Daniel Passent

Daniel Passent

Daniel Passent (2013)
Data i miejsce urodzenia	28 kwietnia 1938 Stanisławów
Data i miejsce śmierci	14 lutego 2022 Warszawa
Rodzaj działalności	dziennikarz, dyplomata
Ambasador RP w Chile
Okres urzędowania	od 1997 do 2002
Poprzednik	Zdzisław Jan Ryn
Następca	Jarosław Spyra
Odznaczenia
Strona internetowa

Daniel Passent, pierwotnie Daniel Passenstein (ur. 28 kwietnia 1938 w Stanisławowie, zm. 14 lutego 2022 w Warszawie) – polski dziennikarz i publicysta, wieloletni felietonista tygodnika „Polityka”, a także pisarz, tłumacz, satyryk i dyplomata. W latach 1997–2002 ambasador RP w Chile.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Pochodził z rodziny żydowskiej, jego rodzicami byli Bernard „Berek” Passenstein i Izabela „Bela” lub „Bajla” z domu Mitz (pisane również Mic). Ojciec studiował we Francji, był inżynierem agronomem. Po studiach wrócił do Polski, zamieszkał w Warszawie, gdzie poznał przyszłą żonę. Kiedy we wrześniu 1939 wybuchła II wojna światowa, mieszkali w Stanisławowie na Kresach. Ojciec pracował w przedsiębiorstwie zieleni miejskiej jako specjalista od kwiatów, a matka jako pielęgniarka. Ojciec był działaczem społecznym, cenionym również zawodowo.

W 1941, po zajęciu miasta przez Niemców, w obawie o życie kilkuletniego Daniela, rodzice postanowili ukryć go w okolicach Częstochowy, co zrealizował przyjaciel domu – Gustaw Godek, mający tzw. „dobry wygląd” (w czasie wojny na fałszywych dokumentach na nazwisko Tadeusz Płoński, którego używał również po wojnie), który wyszukiwał kolejne miejsca ukrycia. Ostatnie z nich w 1944 było w Warszawie na Pradze, u rodziny Władysławy Salonek, gdzie z imieniem Bogdan doczekał zajęcia tego przedmieścia przez wojska sowieckie. Był również krótko w domu dziecka.

Jego rodzice zginęli w 1944, ukrywając się w okolicach Warszawy (zob. Zagłada Żydów), gdzie zostali rozpoznani przez dwóch Polaków i zatrzymani podczas przejazdu kolejką podmiejską na linii otwockiej. Prawdopodobnie spoczywają w zbiorowym grobie w Radości. Swoje przeżycia wojenne Daniel Passent tak podsumował w jednym ze swoich felietonów: mnie ocalili Polacy i Żydzi, a moich rodziców zdradzili Polacy; jedni i drudzy byli obywatelami państwa polskiego.

Po wojnie, w wieku 7–8 lat trafił do Częstochowy pod opiekę ciotki, Róży Kolin (siostra matki) i jej męża, ale z powodu jej ciężkiej choroby nie mógł tam pozostać. Opiekę i wychowanie zapewnili mu siostra ojca, Anna Prawin i jej mąż Jakub Prawin, generał Ludowego Wojska Polskiego i szef Polskiej Misji Wojskowej w Niemczech.

Z wykształcenia był ekonomistą, studiował na Uniwersytecie w Leningradzie (1955/1956), na Uniwersytecie Warszawskim (1956–1960), Uniwersytecie Princeton (1962/1963) i Harvardzie.

Kariera zawodowa

Daniel Passent w portrecie Zbigniewa Kresowatego

Działalność dziennikarską rozpoczął w 1956 w Sztandarze Młodych, gdy był studentem Uniwersytetu Warszawskiego. W 1959 dołączył do zespołu tygodnika Polityka, z którym pozostał związany do końca życia. „Tak, to prawda, Polityka jest moim drugim domem. Ponad 60 lat pozostaję w związku, raz formalnym, raz na kocią łapę, ale zawsze z Polityką. Na pewno ma to coś wspólnego z potrzebą bezpieczeństwa, jaką odczuwałem po wojnie” – pisał w 2021.

Był korespondentem tygodnika podczas wojny wietnamskiej i jego stałym felietonistą. W swoich felietonach poruszał kwestie polityczne, społeczne, gospodarcze, międzynarodowe i kulturalne.

