Byczyna
51°06′47″N 18°12′40″E/51,113056 18,211111
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Widok z wieży ratuszowej | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
przed 1268 | ||||
| Burmistrz |
Iwona Sobania | ||||
| Powierzchnia |
5,79 km² | ||||
| Wysokość |
197 m n.p.m. | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 77 | ||||
| Kod pocztowy |
46-220 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
OKL | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu kluczborskiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Byczyna  | |||||
| 51°06′47″N 18°12′40″E/51,113056 18,211111
| |||||
| TERC (TERYT) |
1604014 | ||||
| SIMC |
0965275 | ||||
Urząd miejski Rynek 146-220 Byczyna | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Byczyna (niem. Pitschen) – miasto w Polsce, w województwie opolskim, w powiecie kluczborskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Byczyna.
Pod względem historycznym Byczyna położona jest na Dolnym Śląsku jako część dawnego księstwa brzeskiego[2][3]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do starego woj. opolskiego.
Według danych z 30 czerwca 2008 r. miasto liczyło 3655 mieszkańców[4]. Według stanu na 31 grudnia 2010 miasto zamieszkiwało 3656 osób, w tym 1890 kobiet i 1766 mężczyzn[5].
Gminą partnerską jest gmina związkowa Deidesheim w Niemczech[6].
Dane ogólne
[edytuj | edytuj kod]Miasto leży na Wysoczyźnie Wieruszowskiej, około 15 km na północ od Kluczborka. Lokalny ośrodek handlowo-usługowy. Drobny przemysł: materiałów budowlanych, drzewny i odzieżowy. Miejsce dorocznych mistrzostw Polski oldboyów w piłce nożnej, plenerów malarskich i turniejów rycerskich.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka o miejscowości w formie Byscina pochodzi z 1228 roku. Nazwa była później notowana także w formach Bychina (1268), Bitsina (1283), de Pitschin (1283), Bytschin (1294), circa Biczinam (ok. 1300), Byzina (1312), Bitschin (1331), Bitschin (1449), Pitschen (1460), circa Bitczinam (1488), Pitschen (1587), Biczinensi (1599), Pitschen (1783), Pitschen, Byczyna (1845), Byczyna, niem. Pitschen (1880), Byczyna, Pitschen (1939), Pitschen – Byczyna, -y, byczyński (1946)[7]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Bicina[8].
Nazwa pochodzi od wyrazu pospolitego byczyna oznaczającego miejsce hodowli i wypasu byków lub od nazwy osobowej Bycza, która pochodzi od wyrazu byk[9]. Nazwa Byczyna została zniemczona jako Bitschin, później Pitschen[7]. Nazwę Pitschen odnotowano po raz pierwszy w dokumencie handlowym książąt Ludwika II i Henryka IX z 31 maja 1400 roku[10].
W 1945 roku nastąpiło objęcie miasta przez polską administrację. W 1946 roku wprowadzono aktualną nazwę[11].
Legenda powstania nazwy miasta
[edytuj | edytuj kod]
Jednym z dominujących w okolicy pagórków jest położone na wschód od Byczyny tzw. Wzgórze Krzyżowe, nad którym od niepamiętnych czasów miały krzyżować się drogi handlowe. Legenda głosi, że w miejscu tym, z którego widok rozciąga się na wiele kilometrów, pewnego razu zatrzymali się wędrowcy, podróżujący wraz z dobytkiem. Tutaj czuli się bezpieczni, bowiem dzięki korzystnemu usytuowaniu wzgórza nie mogli być znienacka zaskoczeni przez wroga. Wówczas to byczek ze stada owych wędrowców, grzebiąc racicą w ziemi natrafił na naczynie wypełnione złotymi monetami. Wędrowcy, uznawszy to za dobry i szczęśliwy znak, postanowili się osiedlić w tej okolicy, a założoną osadę nazwać Byczyną. Inna legenda mówi, że w pobliżu Wzgórza Krzyżowego odbywały się wielkie targi mięsem wołowym, które wówczas nazywano bykowiną, i stąd pobliską osadę nazwano Byczyną.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Jan Długosz wymieniał Byczynę w swej kronice jako miasto. Dokument biskupa Jana z Pomezanii, z 1433 potwierdza jego lokalizację. Kronikarze potwierdzają wiadomość, że przed 1054 miasto było przejściowo siedzibą biskupa wrocławskiego, gdyż za czasów Mieszka I sufragania biskupia miała znajdować się w Smogorzowie, skąd przeniesiona została do Byczyny, zaś dopiero później do Wrocławia[potrzebny przypis][12].
