Dobrzelin (gmina)

Dobrzelin
	gmina wiejska
	1870–74, 1926–54 i 1973–91
Państwo	Polska
Województwo	1926–39: warszawskie; 1939: łódzkie (II RP); 1945–54: łódzkie; 1973–75: łódzkie; 1975–91: płockie
Powiat	kutnowski (do 1975)
Siedziba	Żychlin; Dobrzelin
Populacja (1991); • liczba ludności	; 4768
Szczegółowy podział administracyjny (1952)
Liczba gromad	21
brak współrzędnych

Dobrzelin (do 1926 i od 1992 Żychlin) – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1870–1874, 1926–1954 i 1973–1991 w woj. warszawskim, łódzkim i płockim (dzisiejsze woj. łódzkie). Siedzibą gminy był początkowo Żychlin (do 1870 i od 1924 roku stanowiący odrębną gminę miejską^[3])^[4], a następnie Dobrzelin^[5].

Pierwsza odsłona (1870–1874)

Za Królestwa Polskiego istniała gmina Żychlin, która należała do powiatu kutnowskiego w guberni warszawskiej^[6]^[7]. Jej siedziba znajdowała się w mieście Żychlinie, który stanowił odrębną gminę miejską. 19 maja^?/31 maja 1870 Żychlin został pozbawiony praw miejskich i przekształcony w osadę miejską; po przyłączeniu do niego części obszaru gminy Żychlin utworzono w nim odrębną jednostkę administracyjną o nazwie "gmina Żychlin", natomiast – aby uniknąć dwóch gmin o tej samej nazwie – dotychczasową (częściowo okrojoną) gminę Żychlin przemianowano na "gminę Dobrzelin"^[8]^[9].

W 1874 roku obie gminy zostały połączone w jedną wiejską gminę Żychlin^[10]^[11].

Druga odsłona (1926–1954)

Po odzyskaniu niepodległości gmina Żychlin weszła w skład powiatu kutnowskiego w woj. warszawskim^[12]. W 1921 roku gmina Żychlin składała się z 61 miejscowości i liczyła 6761 mieszkańców (Żychlin liczył 7098 mieszkańców)^[13].

1 stycznia 1924 prawa miejskie odzyskał Żychlin, który wyłączono z gminy Żychlin i przekształcono w odrębną gminę miejską. Oprócz osady Żychlin, nowe miasto objęło także miejscowości^[3]:

Żychlin litera A., Żychlin litera B., Żychlin litera D., Żychlin litera C, Żychlin litera F., Żychlin litera G., Żychlin litera M., Żychlin litera N., Żychlin litera P., Żychlin litera O., Żychlin litera R., Żychlin litera S., Żychlin litera T., Szymanów, Fabjanów, Teodorów, osada Podcmentarz, Starą Pasieka, Józefów, Wacławów, Żychlin miasto № 1, Żychlin miasto № 2, Żychlin miasto № 11, Żychlin miasto № 9, Żychlin miasto "Rola", Żychlin miasto "Zosin", Żychlin miasto № 12, Żychlin miasto № 14, Żychlin miasto № 15, osadę, fabryczną i fabrykę Walentynów, kolonię-folwark Żychlin-miasto, kolonię-folwark Żychlin miasto (reszta), Żychlin Pruszaka, wieś Dobrzelin A, folwark Żychlin miasto Budzyń – o ogólnej przestrzeni 1284 morgów.

Niecałe trzy lata później – 7 grudnia 1926 roku – wiejską gminę Żychlin przemianowano na "gminę Dobrzelin"^[14]. 1 kwietnia 1939 roku miasto Żychlin i gminę Dobrzelin – wraz z całym powiatem kutnowskim – przeniesiono do woj. łódzkiego^[15].

Po II wojnie światowej jednostki zachowały przynależność administracyjną. 1 lipca 1952 roku gmina Dobrzelin składała się z 21 gromad^[16]. Gmina Dobrzelin została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin^[17].

Trzecia odsłona (1973–1991)

Gminę Dobrzelin, tym razem z siedzibą w Dobrzelinie, reaktywowano 1 stycznia 1973 roku w tymże powiecie i województwie, w związku z kolejną reformą gminną (Żychlin ustanowił odrębną gminę miejską)^[18]. W jej skład weszło 20 sołectw^[19]:

1 czerwca 1975 roku zarówno Żychlin, jak i gmina Dobrzelin weszły w skład nowo utworzonego woj. płockiego^[20].

1 stycznia 1992 roku gmina wiejska Dobrzelin została zniesiona przez połączenie jej terenów z gminą miejską Żychlin w miejsko-wiejską gminę Żychlin^[21], która 1 stycznia 1999 roku powróciła do powiatu kutnowskiego w nowo utworzonym woj. łódzkim^[22].

