Karpenteria kalifornijska

Karpenteria kalifornijska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	dereniowce
Rodzina	hortensjowate
Rodzaj	karpenteria
Gatunek	karpenteria kalifornijska
	Nazwa systematyczna
	Carpenteria californica Torrey; Smithsonian Contr. Bot. 6: 12 (1854)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Karpenteria kalifornijska^[3] (Carpenteria californica) – gatunek rośliny z rodziny hortensjowatych. Jest jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju Carpenteria. Jest endemitem Kalifornii o zasięgu ograniczonym do środkowej części stanu (hrabstwo Fresno). Jest rzadko spotykanym w naturze składnikiem chaparralu i lasów z sosną żółtą u podnóży centralnej i południowej części pasma gór Sierra Nevada^[4] Jest uprawiany jako roślina ozdobna w Europie i USA na obszarach o łagodnym klimacie^[4].

Nazwa rodzajowa upamiętnia Williama Marbury'ego Carpentera (1811–1848) – botanika i lekarza z Luizjany^[5].

Morfologia

Pokrój: Krzew o pędach prosto wzniesionych i rozpościerających się^[5], osiągający zwykle od 1 do 3 m wysokości, rzadko do 4^[4], a według niektórych źródeł nawet do 5 m^[6]. Pędy nagie lub w różnym stopniu przylegająco owłosione^[4], włoski pojedyncze^[5]. Na starszych pędach kora szara, łuszczy się pasmami^[5].
Liście: Zimozielone, naprzeciwległe, z ogonkiem do 1 cm długości^[4]. Blaszka lancetowata do wąskoeliptycznej, nieco skórzasta, całobrzega lub drobno ząbkowana, zwykle nieco podwinięta^[5], o długości zwykle od 3 do 8,5 cm i szerokości do 2,5 cm^[4]. Użyłkowanie pierzaste^[5].
Kwiaty: Zebrane zwykle po kilka w wierzchotki tworzące się na szczytach pędów i w kątach liści. Kwiaty są szypułkowe, obupłciowe^[5] i osiągają ok. 6 cm średnicy^[6]. Kielich tworzy 5–7 trwałych, jajowatych do trójkątnych i rozpostartych działek. Płatków korony jest także 5–7 jajowatych do okrągłych, rozpostartych do odgiętych, białych. Pręciki w liczbie 150 do 200. Słupek powstaje z 5–7 owocolistków^[5].
Owoce: Skórzaste, kulistawe do stożkowatych torebki o średnicy i wysokości ok. 1 cm, zawierające liczne nasiona o długości do 1 mm^[5]^[4].

Biologia i ekologia

Zasiedla suche, granitowe stoki^[6] na rzędnych od 300 do 1500 m n.p.m.^[4] Kwitnie od kwietnia do czerwca^[4]. Kwiaty zapylane są przez owady^[6]. Jest krzewem dobrze zaadaptowanym do pożarów, częstych i istotnych dla biologii gatunków tworzących chaparral^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Gatunek z monotypowego rodzaju karpenteria Carpenteria Torr., z plemienia Philadelpheae, podrodziny Hydrangeoideae, rodziny hortensjowatych w rzędzie dereniowców^[7]^[2].

Zastosowanie i uprawa

Walorem ozdobnym rośliny są okazałe i przyjemnie pachnące kwiaty oraz zimozielone liście. Wymaga gleb przepuszczalnych, stanowisk osłoniętych, słonecznych lub w półcieniu^[4]. Uprawiany jest zwykle na obszarach o klimacie suchym i ciepłym^[6], ale znosi lekkie mrozy. W warunkach Polski wymaga okrywania zimą^[3]. Najłatwiej rozmnaża się z odkładów tworzonych późnym latem, trudniej z sadzonek zielnych^[3].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-11-11] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-11-11] (ang.).
↑ ^a ^b ^c JerzyJ. Hrynkiewicz-Sudnik JerzyJ., BolesławB. Sękowski BolesławB., MieczysławM. Wilczkiewicz MieczysławM., Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 266, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Carpenteria californica Torrey. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Craig C. Freeman: Carpenteria Torrey. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. Trees and shrubs. London: MacMillan, 2002, s. 220. ISBN 0-333-73003-8.
↑ Genus Carpenteria Torr.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-11-11].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-11-11] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-11-11] (ang.).

[sudnik-3] JerzyJ. Hrynkiewicz-Sudnik JerzyJ., BolesławB. Sękowski BolesławB., MieczysławM. Wilczkiewicz MieczysławM., Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 266, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599 .

[gat_amer-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Carpenteria californica Torrey. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-11].

[america-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Craig C. Freeman: Carpenteria Torrey. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-11].

[philipstree-6] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. Trees and shrubs. London: MacMillan, 2002, s. 220. ISBN 0-333-73003-8.

[grin-7] Genus Carpenteria Torr.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-11-11].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]