtranianus Freyn & Sint.
Rumex × subtrilobus Boiss.
Rumex suffruticosus J.Gay ex Meisn.
Rumex × talaricus Rech.f.
Rumex tenax Rech.f.
Rumex thjanschanicus Losinsk. – szczaw tienszański
Rumex thyrsiflorus Fingerh. – szczaw rozpierzchły
Rumex thyrsoides Desf.
Rumex tmoleus Boiss.
Rumex × togaensis Tosh.Kawah.
Rumex tolimensis Wedd.
Rumex × transbaicalicus Rech.f.
Rumex transitorius Rech.f.
Rumex triangulivalvis (Danser) Rech. f. – szczaw trójkątnodziałkowy
Rumex × trimenii E.G.Camus
Rumex trisetifer Stokes
Rumex tuberosus L. – szczaw bulwiasty
Rumex tunetanus Barratte & Murb.
Rumex turcomanicus (Rech.f.) Czerep.
Rumex ucranicus Fisch. – szczaw ukraiński
Rumex ujskensis Rech.f.
Rumex × uludaghensis Rech.f.
Rumex uruguayensis Rech.f.
Rumex usambarensis (Engl.) Dammer
Rumex utahensis Rech.f.
Rumex venosus Pursh
Rumex verticillatus L.
Rumex vesicarius L.
Rumex violascens Rech.f.
Rumex × weberi Fischer-Benz.
Rumex × wippraensis Wein
Rumex × wirtgenii Beck
Rumex woodii N.E.Br.
Rumex × wrightii Lousley
Rumex × xenogenus Rech.f.
Rumex yungningensis Sam.
Rumex × zsakii Bihari

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-12-06].
↑ ^a ^b Rumex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-29].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sergei L. Mosyakin: Rumex Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-06]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 92. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 157-158, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 113. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b Tanja M. Schuster, James L. Reveal, Michael J. Bayly, Kathleen A. Kron. An updated molecular phylogeny of Polygonoideae (Polygonaceae): Relationships of Oxygonum, Pteroxygonum, and Rumex, and a new circumscription of Koenigia. „Taxon”. 64, 6, s. 1188-1208, 2015. DOI: 10.12705/646.5.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-12-06].

[powo-5] Rumex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-29].

[america-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sergei L. Mosyakin: Rumex Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-06]. (ang.).

[philips-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 92. ISBN 0-333-74890-5.

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 157-158, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[gawrys-9] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 113. ISBN 978-83-925110-5-2.

[tanja-10] Tanja M. Schuster, James L. Reveal, Michael J. Bayly, Kathleen A. Kron. An updated molecular phylogeny of Polygonoideae (Polygonaceae): Relationships of Oxygonum, Pteroxygonum, and Rumex, and a new circumscription of Koenigia. „Taxon”. 64, 6, s. 1188-1208, 2015. DOI: 10.12705/646.5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]