Wszedł do historii światowego dziennikarstwa, gdy na początku lat 60. zdobył prawo do publikacji pamiętników Adolfa Eichmanna – zbrodniarza niemieckiego, odpowiedzialnego za Holocaust. „Polityka” była jednym z dwóch pism na świecie, które jako pierwsze opublikowały jego wspomnienia.

Współpracował z prowadzonym przez Jana Pietrzaka kabaretem „Pod Egidą”, pisząc tam teksty antysystemowe. Z drugiej strony w latach 80. wielokrotnie bronił na łamach tego tygodnika decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego oraz polityki ówczesnych władz (na wniosek Jerzego Urbana nie został w tym okresie poddany weryfikacji). Jacek Kaczmarski zadedykował mu utwór „Marsz intelektualistów”, który napisał dla tych, „którzy swoją inteligencją i swoim wykształceniem zdecydowali się służyć reżimowi wojskowemu w Polsce”. Był autorem tekstów w Studenckim Teatrze Satyryków. Pisywał także teksty i monologi dla „Kabaretu Dudek”. Był autorem skeczy i monologów przedstawień rewiowych Teatru Syrena.

„Jestem typem człowieka pełnego rozterek, który nie potrafi być wyłącznie dumny ze swojej przeszłości; mam skłonność do grzebania się w swoich błędach” – wyznał w wywiadzie z 2006.

Zajmował się również tłumaczeniami, przełożył z języka angielskiego m.in. Dlaczego nie możemy czekać Martina Luthera Kinga i wybór esejów Następnym razem pożar Jamesa Baldwina.

W latach 1990–1994 był redaktorem miesięcznika „The World Paper” wydawanego w Bostonie. Pisał m.in. dla „New York Times” i „Daily Telegraph”.

Był autorem kilkunastu publikacji książkowych, m.in. Bywalec, Bitwa pod wersalikami, Obywatelu, nie denerwujcie się, Co dzień wojna (reportaże z wojny wietnamskiej), Pan Bóg przyjechał do Monachium, Rozbieram senatora, Choroba dyplomatyczna, Codziennik, Passa. W swojej książce Dzieła rozebrane (2013) opowiadał o kulisach powstawania swoich felietonów. Ostatnią książkę W 80 lat dookoła Polski opublikował w 2018.

W latach 2006–2022 prowadził autorski blog internetowy En passant, będący jednym z najdłużej funkcjonujących blogów politycznych w Polsce. Znalazło się tam ponad 1700 publikacji autora, które zebrały ponad pół miliona komentarzy.

Bywał gościem programu Tydzień kontra tydzień w Radiowej Jedynce. Od października 2012 do stycznia 2022 prowadził w radiu Tok FM audycję Goście Passenta.

W 2019 zagrał profesora Langmana, kelnera w Cafe Muza, w filmie Czarny mercedes w reżyserii Janusza Majewskiego.

Działalność dyplomatyczna i społeczna

W latach 1997–2002 pełnił funkcję ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej w Chile. Zasiadał w radzie Fundacji „Okularnicy” im. Agnieszki Osieckiej.

Kwestia współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa

W 1961 Daniel Passent został pozyskany do współpracy przez Służbę Bezpieczeństwa jako Kontakt Poufny o pseudonimie „Daniel” a następnie „John”. Pozyskanie miało nastąpić na zasadzie dobrowolności. W tym okresie dziennikarz miał przekazywać SB informacje na temat znanych mu amerykańskich dyplomatów. W 1964 został przerejestrowany na Tajnego Współpracownika. Ponieważ utracił kontakt z Amerykanami, Służba Bezpieczeństwa zlecała mu nawiązywanie znajomości z dyplomatami z Francji i Belgii. Miał przekazywać SB informacje również na temat osób ze świata kultury, m.in. Zygmunta Kałużyńskiego. Dokumentacja potwierdzająca fakt współpracy zachowała się w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej pod sygnaturą AIPN 002082/151/CD/2.

Daniel Passent nie przyznawał się do współpracy z SB. Twierdził, że „został zarejestrowany i obdarzony pseudonimami bez własnej wiedzy”. W 2007 wystąpił do sądu z wnioskiem o przeprowadzenie autolustracji. Sądy lustracyjne dwóch instancji odmówiły wszczęcia postępowania z uwagi na to, iż nie pełnił funkcji publicznej w rozumieniu ustawy lustracyjnej.

