Gąska mydlana

Gąska mydlana
	; Tricholoma saponaceum var. squamosum
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	gąskowate
Rodzaj	gąska
Gatunek	gąska mydlana
	Nazwa systematyczna
	Tricholoma saponaceum (Fr.) P. Kumm; Führ. Pilzk. (Zwickau): 133 (1871)
	Zasięg
	; Zasięg występowania w Europie i Azji
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gąska mydlana (Tricholoma saponaceum (Fr.) P. Kumm.) – gatunek grzybów należący do rodziny gąskowatych^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Tricholoma, Tricholomataceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1818 roku Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus saponaceus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1871 roku P. Kumm., przenosząc go do rodzaju Tricholoma^[1]. Niektóre synonimy:

Agaricus atrovirens Pers. 1801
Agaricus atrovirens Pers. 1801 subsp. atrovirens
Agaricus napipes Krombh. 1836
Tricholoma saponaceum var. lavedanum Rolland
Tricholoma saponaceum var. saponaceum (Fr.) P. Kumm.
Tricholoma saponaceum var. squamosum (Cooke) Rea
Tricholoma saponaceum var. sulphurinum (Quél.) Rea
Agaricus saponaceus Fr. 1818
Agaricus saponaceus Fr. 1818 var. saponaceus
Gyrophila saponacea (Fr.) Quél. 1886
Gyrophila saponacea var. atrovirens (Pers.) Quél. 1886
Gyrophila saponacea (Fr.) Quél. 1886 var. saponacea
Tricholoma atrovirens (Pers.) Sacc. 1887
Tricholoma saponaceum (Fr.) P. Kumm. 1871 f. saponaceum
Tricholoma saponaceum var. atrovirens (Pers.) P. Karst. 1879
Tricholoma saponaceum var. napipes (Krombh.) J.E. Lange 1890^[2].

Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym miał też nazwę bedłka mydlana^[3].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 5–10 cm, za młodu dzwonkowaty lub półkulisty, później płaskołukowaty, ale przez długi czas z podwiniętym brzegiem, w końcu staje się płaski i powyginany z wklęsłymi wnękami. Jest mięsisty, gładki i błyszczący, podczas suchej pogody ma popękaną skórkę, podczas wilgotnej jest lepki^[4]. Cechuje się ogromną zmiennością barw u poszczególnych osobników. Najczęściej skórka kapelusza jest szarozielona, ale może być od białej do czarnobrązowej. U ciemno zabarwionych okazów brzeg jest wyraźnie jaśniejszy^[5]. Wyróżnia się kilka znacznie różniących się ubarwieniem odmian^[1].

Blaszki

Rozstawione szeroko, lekko zgrubione, ząbkowato wykrojone. Początkowo są białe, później żółtoszare, uszkodzone czernieją^[4].

Trzon

Wysokość 6–10 cm, grubość 1–2,5 cm. Jest walcowaty lub wrzecionowaty, dołem zaostrzony, zazwyczaj gładki, goły lub łuskowaty, czasami z ochrowymi plamkami^[4]. Zabarwiony podobnie do kapelusza, lecz w jaśniejszym odcieniu^[5].

Miąższ

Białawy, mięsisty, przy podstawie trzony czerwono nabiegły^[4]. Po pewnym czasie od zbioru czerwieniejący, o mydlanym zapachu i smaku (czasami) gorzkawo-mącznym^[5].

Cechy mikroskopowe;

Wysyp zarodników biały. Zarodniki gładkie, nieamyloidalne, szerokoelipsoidalne, o rozmiarach 5-7.5 × 3–5 μm. Cystyd brak, na strzępkach występują sprzążki^[6]

Występowanie i siedlisko

Gąska mydlana występuje na wszystkich kontynentach poza Antarktydą^[7]. W Polsce jest pospolita^[8].

Pojawia się od września do listopada, w lasach iglastych i mieszanych. Czasami występuje gromadnie^[9]. Rośnie pod jodłami lub sosnami^[3].

Znaczenie

Grzyb mikoryzowy^[3]. Grzyb lekko trujący, niedogotowany lub spożyty w większych ilościach powoduje nudności i wymioty^[5]^[10].

Gatunki podobne

Gąska mydlana jest grzybem o bardzo zmiennym wyglądzie owocników, występuje w wielu odmianach, zawsze jednak ma mydlany zapach i czerwienieje (często te cechy ujawniają się dopiero po kilku godzinach)^[5]. Podobna jest np. gąska niekształtna (Tricholoma portentosum), odróżniająca się jednak kapeluszem o odcieniu szarobrązowym, a nie zielonkawym^[8]. Od gołąbków różni się włóknistym i niełamliwym trzonem^[10].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
↑ Species Fungorum. [dostęp 2011-11-15].
↑ ^a ^b ^c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
↑ ^a ^b ^c ^d Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Ewald Gerhardt: Przewodnik GRZYBY. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2001, s. 206. ISBN 83-7073-084-1.
↑ Mushroom Expert. [dostęp 2016-01-02].
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-04-08].
↑ ^a ^b Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.
↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
↑ ^a ^b Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).

[sf-2] Species Fungorum. [dostęp 2011-11-15].

[checklist-3] Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.

[wag-4] Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.

[Gerhardt-5] Ewald Gerhardt: Przewodnik GRZYBY. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2001, s. 206. ISBN 83-7073-084-1.

[6] Mushroom Expert. [dostęp 2016-01-02].

[7] Discover Life Maps. [dostęp 2015-04-08].

[snowarski-8] Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.

[Wojewoda-9] Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.

[Gminder-10] Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]