Smaczliwka

Smaczliwka
	; Owoce Persea americana
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	magnoliopodobne
Rząd	wawrzynowce
Rodzina	wawrzynowate
Rodzaj	smaczliwka
	Nazwa systematyczna
	Persea P. Miller; Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
	Typ nomenklatoryczny
	P. americana P. Miller
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Smaczliwka, awokado (Persea Mill.) – rodzaj wiecznie zielonych drzew z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae). Obejmuje w zależności od ujęcia systematycznego od ok. 80^[4], poprzez 108^[5] do nawet ok. 200 gatunków^[6]. Występują one w Ameryce Północnej i Południowej, nieliczne gatunki także w Azji południowo-wschodniej^[7]. Dwa gatunki (smaczliwka indyjska i Persea barbujana) rosną na wyspach Makaronezji^[6]^[4].

Ważną rośliną użytkową wykorzystywaną od co najmniej 7000 lat p.n.e. jest smaczliwka wdzięczna, zwana też awokado właściwym^[8]. Szeroko rozprzestrzeniona i uprawiana w strefie tropikalnej^[6]. Inne gatunki uprawiane są jako ozdobne lub ciekawostki botaniczne. Drewno P. nanmu wykorzystywane jest w Chinach do wyrobu trumien. Z drewna P. thunbergii w Japonii wyrabiano pełne koła do wozów^[6].

Morfologia

Pokrój: Zimozielone krzewy i średniej wielkości drzewa (do 20 m wysokości^[6]) o cienkiej, czerwonobrązowej korze^[9].
Liście: Skrętoległe i aromatyczne^[9]. Cienkie do skórzastych, zwykle mniej lub bardziej owłosione (z wiekiem łysiejące^[9]), pierzasto użyłkowane^[7], z wiązkami bocznymi łukowatymi, silnie wygiętymi przy brzegach liścia^[6].
Kwiaty: Obupłciowe (czasem jednopłciowe^[6]), długoszypułkowe, zebrane w wierzchotki wyrastające w kątach liści^[9]. Okwiat trwały lub odpadający, jego 6 listków jest omszonych, żółtawych, równych lub zewnętrzne są nieco krótsze od wewnętrznych. Pręcików jest 9 w trzech okółkach, poza tym w kwiecie znajdują się 3 prątniczki. Zalążnia pojedyncza, kulistawa, zwieńczona niewielkim, spłaszczonym znamieniem^[7]^[9]^[6].
Owoce: Kulistawe i drobne (np. u P. thunbergii do 1 cm długości) lub większe i jajowate (do 25 cm długości)^[7]^[6]. Gruby egzokarp otacza miąższ (mezokarp) oraz pojedyncze nasiono. Ze względu na brak endokarpu owoc ten jest jednonasienną jagodą^[10]^[11]^[12], z nasionem otoczonym cienką łupiną nasienną. Z uwagi jednak na podobieństwo morfologiczne część autorów zalicza ten owoc do pestkowców^[13].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Jeden z około 50 rodzajów zaliczanych do rodziny wawrzynowatych (Lauraceae), wchodzącej w skład rzędu wawrzynowców (Laurales)^[2]. Rodzaj w różnych ujęciach jest scalany lub wyodrębniane są z niego rośliny z takich rodzajów jak: Apollonias, Machilus i Phoebe, co znacząco wpływa na liczbę należących do niego gatunków (od ok. 80^[4] do ok. 200^[6]).

Wykaz gatunków^[5]

