Eugeniusz Rybka

Eugeniusz Stanisław Rybka

Data i miejsce urodzenia	6 maja 1898 Radzymin, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 1988 Wrocław, Polska
profesor
Specjalność: astronomia
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Uniwersytet	Uniwersytet Lwowski
Okres zatrudn.	1932–1945
Uniwersytet	Uniwersytet Wrocławski
Okres zatrudn.	1945–1958
Uniwersytet	Uniwersytet Jagielloński
Okres zatrudn.	1958–1968
Prezes Zarządu
Stowarzyszenie	Polskie Towarzystwo Astronomiczne
Okres spraw.	1948–1950
Następca	Józef Witkowski
Odznaczenia

Profesor Eugeniusz Rybka (z prawej) w rozmowie z doc. dr. Józefem Sałabunem

Eugeniusz Stanisław Rybka (ur. 6 maja 1898 w Radzyminie, zm. 8 grudnia 1988 we Wrocławiu) – polski astronom, profesor Uniwersytetu Lwowskiego (1932–1945), Uniwersytetu Wrocławskiego (1945–1958) i dyrektor obserwatorium astronomicznego tamże, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i dyrektor krakowskiego Obserwatorium Astronomicznego UJ (1958–1968), wiceprezydent Międzynarodowej Unii Astronomicznej w latach 1952–1958, autor prac z dziedziny fotometrii gwiazdowej i historii astronomii.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Był synem Władysława, organisty kościelnego, i Leokadii z Chromińskich. W 1900 wraz z rodziną przeniósł się do Skierniewic, a w 1905 do Ozorkowa (powiat zgierski). Z pomocą starszego rodzeństwa szybko nauczył się pisać i czytać, jeszcze przed zapisaniem do szkoły w 1907. W 1911 dzięki zabiegom ojca trafił do gimnazjum w Gostyninie. Edukację przerwał wybuch I wojny światowej w 1914 i w 1915 postanowił samodzielnie przerobić brakujący do matury materiał z pozostałych trzech klas. Maturę zdał eksternistycznie 17 listopada 1917 w Warszawie. Wcześniej wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej i w 1918 objął dowództwo nad oddziałem POW w Ozorkowie.

I wojna światowa i okres studiów

Wkrótce po zakończeniu działach wojennych rozpoczął studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (25 października 1918), jednak już kilka dni później dołączył do oddziałów rozbrajających żołnierzy austriackich, zaś 19 listopada, na wieść o walkach między Ukraińcami i Polakami, wraz z oddziałem studentów wyruszył do Przemyśla. Służył m.in. w pociągu pancernym Śmiały (w 1919 był kierownikiem jego kancelarii), ukończył szkołę podoficerską we Lwowie ze stopniem kaprala (1919), a także szkołę oficerską w Poznaniu (1920). W listopadzie 1920 wrócił na uniwersytet. W lutym 1921 podjął bliższą współpracę z prof. astronomii Tadeuszem Banachiewiczem, obejmując stanowisko rachmistrza naukowego w krakowskim Obserwatorium Astronomicznym UJ. Nabył tam pierwszych doświadczeń w zawodowej astronomii.

9 września 1922 wziął ślub z Marią Cecylią Sierakowską (1895–1985); w lipcu 1923 urodził się ich syn, Przemysław, 14 października 1926 córka Jadwiga po mężu Złotorzycka.

Jesienią 1923 przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako asystent, a potem starszy asystent w tamtejszym obserwatorium. Pisał też swoją pracę doktorską, dotyczącą obserwacji zakryć gwiazd przez Księżyc, przeprowadzonych na początku XX wieku. Przewód doktorski odbył się pomyślnie w marcu 1926 na Uniwersytecie Jagiellońskim (zgodnie z umową zawartą przed wyjazdem z Banachiewiczem). Następnie zajmował się ocenami wizualnymi cefeid, szczególnie badając gwiazdy TU Cas i XZ Cyg. Praca o pierwszej z nich ukazała się w czasopiśmie Acta Astronomica. Zaangażował się również w działalność Towarzystwa Miłośników Astronomii.

W 1930 r. dzięki uzyskaniu stypendium naukowego, wyjechał na blisko pół roku do Lejdy, gdzie pod kierunkiem prof. Einara Hertzsprunga zaznajomił się z nową techniką fotometrii fotograficznej gwiazd. Podczas pobytu w Holandii opublikował ponadto 4 prace naukowe, m.in. zawierającą katalog gwiazd w gromadzie kulistej M3.

