Ignaz von Born

Ignaz Anton Edler von Born
Data i miejsce urodzenia	26 grudnia 1742 ; Karlsburg
Data i miejsce śmierci	24 lipca 1791 ; Wiedeń
Zawód, zajęcie	geolog, mineralog, metalurg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ignaz Anton Edler von Born, pseudonim Joannes Physiophilus^[1] (ur. 26 grudnia 1742 w Karlsburgu, obecnie Alba Iulia, zm. 24 lipca 1791 w Wiedniu) – austriacki geolog, mineralog, metalurg, satyryk i mason, opracował nowoczesny proces amalgamacji, jedna z czołowych postaci austriackiego Oświecenia.

Życiorys

Ignaz Anton Edler von Born urodził się 26 grudnia 1742 roku w Karlsburgu (dzisiejsza Alba Iulia) w Siedmiogrodzie^[1].

Pochodził ze starej rodziny szlacheckiej z Siedmiogrodu. Pierwsze nauki pobierał w szkole w Sybinie^[2]. W latach 1759–1760 należał do zakonu jezuitów^[1]. Studiował w Pradze nauki prawne, a następnie historię naturalną i górnictwo^[1]. Był uczniem m.in. Thaddäusa Peithnera (1727–1792)^[3]. Odbył szereg podróży zagranicznych, m.in. do Niemiec, Holandii i Francji^[2].

W 1769 roku został radcą górniczym w Głównej Komorze Górniczej w Bańskiej Szczawnicy^[4]. W 1770 roku został asesorem Najwyższego Urzędu Menniczego i Górniczego w Pradze^[2]. W 1772 roku zrezygnował z pracy z powodów zdrowotnych oraz w proteście przeciwko zakazowi publikacji naukowych^[3]. W 1776 roku zlecono mu rozbudowanie zbiorów historii naturalnej w Wiedniu^[4]. Od 1779 roku był radcą (niem. Wirklicher Hofrat) cesarskiej Izby Dworskiej do spraw górnictwa i mennic^[1].

Po wielu próbach prowadzonych w Wiedniu i Sklených Teplicach opracował technicznie proces wydzielania złota i srebra metodą amalgamacji^[1]^[2]. Von Born opracował także przemysłowy proces wybielania substancji organicznych przy zastosowaniu chloru^[3]. Stworzył również systemy klasyfikacji minerałów^[3].

Z jego inicjatywy w 1786 roku w Sklených Teplicach odbył się pierwszy międzynarodowy kongres naukowy, podczas którego założone zostało pierwsze w historii międzynarodowe stowarzyszenie naukowców – „Societät der Bergbaukunde”^[5]^[4]. Towarzystwo skupiało 150 naukowców praktyków i teoretyków^[3].

Publikował wiele traktatów na temat mineralogii, górnictwa i metalurgii^[2]. Był także współzałożycielem towarzystwa „Privatgesellschaft zur Aufnahme der Mathematik etc.”, które później zostało przekształcone w Królewskie Czeskie Towarzystwo Naukowe^[2]. Tworzył również satyry społeczne, m.in. pamflet na społeczeństwo brytyjskie Die Staatsperücke w 1772 roku^[3], a w 1783 roku dosadną satyrę na funkcjonowanie klasztorów Specimen Monachologiae^[1].

Od 1781 roku należał do wolnomularzy^[5] i prowadził lożę masońską w Wiedniu^[1]. Był jedną z czołowych postaci austriackiego Oświecenia^[1]^[3].

Na cześć von Borna Wolfgang Amadeus Mozart skomponował kantatę Die Maurerfreude^[5]. Na postaci von Borna mogła być wzorowana postać Sarastra z opery Czarodziejski flet^[1]^[5].

Zmarł 24 lipca 1791 roku w Wiedniu^[1].

Członkostwa

1774 – Bawarska Akademia Nauk^[6]
1774 – Niemiecka Akademia Przyrodników Leopoldina^[7]
1774 – Royal Society^[8]

Publikacje

Prace podane za Neue Deutsche Biographie^[1]:

Lithophylacium Bornianum seu Index fossilium quae collegite itp. Ign. de Born, 2 tomy, 1772–75
Die Staatsperücke, Eine Erzählung, Wien, 1772
Über das Anquicken der gold- und silberhältigen Erze, Rohsteine, Schwarzkupfers und Hüttenspeise, Wien, 1786
Biografisches Versuch aus Legendenmirakeln, 1783
Joannis Physiophili, Specimen Monachologiae, methodo Linaeano, tabulis tribus aeneis illustratum, Augsburg, 1783

Upamiętnienie

Na cześć Borna nazwano minerał z gromady siarczków – bornit^[9].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Gustav Gugitz: Born, Ignaz Edler von. W: Neue Deutsche Biographie. T. 2. 1955, s. 466–467. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Karl Karmarsch: Born, Ignaz Edler von. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 3. 1876, s. 164. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Patrick Wyse Jackson: Four Centuries of Geological Travel: The Search for Knowledge on Foot, Bicycle, Sledge and Camel. Geological Society of London, 2007, s. 50–54. ISBN 978-1-86239-234-2. [dostęp 2019-09-08]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Born, Ignaz Edler von. W: Lance Day, Ian McNeil: Biographical Dictionary of the History of Technology. Routledge, 2002. ISBN 978-1-134-65019-4.
↑ ^a ^b ^c ^d Barbara Boisits: Born, Ignaz Edler von (Pseud. Johannes Physiophilus). W: Oesterreichisches Musiklexikon online. 2001. (niem.).
↑ Bayerische Akademie der Wissenschaften: Ignaz Edler von Born. [w:] badw.de [on-line]. [dostęp 2019-09-08]. (niem.).
↑ Leopoldina: Ignaz Edler von Born. [w:] www.leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-09-08]. (niem.).
↑ The Royal Society: Fellow details: Born; Ignace De (1742–1791). [dostęp 2019-09-08]. (ang.).
↑ Judy Hall: The Encyclopedia of Crystals. Quayside, 2007, s. 192. ISBN 978-1-61059-558-2. [dostęp 2019-09-08]. (ang.).

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Gustav Gugitz: Born, Ignaz Edler von. W: Neue Deutsche Biographie. T. 2. 1955, s. 466–467. (niem.).

[:3-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Karl Karmarsch: Born, Ignaz Edler von. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 3. 1876, s. 164. (niem.).

[:8-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Patrick Wyse Jackson: Four Centuries of Geological Travel: The Search for Knowledge on Foot, Bicycle, Sledge and Camel. Geological Society of London, 2007, s. 50–54. ISBN 978-1-86239-234-2. [dostęp 2019-09-08]. (ang.).

[:6-4] Born, Ignaz Edler von. W: Lance Day, Ian McNeil: Biographical Dictionary of the History of Technology. Routledge, 2002. ISBN 978-1-134-65019-4.

[:4-5] Barbara Boisits: Born, Ignaz Edler von (Pseud. Johannes Physiophilus). W: Oesterreichisches Musiklexikon online. 2001. (niem.).

[:1-6] Bayerische Akademie der Wissenschaften: Ignaz Edler von Born. [w:] badw.de [on-line]. [dostęp 2019-09-08]. (niem.).

[:2-7] Leopoldina: Ignaz Edler von Born. [w:] www.leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-09-08]. (niem.).

[:5-8] The Royal Society: Fellow details: Born; Ignace De (1742–1791). [dostęp 2019-09-08]. (ang.).

[:7-9] Judy Hall: The Encyclopedia of Crystals. Quayside, 2007, s. 192. ISBN 978-1-61059-558-2. [dostęp 2019-09-08]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]