Persea alba Nees & Mart.
Persea albida Kosterm.
Persea albiramea van der Werff
Persea alpigena (Sw.) Spreng.
Persea americana Mill. – smaczliwka wdzięczna, awokado właściwe
Persea areolatocostae (C.K.Allen) van der Werff
Persea aurata Miq.
Persea barbujana (Cav.) Mabb. & Nieto Fel.
Persea benthamiana Meisn.
Persea bernardii L.E.Kopp
Persea bilocularis L.E.Kopp
Persea boldufolia Mez
Persea borbonia (L.) Spreng.
Persea brenesii Standl.
Persea brevipes Meisn.
Persea brevipetiolata van der Werff
Persea buchtienii O.C.Schmidt
Persea bullata L.E.Kopp
Persea caerulea (Ruiz & Pav.) Mez
Persea caesia Meisn.
Persea campii L.E.Kopp
Persea chamissonis Mez
Persea chrysantha Lorea-Hern.
Persea chrysophylla L.E.Kopp
Persea cinerascens S.F.Blake
Persea conferta L.E.Kopp
Persea corymbosa Mez
Persea costata Meisn.
Persea croatii van der Werff
Persea croizatii van der Werff
Persea cuatrecasasii Kosterm.
Persea cuneata Meisn.
Persea donnell-smithii Mez
Persea fastigiata L.E.Kopp
Persea fendleri van der Werff
Persea ferruginea Kunth
Persea filipes Rusby
Persea fuliginosa Nees & Mart.
Persea fulva L.E.Kopp
Persea fusca Mez
Persea glabra van der Werff
Persea grandiflora L.E.Kopp
Persea haenkeana Mez
Persea hexanthera L.E.Kopp
Persea hintonii C.K.Allen
Persea hirta Nees
Persea humilis Nash
Persea hypoleuca (A.Rich.) Mez
Persea indica (L.) Spreng. – smaczliwka indyjska
Persea jariensis Vattimo-Gil
Persea jenmanii Mez
Persea julianae van der Werff
Persea kostermansii I.M.Turner
Persea krugii Mez
Persea laevifolia van der Werff
Persea lemensis H.Ferrer & Sanoja
Persea liebmannii Mez
Persea lingue (Ruiz & Pav.) Nees
Persea longipes (Schltdl.) Meisn.
Persea maguirei L.E.Kopp
Persea major (Meisn.) L.E.Kopp
Persea meridensis L.E.Kopp
Persea microneura Meisn.
Persea microphylla (Mez) Mez
Persea mutisii Kunth
Persea negracotensis O.C.Schmidt
Persea nivea Mez
Persea nudigemma van der Werff
Persea oblongifolia L.E.Kopp
Persea obovata Nees & Mart.
Persea obscura Lorea-Hern.
Persea obtusifolia L.E.Kopp
Persea pajonalis van der Werff
Persea pallescens (Mez) Lorea-Hern.
Persea palustris (Raf.) Sarg.
Persea pedunculosa Meisn.
Persea perglauca Lundell
Persea perseiphylla (C.K.Allen) van der Werff
Persea peruviana Nees
Persea povedae W.C.Burger
Persea pseudofasciculata L.E.Kopp
Persea pumila P.L.R.Moraes & R.S.Pacheco
Persea punctata Meisn.
Persea purpusii L.E.Kopp
Persea raimondii O.C.Schmidt
Persea rigens C.K.Allen
Persea rigida Nees & Mart.
Persea rufescens Lundell
Persea rufotomentosa Nees & Mart.
Persea ruizii J.F.Macbr.
Persea schiedeana Nees
Persea sericea Kunth
Persea sessilis Standl. & Steyerm.
Persea silvatica van der Werff
Persea sphaerocarpa (H.J.P.Winkl.) Kosterm.
Persea splendens Meisn.
Persea sprucei Kosterm.
Persea standleyi C.K.Allen
Persea stricta Mez
Persea subcordata (Ruiz & Pav.) Nees
Persea trollii O.C.Schmidt
Persea urbaniana Mez
Persea vanderwerffii Doweld
Persea venosa Nees & Mart.
Persea veraguasensis Seem.
Persea vesticula Standl. & Steyerm.
Persea weberbaueri Mez
Persea willdenovii Kosterm.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-06] (ang.).
↑ ^a ^b Persea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-10-21].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 698, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Persea Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-12].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. I. Trees and shrubs. London: Macmillan, 1988, s. 68. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c ^d Xi-wen Li, Jie Li, Henk van der Werff: Persea Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-10-21].
↑ Avocadissimo. [w:] Alles rund um die Avocado [on-line]. [dostęp 2011-06-10]. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Persea Miller. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-10-21].
↑ Persea americana Miller. [w:] Global Information Hub on Integrated Medicine (Globinmed) [on-line]. [dostęp 2011-01-25]. (ang.).
↑ Janick J., Paull R. E. (red.): The encyclopedia of fruit & nuts. Cambridge: Cambridge University Press, 2006, s. 441. ISBN 978-0-85199-638-7.
↑ Litz R. E., Witjaksono, Raharjo S., Efendi D., Pliego-Alfaro F., Barcelo-Munoz A.: Persea americana Avocado. W: Litz R. E. (red.) Biotechnology of fruit and nut crops. Biotechnology in Agriculture Series. Biotechnology in Agriculture Series 29, 2004, s. 325-345. ISBN 0-85199-662-0.
↑ Jolanta Węglarska, Karol Węglarski: Użyteczne rośliny tropików. Szkice etnobotaniczne. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008. ISBN 978-8361320173.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-06] (ang.).

[ing-3] Persea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-10-21].

[mabb-4] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 698, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[powo-5] Persea Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-12].

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. I. Trees and shrubs. London: Macmillan, 1988, s. 68. ISBN 0-333-73003-8.

[china-7] Xi-wen Li, Jie Li, Henk van der Werff: Persea Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-10-21].

[8] Avocadissimo. [w:] Alles rund um die Avocado [on-line]. [dostęp 2011-06-10]. (niem.).

[america-9] Persea Miller. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-10-21].

[10] Persea americana Miller. [w:] Global Information Hub on Integrated Medicine (Globinmed) [on-line]. [dostęp 2011-01-25]. (ang.).

[11] Janick J., Paull R. E. (red.): The encyclopedia of fruit & nuts. Cambridge: Cambridge University Press, 2006, s. 441. ISBN 978-0-85199-638-7.

[12] Litz R. E., Witjaksono, Raharjo S., Efendi D., Pliego-Alfaro F., Barcelo-Munoz A.: Persea americana Avocado. W: Litz R. E. (red.) Biotechnology of fruit and nut crops. Biotechnology in Agriculture Series. Biotechnology in Agriculture Series 29, 2004, s. 325-345. ISBN 0-85199-662-0.

[13] Jolanta Węglarska, Karol Węglarski: Użyteczne rośliny tropików. Szkice etnobotaniczne. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008. ISBN 978-8361320173.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]