Odłupek

Odłupek – fragment surowiaka oddzielony na skutek intencjonalnego uderzenia^[1]. Powstaje poprzez uderzenie tłuczkiem w odpowiednio dobraną płaszczyznę surowiaka, zwaną piętą lub podstawą uderzeń^[1]. Z chwilą oddzielenia odłupka od surowiaka surowiak staje się jego rdzeniem, a powierzchnia surowiaka, powstała na skutek odłupania odłupka, to tzw. powierzchnia negatywowa^[1].

Odłupek charakteryzuje się trzema zasadniczymi płaszczyznami, którymi są:

płaszczyzna górna (strona górna) – zawierająca w sobie albo powierzchnię naturalną rdzenia (przy pierwszym odłupaniu), albo jego powierzchnię negatywową (przy kolejnym odłupaniu), albo obydwie powierzchnie jednocześnie, jeśli odłupano powierzchnię z fragmentami jeszcze nienaruszonymi i już wcześniej obłupanymi^[1]. W tym ostatnim przypadku krawędzie oddzielające powierzchnie różnego typu nazywa się burtami lub graniami międzynegatywowymi^[1].
płaszczyzna dolna (strona dolna lub pozytywowa) – płaszczyzna, którą odłupek przylegał do rdzenia^[2]. Płaszczyzna ta zawiera w sobie ślady przełamu intencjonalnego: sęczek z zaznaczonym niekiedy stożkiem uderzenia, ponadto niekiedy różnego rodzaju skazy oraz tzw. fale odbicia wskazujące na sposób i kierunek odłupania odłupka^[2]. Linia przedłużająca kierunek odbicia, powstająca wskutek uderzenia, zwana jest osią odłupka^[2].
piętka – kawałek płaszczyzny rdzenia, tej, w którą uderzano, odbijając odłupek^[2]

Odłupki dzieli się pod kątem proporcji na:

odłupki, kiedy ich długość jest równa lub mniejsza od dwu szerokości^[2]
wióry, kiedy ich długość jest większa od dwu szerokości i jednocześnie krawędzie boczne przynajmniej w części są równoległe^[2].

Wśród odłupków można wydzielić:

narzędzia nieretuszowane (lub użytkowane) bez wtórnej obróbki (retuszu), tzn. takie, które najprawdopodobniej użytkowano bezpośrednio po odłupaniu^[2].
półsurowiec przeznaczony do dalszej przeróbki na narzędzia^[2]
odłupki odpadkowe, nie odpowiadające dwom pierwszym kategoriom^[2].

Odłupki znajdowane są na stanowiskach archeologicznych kultur środkowego paleolitu: klaktońskiej, lewaluaskiej, tejackiej i mustierskiej. Odłupki spotykane są też w kulturze aszelskiej, często też występują razem z pięściakami. Odłupki wytwarzał m.in. Homo erectus i neandertalczyk.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Ginter i Kozłowski 1990 ↓, s. 33.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Ginter i Kozłowski 1990 ↓, s. 34.

Bibliografia

BolesławB. Ginter BolesławB., Janusz KrzysztofJ.K. Kozłowski Janusz KrzysztofJ.K., Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu, wyd. 3, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, ISBN 83-01-03563-3 .

[CITEREFGinterKozłowski199033-1] Ginter i Kozłowski 1990 ↓, s. 33.

[CITEREFGinterKozłowski199034-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Ginter i Kozłowski 1990 ↓, s. 34.

[1]

[2]