W 2016 Instytut Pamięci Narodowej opublikował list Daniela Passenta do Czesława Kiszczaka z 1984, w którym dziennikarz wyrażał poparcie dla realizowanej przez niego polityki.

„Zapłaciłem swoją cenę krytyki, nawet wrogości, ale nie mam żalu, tylko jeden wniosek: nikt ci tak nie zaszkodzi, jak ty sam. Mogą wieszać na tobie psy, ale czytają, i gotują się ze złości, że inni też czytają. Czytelnicy mnie jednak nie opuścili. Gdyby nie oni, toby mnie tu nie było” – pisał w 2018 roku.

Odznaczenia

Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1997). Wcześniej Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Krzyżem Zasługi.

Grób rodzinny Daniela Passenta na cmentarzu wojskowym na Powązkach

Życie prywatne

Przez około 8–10 lat związany był z poetką Agnieszką Osiecką. Ze związku tego miał córkę Agatę Passent (ur. 4 lutego 1973). Następnie jego żoną przez ponad 30 lat była Marta Dobromirska-Passent, matka Łukasza Dobromirskiego z jej poprzedniego małżeństwa.

Cierpiał na chorobę Parkinsona. Zmarł 14 lutego 2022 w wieku 83 lat. 25 lutego 2022 został pochowany na cmentarzu wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera: A 25-TUJE-15).

W kulturze

Jego postać pojawia się, jako partner głównej bohaterki, w serialu fabularnym Osiecka z 2020. W rolę Daniela Passenta wcielił się Piotr Żurawski. Liczne materiały dotyczące Passenta znajdują się w Archiwum Agnieszki Osieckiej przekazanym Bibliotece Narodowej w Warszawie przez córkę Osieckiej i Passenta, Agatę. W 2020 Passent podarował Bibliotece Narodowej własne archiwum.

Publikacje

• Co dzień wojna, Czytelnik, Warszawa 1968
• Rozbieram senatora, Czytelnik, Warszawa 1973
• Pan Bóg przyjechał do Monachium, Książka i Wiedza, Warszawa 1973, ISBN 978-83-7700-030-4
• Bywalec, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1974
• Pantoflisko z Agnieszką Osiecką, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1975
• Bitwa pod wersalikami: felietony 1976-1982, Książka i Wiedza, Warszawa 1984, ISBN 83-05-11228-4
• Zdanie odrębne: felietony VII 1982-VII 1983, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1985, ISBN 83-08-01327-9
• Z dziejów cnoty. Szpilki 1935-85, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1985, ISBN 83-03-01140-5
• Księga parodii (praca zbiorowa), Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, ISBN 83-221-0145-7
• Bałwan pod klucz, Czytelnik, Warszawa 1986, ISBN 83-07-01572-3
• Dzisiaj umrą dwie osoby, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1986, ISBN 83-203-1988-9
• Nie denerwujcie się obywatelu, Iskry, Warszawa 1988, ISBN 83-207-1105-3
• To jest moja gra, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1990, ISBN 83-03-03054-X
• Choroba dyplomatyczna, Iskry, Warszawa 2002, ISBN 83-207-1706-X
• Podręcznik obytego Polaka z Jackiem Cyganem, Agata Passent, Andrzejem Samsonem, Ludwikiem Stommą i Krzysztofem Teodorem Toeplitzem, Sens, Warszawa 2004, ISBN 83-86944-51-X
• Codziennik, Nowy Świat, Warszawa 2006, ISBN 83-7386-181-5
• Pod napięciem, Wydawnictwo Red Horse, Lublin 2009, ISBN 978-83-7573-015-9
• Moja gra. O Fibaku, Nowy Świat, Warszawa 2010, ISBN 978-83-7386-387-3
• Passa z Janem Ordyńskim, Czerwone i Czarne, Warszawa 2012, ISBN 978-83-7700-030-4
• Dzieła rozebrane, Czerwone i Czarne, Warszawa 2013, ISBN 978-83-7700-110-3
• W 80 lat dookoła Polski, Polityka, Warszawa 2018, ISBN 978-83-64076-79-4

Bibliografia

• Filip Gańczak: Filmowcy w matni bezpieki. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2011. ISBN 978-83-7648-714-4. OCLC 879643901.

Linki zewnętrzne

• En Passant – blog Daniela Passenta
• Dziennikarze zaczną wierzgać Wywiad z Danielem Passentem, Przegląd, 14 lutego 2006