Oliwka (roślina)
 Oliwka europejska | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
oliwka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Olea L. Sp. Pl. 1: 8. 1753 | |||
| Synonimy | |||
| |||
Oliwka (Olea L.) – rodzaj drzew należący do rodziny oliwkowatych. Zalicza się do niego 33[4]–35[5] gatunków zimozielonych drzew i krzewów. Rośliny te rosną w strefie międzyzwrotnikowej i w ciepłym klimacie umiarkowanym południowej Europy, Afryki, południowej Azji i Australii. Największe znaczenie użytkowe ma oliwka europejska, z której owoców pozyskuje się oliwę. Gatunek ten i kilka innych z rodzaju (O. capensis, O. welwitschii) dostarcza cenionego, bardzo twardego drewna (zaliczane są one do tzw. drzew żelaznych)[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Krzewy i drzewa osiągające ok. 15 m wysokości, często cierniste[6], z pozakwiatowymi miodnikami[4].
- Liście
- Zimozielone, naprzeciwległe, ogonkowe, eliptyczne, całobrzegie, rzadziej ząbkowane lub piłkowane[6][7].
- Kwiaty
- Drobne, jedno- lub obupłciowe, zebrane w wiechy, grona lub baldachy, wyrastające szczytowo lub w kątach liści. Kielich jest dzwonkowaty, składa się z 4 działek trójkątnych lub jajowatych, często orzęsionych. Płatki korony są cztery i u nasady zrastają się w krótką rurkę, rozpostarte łatki są kapturkowate, krótsze lub dłuższe od rurki[7], białawe lub zielonkawe[6]. Pręciki są dwa (rzadko cztery) schowane w rurce korony, o nitkach krótkich lub całkiem zredukowanych, o pylnikach jajowatych, eliptycznych lub kulistawych. Zalążnia jest górna i dwukomorowa, w każdej komorze rozwijają się dwa zalążki. Szyjka słupka jest krótka, a czasem jej brak. Znamię jest główkowate lub dwudzielne[7].
- Owoce
- Pestkowce ze zwykle pojedynczym nasionem okrytym twardym endokarpem[7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny oliwkowatych (Oleaceae Hoffmanns. & Link), a w jej obrębie z plemienia Oleeae[3].
- Wykaz gatunków[5]
- Olea ambrensis H.Perrier
- Olea borneensis Boerl.
- Olea brachiata (Lour.) Merr.
- Olea capensis L.
- Olea capitellata Ridl.
- Olea caudatilimba L.C.Chia
- Olea chimanimani Kupicha
- Olea cordatula H.L.Li
- Olea dioica Roxb.
- Olea europaea L. – oliwka europejska
- Olea exasperata Jacq.
- Olea ferruginea Wall. ex Aitch.
- Olea gagnepainii Knobl.
- Olea gamblei C.B.Clarke
- Olea hainanensis H.L.Li
- Olea javanica (Blume) Knobl.
- Olea lancea Lam.
- Olea laxiflora H.L.Li
- Olea moluccensis Kiew
- Olea neriifolia H.L.Li
- Olea palawanensis Kiew
- Olea paniculata R.Br.
- Olea parvilimba (Merr. & Chun) B.M.Miao
- Olea polygama Wight
- Olea puberula Ridl.
- Olea rosea Craib
- Olea rubrovenia (Elmer) Kiew
- Olea salicifolia Wall. ex G.Don
- Olea schliebenii Knobl.
- Olea tetragonoclada L.C.Chia
- Olea tsoongii (Merr.) P.S.Green
- Olea welwitschii (Knobl.) Gilg & G.Schellenb.
- Olea wightiana Wall. ex G.Don
- Olea woodiana Knobl.
- Olea yuennanensis Hand.-Mazz.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Roślina uprawna: w basenie Morza Śródziemnego uprawiana jest od kilku tysiącleci oliwka europejska (Olea europaea). Z owoców i nasion produkowany jest olej jadalny – oliwa. Owoce po uprzednim odpowiednim spreparowaniu nadają się do spożycia. Są bogate w związki mineralne, przede wszystkim fosfor, potas i żelazo, a także witaminy z grupy B, prowitaminę A, oraz witaminę C i E. Należą do owoców wyjątkowo wysokokalorycznych, 100 g zawiera ok. 150 kcal (zależy to jeszcze od gatunku oliwek). Jedna mała (ok. 3 g) oliwka to 3–4 kcal. Oliwki zielone i czarne pochodzą z tych samych roślin. O kolorze decyduje etap dojrzewania owoców, na którym zostają zerwane (zielone zbierane są wcześniej). Główni eksporterzy: Hiszpania, Włochy, Grecja.
Obecność w kulturze i symbolice
[edytuj | edytuj kod]W powszechnej tradycji oliwka symbolizuje pokój i pojednanie (gałązka oliwna) oraz zwycięstwo, chwałę, honor, dumę, wolność, bezpieczeństwo, prawdę, sprawiedliwość, mądrość, rozum, oczyszczenie, miłosierdzie[8].
Odgrywała dużą rolę w sztuce i wierzeniach narodów śródziemnomorskich.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
- ↑ a b Genus Olea L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-10].
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 644, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b Olea. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-01-23].
- ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 410. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d Olea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-04-10].
- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0746-3.