Po powrocie rozpoczął starania o habilitację, uwieńczone wygłoszeniem 19 stycznia 1932 wykładu habilitacyjnego pt. Gromady kuliste gwiazd. Potem wyjechał do Lwowa by objąć na Uniwersytecie Jana Kazimierza katedrę astronomii i kierownictwo Zakładu Astronomii. Po zakupieniu niezbędnego sprzętu, kontynuował wcześniejsze prace z zakresu fotometrii fotograficznej. Pod koniec lat trzydziestych czynił starania o zakup dla Obserwatorium 90-centymetrowego teleskopu, lecz wybuch wojny w 1939 uniemożliwił zrealizowanie tego zamiaru.

II wojna światowa

Po najeździe sowieckim na Polskę i okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną, aż do wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941 kontynuował pracę na uniwersytecie, w 1944 zabroniono mu wykładać w języku polskim. Po ponownym zajęciu miasta przez wojska sowieckie aresztowany przez NKWD w styczniu 1945 wraz z trzynastoma innymi profesorami Uniwersytetu Jan Kazimierza (m.in. Juliuszem Makarewiczem, Ryszardem Gansincem, Włodzimierzem Burzyńskim i Marianem Kamieńskim), zwolniony po kilku miesiącach. W sierpniu 1945 wyjechał pociągiem wraz z innymi przesiedleńcami do Krakowa. Wkrótce przeniósł się do Wrocławia, w dalszym ciągu zajmując się fotometrią gwiazdową.

Działalność zawodowa i życie w okresie PRL

W 1949 ponownie odwiedził Lejdę (tamtejsze obserwatorium kierowane było wówczas przez Jana Oorta), by poznać nowoczesną metodę fotoelektryczną. Równocześnie ponowił współpracę z astronomami radzieckimi; w jej ramach przyłączył wrocławskie obserwatorium do prac nad Katalogiem Słabych Gwiazd. Zaczął też brać aktywny udział w pracach Międzynarodowej Unii Astronomicznej. W 1948 uczestniczył w Kongresie Unii w Zurychu, a na Kongresie w Rzymie (1952) został wybrany na 6-letnią kadencję wiceprezydenta MUA.

Eugeniusz Rybka - podczas pochodu z okazji Jubileuszu 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków, 10 maja 1964)

W połowie lat pięćdziesiątych zaczął chorować i przez wiele miesięcy leczył się w sanatoriach. W 1958 na skutek konfliktu z kadrą obserwatorium opuścił Wrocław i przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński. Zainicjował przekształcenie stacji obserwacyjnej na krakowskim Forcie Skała w główne Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego (otwarte w 1964). W tym samym czasie opublikował wraz astronomami z Krymskiego Obserwatorium Astrofizycznego pracę dotyczącą fundamentalnej fotometrii fotelektrycznej. W 1962 otrzymał Nagrodę Miesięcznika „Problemy” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania nauki. 30 września 1968 przeszedł na emeryturę, nie przerywając działalności naukowej i organizacyjnej, ani aktywności w MUA (w latach 1964–1970 był w niej przewodniczącym Komisji nr 41 – Historii Astronomii). W czerwcu 1968 roku wszedł w skład Komitetu Przygotowawczego obchodów 500 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika.

W 1973 Uniwersytet Bratysławski przyznał mu doktorat honoris causa.

Pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera CI-II-1).

Grób prof. Eugeniusza Rybki na cmentarzu Rakowickim

Działalność pisarska i edytorska

W latach 1926–1929 i 1936–1939 był redaktorem czasopisma „Urania”. Przez wiele lat profesor E. Rybka opracowywał kolejne aktualizacje i ulepszenia swego podręcznika:

• Astronomia Ogólna – jego dwa pierwsze wydania ukazały się w latach 1952 i 1957, a ostatnie VII w 1983 PWN, ISBN 83-01-02706-1.
• Four hundred years of the Copernican heritage – wydana w związku z jubileuszem UJ 1964.
• Cztery wieki rozwoju myśli kopernikańskiej – w 1972 ukazała się jego książka z okazji zbliżającego się roku Kopernikowskiego (przetłumaczona później na kilka języków).

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (28 września 1954)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1950)
• Złoty Krzyż Zasługi
• Medal Niepodległości (5 sierpnia 1937)
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Odznaka Zasłużony Nauczyciel PRL

• Złota Honorowa Odznaka PTMA

Bibliografia

• Eugeniusz Rybka – autobiografia, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, R. 33:1988 nr 4 s. 929–942 (wersja online).

Linki zewnętrzne

• Sylwetka profesora Eugeniusza Rybki w PKF na stronie KronikaRP
• Prace Eugeniusza Rybki dostępne w Sieci (Katalog HINT)
• Eugeniusz Rybka, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2021-12-14].