Meteor
Meteor – świecący ślad, jaki zostawia po sobie meteoroid poruszający się w atmosferze ziemskiej[1]. Jasny ślad powstaje w wyniku świecenia par ulatniających się z powierzchni meteoroidu oraz z nagrzanych i zjonizowanych gazów atmosfery wzdłuż trasy jego przelotu. Niektóre meteoroidy pozostawiają za sobą ślad złożony z „dymu”, który powstaje z jego cząstek oderwanych od jego powierzchni w procesie ablacji[2]. Meteory są potocznie nazywane „spadającymi gwiazdami”.
Definicja
[edytuj | edytuj kod]Według oficjalnej definicji Międzynarodowej Unii Astronomicznej meteor to świecący ślad, ale bardziej ogólnie także obiekt, który jest związany z tym zjawiskiem:
- „in particular, the light phenomenon which results from the entry into (usually the Earth's) atmosphere of a solid particle from space; more generally, as a noun or an adjective, any physical object or phenomenon associated with such an event” (ściśle jest to zjawisko świetlne spowodowane wejściem z przestrzeni kosmicznej do atmosfery (zazwyczaj ziemskiej) ciała stałego; bardziej ogólnie, jako rzeczownik lub przymiotnik, jest to fizyczny obiekt lub zjawisko towarzyszące takiemu wydarzeniu)[3][4].
Encyklopedia PWN definiuje meteor tylko jako „świetlny ślad”:
- „świetlny ślad przelotu meteoroidu przez atmosferę ziemską”[1].
Pochodzenie nazwy
[edytuj | edytuj kod]Nazwa „meteor” pochodzi z greckiego słowa μετέωρος meteōros oznaczającego „zawieszony w powietrzu” (μετά metá, 'poza' i ἀείρω aeírō, 'zawieszać').
Powstawanie zjawiska
[edytuj | edytuj kod]Meteory powstają po wejściu w atmosferę Ziemi meteoroidu. Już na wysokości około 300 km, w wyniku dużej prędkości ruchu, powietrze w pobliżu meteoroidu rozgrzewa się. Zjonizowane atomy w plazmowym ogonie meteoroidu tracą energię w procesie emisji fotonów, ogon spadającego obiektu staje się widzialny z powierzchni ziemi jako meteor[5]. Stopione krople z powierzchni meteoroidu powstałe w wyniku ablacji, odpadają od skały, po czym stygną i po długim czasie, noszone przez wiatry, spadają na ziemię w postaci sferul magnetycznych pochodzenia kosmicznego. Ostatecznie meteoroid ulega dezintegracji w wyniku eksplozji reologicznej, tzn. rozpadu obiektu na kawałki[6]. Jeżeli z przelotu przez atmosferę zachowa się odłamek kosmicznej skały, spada ona spokojnie bądź obraca się wokół własnej osi, niekoniecznie zgodnej z kierunkiem lotu. Zwykle na ziemię spada 1/10 pierwotnego meteoroidu, jednakże dotyczy to jedynie większych obiektów, ponieważ większość doszczętnie spala się w atmosferze[6].
Prędkość meteoroidów wchodzących w atmosferę Ziemi mieści się w przedziale od około 12 do 72 km/s (32 000 do 257 000 km/h), a czas przelotu wynosi od ułamka sekundy do 40 sekund. Najmniejsze okruchy wywołujące zjawisko meteoru, mają wagę 1 grama[7][8][9].
Szacuje się, że codzienne w atmosferę Ziemi wpada około 274 ton materiałów kosmicznych (108 kg w skali rocznej), ale większość tego typu wydarzeń pozostaje niezauważona, ponieważ są to bardzo małe ziarenka skalne. Zderzenia meteoroidów o wielkości około dwudziestu metrów zdarzają się co kilkadziesiąt do 100 lat[10][11], a o rozmiarach większych niż 100 metrów – nie częściej niż co tysiąc lat[12].