Przypisy

↑ W czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
↑ Liczba ludności z publikacji "Rocznik Demograficzny Polski", GUS 1975–1995
↑ ^a ^b Dz.U. z 1923 r. nr 131, poz. 1065
↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
↑ Mapa administracyjna PRL, 1988, PPWK, Warszawa–Wrocław
↑ Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, s. 279)
↑ Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, s. 359)
↑ Postanowienie z 20 marca (1 kwietnia) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 127)
↑ Krótka statystyka gubernij Królestwa Polskiego obejmująca rozległość i ludność tychże gubernij oraz wykaz miast, osad i gmin (Przedruk uzupełniony ze Skorowidza do Dziennika Praw, wydanego w połowie 1870 r.). Warszawa 1870 (Uzupełnienie we wstępie)
↑ Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, z wykazaniem: gubernii, powiatu, gminy, parafii, sądu pokoju lub gminnego, oraz najbliższej stacyi pocztowej, wraz z oddzielnym spisem gmin podług najświeższej ich liczby i nazwy ułożony, wykazujący: odległość każdej danej gminy od miasta powiatowego i sądu swojego gminnego; czy i jakie znajdują się w gminie zakłady fabryczne lub przemysłowe, szkoły itp. oraz ludność każdej gminy, obejmujący także podział sądownictwa krajowego świeżo urządzonego. T. 2
↑ Powiat kutnowski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 963 .
↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom I – Województwo Warszawskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925
↑ M.P. z 1926 r. nr 281, poz. 793
↑ Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240
↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
↑ Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).
↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397
↑ Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652

[1] W czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.

[2] Liczba ludności z publikacji "Rocznik Demograficzny Polski", GUS 1975–1995

[Żychlin-3] Dz.U. z 1923 r. nr 131, poz. 1065

[gus-4] Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933

[5] Mapa administracyjna PRL, 1988, PPWK, Warszawa–Wrocław

[6] Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, s. 279)

[7] Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, s. 359)

[8] Postanowienie z 20 marca (1 kwietnia) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 127)

[9] Krótka statystyka gubernij Królestwa Polskiego obejmująca rozległość i ludność tychże gubernij oraz wykaz miast, osad i gmin (Przedruk uzupełniony ze Skorowidza do Dziennika Praw, wydanego w połowie 1870 r.). Warszawa 1870 (Uzupełnienie we wstępie)

[10] Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, z wykazaniem: gubernii, powiatu, gminy, parafii, sądu pokoju lub gminnego, oraz najbliższej stacyi pocztowej, wraz z oddzielnym spisem gmin podług najświeższej ich liczby i nazwy ułożony, wykazujący: odległość każdej danej gminy od miasta powiatowego i sądu swojego gminnego; czy i jakie znajdują się w gminie zakłady fabryczne lub przemysłowe, szkoły itp. oraz ludność każdej gminy, obejmujący także podział sądownictwa krajowego świeżo urządzonego. T. 2

[11] Powiat kutnowski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 963 .

[autonazwa1-12] Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie

[13] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom I – Województwo Warszawskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925

[14] M.P. z 1926 r. nr 281, poz. 793

[15] Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240

[16] Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa

[17] Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191

[18] Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312

[start-1973-ŁD-19] Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).

[20] Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92

[21] Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397

[22] Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

Przynależność wojewódzka	gubernia warszawska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (II RP) (1939) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Dąbrowice (do 1870) Krośniewice (do 1870 i od 1926) Kutno Żychlin (do 1870 i od 1924)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bedlno (1953–54 i 1973–75) Błonie (1867–1953) Chodów (1973–75) Czerwonka (1953–54) Dąbrowice (1867–1954 i 1973–75) Dobrzelin (1870–74, 1926–54 i 1973–75) Krośniewice (1870–1954 i 1973–75) Krzyżanów (1973–75) Krzyżanówek (1867–1954) Kutno (1867–1954 i 1973–75) Łanięta (1919–54 i 1973–75) Mikstal (1867–1918) Nowe Ostrowy (1973–75) Oporów (1867–1954 i 1973–75) Ostrowy (1953–54) Plecka Dąbrowa (1867–1954) Rdutów (1867–1953) Sójki (1867–1953) Strzelce (1953–54 i 1973–75) Wojszyce (1867–1953) Wroczyny (1867–70) Żychlin (1867–70, 1874–1926 i 1973–75) Żychlin (1870–74)
Gromady (1954–72)	Bedlno (1954–72) Biała (1961–72) Bielawki (1956–68) Byszew (← 1956–72) Chodów (1968–72) Cygany (1954–61) Czerwonka (1954–68) Dąbrowice (1954–72) Długie (1954–68) Dobrzelin (1954–72) Emilianów (1954–59) Gołębiew Stary (1954–68) Gołębiewek Nowy (1954–61) Kaszewy Kościelne (1954–61) Krośniewice (1954–72) Kruki (1954–61) Krzyżanów (1954–72) Kutno (1954–56) Kutno (1961–68) Kutno-Wschód (1968–72) Kutno-Zachód (1968–72) Łanięta (1954–72) Mikstal (1954–68) Miłonice (1954–68) Mirosławice (1954–68) Młogoszyn (1954–72) Mnich (1954–59) Nowa Wieś (1954–61) Nowe (1954–72) Odolin (1954–56) Oporów (1954–72) Ostrowy (1954–72) Plecka Dąbrowa (1954–72) Pniewo (1954–61) Podczachy (1954–61) Przyzórz (1954–68) Rdutów (1954–68) Ruszki (1954–59) Siemianów (1954–68) Sójki (1954–68) Strzegocin (← 1956–72) Strzelce (1954–72) Śleszyn (1954–61) Załusin (1956–72) Zgórze (1954–59)