Mimo dość licznie zachowanych dokumentów zawierających wzmianki o mieście, data nadania praw miejskich nie jest znana. Według niepewnych danych miał je nadać Henryk I Brodaty w 1228, z tego też roku zachował się dokument sporządzony zapewne na polecenie księcia, zawierający taki oto zapis na temat Byczyny, świadczący, że mogła ona być już wtedy miastem: ... i abyśmy nie musieli ściągać ciężkiej grzywny z kramów i szynków w Byczynie, mianowany opat ustąpił nam część dochodów pochodzących z kościoła w Zarzysku koło Olesna. Przyjmuje się, że Byczyna została lokowana na prawie zachodnim przed 1268[13].
Pierwotnie miasto należało do Księstwa Wrocławskiego. W 1293 w okresie walk o sukcesję po Henryku IV Probusie, zostało odebrane Henrykowi V Brzuchatemu przez księcia Henryka III głogowskiego. W latach 1341–1348 było we władaniu króla Kazimierza Wielkiego, który w 1356 wraz z Kluczborkiem wymienił je na Księstwo płockie, oddając Byczynę królowi czeskiemu Karolowi IV.
W bitwie pod Byczyną 24 stycznia 1588 wojska Jana Zamoyskiego zwyciężyły armię arcyksięcia austriackiego Maksymiliana, pretendenta do tronu polskiego.
Po śmierci ostatniego księcia legnicko-brzeskiego Jerzego Wilhelma w 1675 r., Byczyna przeszła pod bezpośredni zarząd władców Austrii, a od 1742 znalazła się w granicach Prus. Miasto odgrywało również znaczącą rolę w handlu śląskim, bowiem do 1736 odbywały się tu trzy, a po tej dacie sześć jarmarków rocznie. W spisie z 1771 wymienia się w mieście 268 domów i 1191 mieszkańców. Rozwijało się też rzemiosło, zrzeszone było ono w siedmiu cechach: piekarskim, rzeźniczym, krawieckim, poszewniczym, szewskim, kuśnierskim i kowalsko-ślusarskim.
Byczyna ulegała wielokrotnie pożarom, największe z nich odnotowano w latach: 1407, 1512, 1617, 1655, 1719 i 13 lipca 1757. Klęski miastu niosły też zarazy i wojny. Dotkliwe straty zadali mu husyci w 1430, nie oszczędziły go także wojna trzydziestoletnia, ani II wojna światowa.
Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje stosunki ludnościowe w mieście: w 1861 roku w mieście żyło 2128 mieszkańców z czego 1850 osób mówiło po niemiecku, a 278 po polsku[14]. Według spisu powszechnego z 1910 r. 2500 mieszkańców miasta deklarowało jako ojczysty język niemiecki, a 224 polski[15].
Podczas plebiscytu w marcu 1921, na obszarze miasta z 2211 uprawnionych (w tym 985 niemieckich emigrantów), za Polską głosowało 59, zaś za Niemcami 2103 głosujących (5 głosów było nieważnych)[16].
W 1925 miasto liczyło 2639 mieszkańców, w 1933 zaś 3007 mieszkańców. W okresie międzywojennym działały dwa tartaki, których właścicielami byli Otto Locke i Gustaw Gebauer, browar Dalibor-Bräutmann, oraz niewielki zakład ceramiczny Paula Seifferta. W mieście funkcjonowało ponadto wiele małych warsztatów rzemieślniczych: najwięcej szewskich i krawieckich[17].
19 stycznia 1945 roku wojska niemieckie zostały wyparte z miasta przez oddziały 56 brygady pancernej i 23 brygady piechoty zmechanizowanej gwardii 7 korpusu pancernego 3 armii pancernej gwardii 1 Frontu Ukraińskiego. W walkach poległo 38 żołnierzy radzieckich. Ku ich czci wzniesiono po wojnie Pomnik Wdzięczności[18]. W 2022 roku z inicjatywy mieszkańców został on zlikwidowany[19].
Od 1945 miasto należy do Polski. Byczyna jest określana jako jedno z najstarszych miast Śląska[20].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- Piramida wieku mieszkańców Byczyny w 2014 roku[1].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Miasto zachowało wiele ze swego pierwotnego wyglądu, dlatego też jest określane jako jedno z ciekawszych miast województwa opolskiego.
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[21]:
- zespół urbanistyczny
- kościół pw. Świętej Trójcy, parafialny, w stylu barokowym z 1767 r.,
- kościół ewangelicki św. Mikołaja, k. XIV w. - od czasów probostwa ks. Alberta Opali w XVI wieku ewangelicki, XIV w., styl gotycki, po odnowieniu w 1888 wnętrze utrzymane w stylu neogotyckim; wewnątrz tablica epitafijna pastora Opali i jego rodziny z wizerunkiem chrztu Jezusa w Jordanie
- kaplica cmentarna pw. św. Jadwigi (na cmentarzu komunalnym), w stylu gotyckim z XIV w., przebudowana w XVI-XVII w.