Meteory osiągające wielkość gwiazdową -4 lub większą, nazywane są bolidami. Są to zjawiska stosunkowo rzadkie, ze względu na to, że powodują je okruchy o wielkości kilku lub kilkunastu cm[13][9].
Niekiedy po przelocie większego meteoru, można usłyszeć po ok. 5 minutach odgłosy przypominające serię wybuchów, gwizdanie, grzmoty lub długi łoskot. Niektóre osoby w czasie przelotu meteoru, jednocześnie słyszą syk, trzask lub brzęczenie. Może to być spowodowane falami o bardzo niskiej częstotliwości, mogącymi wywołać wibracje obiektów wokół lub nagrzaniem przez światło okolicy i tym samym utworzeniem skoku ciśnienia[14][15][6].
W mitologii
[edytuj | edytuj kod]Spartanie uznawali meteor za znak mówiący o tym, że król zgrzeszył i powinien abdykować. Rzymianie zaś za wysłanego przez Jowisza zwiastuna burzy, zapowiedź narodzin dziecka lub innych doniosłych wydarzeń. W folklorze chrześcijańskim stanowi znak, że dusza opuściła czyściec, ostrzeżenie przed najazdem lub śmiercią. W folklorze muzułmańskim spadające gwiazdy to kamienie ciskane przez anioły, aby odpędzić dżinny od nieba.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b meteor, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2013-03-22].
- ↑ Fireball FAQs. amsmeteors.org. [dostęp 2013-03-22]. (ang.).
- ↑ Joachim E. Trumpe (red.): Solar System, Volume 4, s. 108. [dostęp 2013-03-23]. (ang.).
- ↑ Terminology in Meteoritic Astronomy. [w:] Meteoritics, vol. 2, pages 7-11 [on-line]. adsabs.harvard.edu. [dostęp 2013-02-16]. (ang.).
- ↑ What Makes Meteors Shine?. cosmoquest.org. [dostęp 2013-03-22]. (ang.).
- ↑ a b c Marek Żbik, Meteory i meteoryty, 2020, Rozdział 4 "Fizyka zjawisk meteorytowych", ISBN 978-83-01-20792-2
- ↑ Hannu Karttunen i inni red., Astronomia ogólna, Wydanie I - dodruk 1, Warszawa: PWN, 2020, s. 206, 207, ISBN 978-83-01-20808-0, OCLC 1204357330 [dostęp 2024-08-17].
- ↑ All About Meteorites. Armagh Planetarium. [dostęp 2013-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-06)]. (ang.).
- ↑ a b Andrew Fazekas, Radosław Kosarzycki, Pod gwiazdami: przewodnik po nocnym niebie, Warszawa: Burda Media Polska Sp. z o.o, 2019, s. 126-127, ISBN 978-83-8053-612-8 [dostęp 2024-08-17].
- ↑ Meteor Not Linked to Asteroid Flyby. NASA. [dostęp 2013-02-16]. (ang.).
- ↑ Russia asteroid impact: ESA update and assessment. European Space Agency. [dostęp 2013-02-22]. (ang.).
- ↑ Gunter Faure, Teresa M. Mensing: Introduction to Planetary Science: The Geological Perspective, s. 126. [dostęp 2013-02-22]. (ang.).
- ↑ Marek Substyk, Poradnik miłośnika astronomii, Wyd. 2, Chorzów: AstroCD, Sylwia Substyk, 2013, s. 116, ISBN 978-83-932019-6-9 [dostęp 2024-08-17].
- ↑ 'Spooky Meteor Noises' Reproduced and Explained by Scientists | Video. VideoFromSpace 2017-03-03. [dostęp 2024-08-17].
- ↑ Nathaniel Scharping, What does a meteor sound like? | Astronomy.com [online], Astronomy Magazine, 8 sierpnia 2018 [dostęp 2024-08-17] (ang.).