Max Planck

Max Karl Ernst Ludwig Planck

Państwo działania	Niemcy
Data i miejsce urodzenia	23 kwietnia 1858 Kilonia
Data i miejsce śmierci	4 października 1947 Getynga
profesor
Specjalność: fizyka
Nagrody
Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki Medal Copleya

Max Karl Ernst Ludwig Planck (ur. 23 kwietnia 1858 w Kilonii, zm. 4 października 1947 w Getyndze) – niemiecki fizyk, noblista z 1918 roku.

Autor prac z zakresu termodynamiki, promieniowania cieplnego, energii, dyspersji, optyki, teorii względności, a przede wszystkim teorii kwantów. W roku 1900, pracując nad teorią promieniowania emitowanego przez ciało doskonale czarne, zmodyfikował prawo Wiena, wprowadzając do wzoru nową stałą fizyczną, nazwaną potem jego nazwiskiem. Koncepcja, zgodnie z którą energia może być emitowana tylko w określonych porcjach, zwanych kwantami, dała początek mechanice kwantowej.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Planck pochodził z rodziny uczonych. Zarówno jego pradziadek jak i dziadek ze strony ojca byli profesorami teologii w Getyndze, ojciec był profesorem prawa w Kilonii i Monachium, a stryj sędzią, profesorem prawa i jednym z autorów niemieckiego kodeksu cywilnego.

Max Planck był synem Johanna Juliusa Wilhelma Plancka – znanego profesora prawa konstytucyjnego, współtwórcy pruskiego kodeksu cywilnego – i jego drugiej żony, Emmy Patzig. Był szóstym dzieckiem w rodzinie, przy czym dwoje z jego rodzeństwa pochodziło z pierwszego małżeństwa ojca.

W 1867 rodzina przeprowadziła się do Monachium, a Planck został zapisany do tamtejszego elitarnego Königliches Maximiliansgymnasium, gdzie trafił pod opiekę Hermanna Müllera, który poprzez lekcje matematyki, mechaniki oraz astronomii inspirował swojego ucznia. Od niego pierwszego Planck nauczył się zasady zachowania energii. Planck ukończył szkołę średnią już w wieku szesnastu lat.

Edukacja i kariera uniwersytecka

Planck był również utalentowanym muzykiem. Brał lekcje śpiewu, grał na fortepianie, organach, wiolonczeli, komponował pieśni i opery. Za kierunek studiów jednak zamiast muzyki obrał fizykę.

Monachijski profesor fizyki Philipp von Jolly odradzał mu to, twierdząc, że jest to dziedzina, w której prawie wszystko już odkryto i do wypełnienia pozostało jedynie kilka luk. Planck odparł, że nie pragnie odkrywać nowych rzeczy, ale jedynie zrozumieć podstawy tego, co już zostało opisane i w roku 1874 podjął studia na Uniwersytecie Monachijskim. Pod kierownictwem von Jollego Planck przeprowadził jedyne eksperymenty w całej swojej naukowej karierze, badając dyfuzję wodoru przez rozgrzaną platynę. Szybko przeszedł jednak do fizyki teoretycznej.

W roku 1877 wyjechał do Berlina, gdzie przez rok studiował u sławnych fizyków – Hermana von Helmholtza i Gustawa Kirchhoffa – a także u matematyka Karla Weierstraßa. Planck zaprzyjaźnił się z Helmholtzem. W tym samym czasie powziął też zamiar samodzielnego studiowania prac Clausiusa, co zaowocowało wyborem nauki o cieple jako specjalności.

W październiku 1878 Planck zdał egzamin państwowy nauczycielski, a w lutym 1879 obronił doktorat (Über den zweiten Hauptsatz der mechanischen Wärmetheorie). Potem krótko uczył matematyki i fizyki w swym dawnym gimnazjum w Monachium.

W czerwcu 1880, w wieku 22 lat, przeprowadził przewód habilitacyjny (Gleichgewichtszustände isotroper Körper in verschiedenen Temperaturen). Kolejnych pięć lat spędził na Uniwersytecie Monachijskim jako privatdozent, utrzymując się z publikacji naukowych. W 1885 został powołany na stanowisko profesora nadzwyczajnego w katedrze fizyki teoretycznej Uniwersytetu Kilońskiego. Jego prace z dziedziny termodynamiki i entropii nie wywołały początkowo zainteresowania w świecie naukowym, lecz monografia pt. „Zasada zachowania energii” zyskała w 1887 wyróżnienie na Uniwersytecie Jerzego Augusta w Getyndze. Rok później Planck został powołany na Uniwersytet Berliński, gdzie w 1892 awansowano go na profesora zwyczajnego. W tym czasie jego pozycja naukowa była już ugruntowana, co znalazło wyraz w wybraniu go w 1894 do Pruskiej Akademii Nauk. W Berlinie został także jednym z członków Niemieckiego Towarzystwa Fizycznego i prowadził wykłady z zakresu fizyki teoretycznej.

Max Planck był promotorem kilku późniejszych sław z dziedziny fizyki, w tym dwóch laureatów Nagrody Nobla (Maxa von Lauego i Walthera Bothego). Jako jeden z pierwszych docenił teorię względności Einsteina i będąc rektorem Uniwersytetu Berlińskiego sprowadził go na tę uczelnię. W 1918 r. został laureatem Nagrody Nobla. Od lat 20. XX w. Planck uchodził za największy autorytet w dziedzinie fizyki w Niemczech i piastował wiele czołowych stanowisk w towarzystwach naukowych swego kraju (między innymi w Cesarskim Towarzystwie Naukowym, przemianowanym później na Towarzystwo Maxa Plancka).

W 1926 przeszedł oficjalnie na emeryturę, ale pozostał czynnym naukowcem prowadzącym serie wykładów w kraju i za granicą.

Wyróżnienia

moneta o nominale 2 marek niemieckich z wizerunkiem Maxa Plancka

Członkostwa

• 1894: Pruska Akademia Nauk (późniejsza Berlińsko-Brandenburska Akademia Nauk),
• 1926: zagraniczny członek Royal Society,
• 1933: zagraniczny członek American Philosophical Society,
• 1937: zagraniczny członek Royal Society of Edinburgh.

Inne zaszczyty

• 1918: Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki,
• 1927: Medal Lorentza,
• 1929. Medal Copleya (ang. Copley Medal),
• 1929: Medal Maxa Plancka, razem z Albertem Einsteinem.

Na jego cześć nazwano:

• planetoidę Planckia,
• krater księżycowy Planck.

Jego wizerunek znajdował się na będących w obiegu w RFN monetach o nominale 2 marek bitych w latach 1957-1971.

Zobacz też

• prawo Plancka
• cząstka Plancka
• Planck (misja kosmiczna)
• zasada Plancka
• stała Plancka

Bibliografia

• Max Planck – Facts. [w:] The Nobel Prize in Physics 1918 [on-line]. Nobel Media AB. [dostęp 2014-04-09]. (ang.)., Biographical, Nobel Lecture, June 2, 1920, The Genesis and Present State of Development of the Quantum Theory
• Max Planck. [w:] Notable Names Database (NNDB) [on-line]. [dostęp 2014-04-09]. (ang.).
• Max-Planck-Gesellschaft. www.max-planck.mpg.de. [dostęp 2014-04-10].

Linki zewnętrzne

• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Max Planck w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• Planck, Max Karl Ernst Ludwig (1858–1947) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].