- mogiła ks. Hermana Koellinga, na cmentarzu komunalnym, ul. Kluczborska, 1902 r.
- mogiła Franciszka Lazara, na cmentarzu par., ul. Poznańska, 1969 r.
- park miejski, poł. XIX w.
- mury obronne miasta, średniowieczne, z basztą Piaskową i fosą, XV-XVI w. Byczyna jest jednym z niewielu miast w Polsce w którym średniowieczne mury zachowały się niemal w całości, przypuszczalnie powstały na przełomie XV i XVI w., otaczają one miasto linią owalną, długość obwarowań wynosi 912,5 m., wykonane są z kamienia i cegły, na fundamentach z głazów narzutowych klinowanych piaskowcem, obwarowania składają się z jednego rzędu murów, dwóch wież i baszty, przeciętna wysokość murów wynosi 5,5–6 m., grubość 1,35-1,7 m.
- brama - wieża Zachodnia tzw. Niemiecka, z XV w. - murowana z kamienia łamanego, wzniesiona przypuszczalnie do pierwotnej wysokości murów, w wyższej partii ceglana, założona na planie kwadratu, nakryta obecnie płaskim dachem, w przyziemiu znajduje się ostrołukowy przejazd przebity w końcu XIX w., ponad nim, w połowie wąskie okienka strzelnicze oraz po dwa w każdej elewacji półkoliście zamknięte okienka umieszczone w prostokątnych niszach, od północy przylegała do wieży brama przejazdowa
- brama - wieża Wschodnia tzw. Polska, z XV w.
- baszta Południowa tzw. Piaskowa, XVI w.
- fosa - obecny kształt fosy pochodzi z 1940, od wielu lat w fosie hodowane są pstrągi, pierwotnie fosa miejska otaczała miasto wzdłuż linii obwarowań, zachowany fragment fosy łączy się z parkiem miejskim
- ratusz wraz z otaczającymi domami – pierwotny ratusz z przełomu XV w. i XVI w., odrestaurowany w stylu barokowo-klasycystycznym w XVIII w. Całkowicie spłonął w 1945, pieczołowicie zrekonstruowany z zachowaniem dawnej stylistyki oddano do użytku 25 stycznia 1968 r. – w 380 rocznicę pokonania arcyksięcia Maksymiliana. Zachowały się oryginalne zabytkowe piwnice i kartusz z 1709.
- dom z oficyną, ul. Długa 5, z poł. XVIII, XX w.
- domy, ul. Długa 6, 12,14, XIX w.
- domy, ul. Kościelna 12 (d. 16), 14 (d. 18), 16 (d. 20), XIX w.
- domy, ul. Krótka 2 (nie istnieje), 4
- dom, ul. 3 Maja 21, XIX w.
- zabytkowe kamienice i domy - przy rynku i przy ulicach starego miasta i jego bliższej zabudowy za murami, szczególnie na ulicach: Rynek, Floriańskiej i Okrężnej:
- domy, ul. Floriańska 16, 17 (nie istnieje),
- domy, ul. Floriańska 20, 22
- domy, ul. Okrężna 1, 2 (nie istnieje), 3, 7, 19, 21, 23, 25, 31, 33, 35, 37, 41, XIX w.
- domy, Rynek 3 (d. 18), 4 (d. 17), 6 (d. 15), 12 (d. 35), 12a, 13 (I) (d. 33), 13 (II) (d. 34), 14 (d. 32), 15 (d. 31), 16 (d. 30), 18 (d. 28), 20 (d. 24), XVIII w., XIX w.
- dom, ul. Stawowa 16
- dom, pl. Wolności 4 (d. 2)
- spichrz, ob. magazyn, ul. Długa 30, z poł. XIX w.
- spichrz, ul. Wąska 4, XIX w.
- zespół młyński, ul. Polanowicka 5/7/9, pocz. XX w.: młyn, magazyn, silos, dom mieszkalny
- kuźnia, ul. Okrężna 19, XIX w./XX w.
inne zabytki:
- pomnik upamiętniający wiekopomne i ważne wydarzenie - bitwę, nazywaną bitwą pod Byczyną.
Kultura
[edytuj | edytuj kod]
W Urzędzie Miejskim w Byczynie znajduje się Izba Tradycji oraz punkt widokowy, które zostały otwarte 24 stycznia 2011 roku[22]. W Izbie Tradycji gromadzone i udostępniane są dobra kultury z terenu Gminy Byczyna. Wystawy stałe poświęcone zostały m.in Bitwie pod Byczyną, Janowi Zamojskiemu, lokalnym powstańcom śląskim, Byczynie dawniej i dziś, prowokacji w leśniczówce w pobliskim Kluczowie. Na wystawach możemy zobaczyć również monety z przeprowadzonych badań archeologicznych, medale, odznaczenia, dokumenty i przedmioty przekazane przez lokalnych mieszkańców, obrazy pokazujące dawną Byczynę ale również wykonane przez mieszkańców Gminy.
W sali obrad Rady Miejskiej w Byczynie znajduje się kopia obrazu Jana Matejki „Jan Zamojski pod Byczyną”, który został namalowany przez Stanisława Chomiczewskiego, Daniela Pieluchę i Jana Wołka[23] oraz replika zbroi husarskiej.
Imprezy
[edytuj | edytuj kod]
Dwukrotnie każdego roku odbywa się w Byczynie Międzynarodowy Turniej Rycerski, przeważnie na początku maja oraz września. We wrześniu 2007 r. towarzyszyło turniejowi otwarcie nowo wybudowanego grodu rycerskiego stylizowanego na średniowieczny Ostrów.
W tym mieście odbywają się zloty piłkarzy-weteranów. Wśród biorących udział w tych imprezach byli m.in.: Kazimierz Górski, Antoni Piechniczek, Grzegorz Lato.
Od 2004 roku w sierpniu odbywa się w Byczynie Konwent Miłośników Fantasy Jaskini Behemota, w ramach którego ma miejsce turniej Areny Heroes of Might and Magic III.
Od 2016 roku w okolicach połowy czerwca w grodzie rycerskim odbywa się festiwal Black Silesia Open Air, nastawiony głównie na podziemie Black i Death metalowe, ale także i Heavy, Speed i Thrash metal[potrzebny przypis].
Sport
[edytuj | edytuj kod]Klubami sportowymi w mieście są:
- Hetman Byczyna - Liga Okręgowa - Opole
- GUKS Byczyna – tenis stołowy - III liga opolska
- OK Byczyna - karate tradycyjna
Połączenia drogowe
[edytuj | edytuj kod]- w mieście krzyżują się droga krajowa z wojewódzką:
- przez miasto przebiega linia kolejowa Poznań – Lubliniec
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]
Kościół Ewangelicko-Augsburski
- parafia jest filią parafii ewangelickiej w Wołczynie, Kościół św. Mikołaja, Plac Wolności 1.
- Parafia rzymskokatolicka Świętej Trójcy, ul. Parkowa 5[24].
Ludzie związani z Byczyną
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Byczyna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Archiwum Państwowe we Wrocławiu. Przewodnik po zasobie archiwalnym do 1945 roku. Andrzej Dereń, Rościsław Żerelik (red.). Wrocław: Wydawnictwo „ARBORETUM”, 1996, s. 30. ISBN 83-86643-95-1. (pol.).
- ↑ Bogusław Czechowicz. „Dolny Śląsk. Monografia historyczna”, pod red. Wojciecha Wrzesińskiego. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”. 63 (1), s. 116, 2008. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii. ISSN 0037-7511. (pol.).
- ↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczak, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2008 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008. ISSN 1734-6118. (pol.).
- ↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2010 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011. ISSN 2083-3342. (pol.).
- ↑ Partnerschaft mit Byczyna | Verbandsgemeinde Deidesheim [online], www.vg-deidesheim.de [dostęp 2018-08-23] (niem.).
- ↑ a b Nazwy miejscowe Polski : historia, pochodzenie, zmiany. pod red. Kazimierza Rymuta. T. 1, A-B. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, 1996, s. 471. ISBN 83-85579-34-6.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 45. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ Załącznik do uchwały Nr XXXVI/237/08 Rady Miejskiej w Byczynie z dnia 30 grudnia 2008 r. w sprawie uchwalenia Gminnego programu opieki nad zabytkami na lata 2008 - 2012. [dostęp 2011-12-28].
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262
- ↑ Gmina Byczyna [online], 21 października 2013 [dostęp 2018-08-23] [zarchiwizowane z adresu 2013-10-21].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 22-23.
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 177.
- ↑ Stefan Dziewulski: Wyniki plebiscytu na Górnym Śląsku. 1922, s. 25. [dostęp 2012-04-30].
- ↑ Encyklopedia Powstań Śląskich. Opole: Instytut Śląski, 1982, s. 686.
- ↑ Mirosław Dragon. Byczyna na początku XX wieku. „Nowa Trybuna Opolska”, 17 lutego 2012. [dostęp 2013-01-03].
- ↑ Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 489
- ↑ Milena Zatylna, W Byczynie zburzono pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej. To inicjatywa mieszkańców, władz miasta oraz IPN [online], Nowa Trybuna Opolska, 27 października 2022 [dostęp 2022-10-28] (pol.).
- ↑ Byczyna historycznie należy do Dolnego Śląska (w tym miejscu granicą pomiędzy Górnym i Dolnym jest rzeka Stobrawa), jednak w chwili obecnej wiele związków (również administracyjnych) łączy ją z Górnym Śląskiem – A. Scheer, Zmiany granic Śląska na przestrzeni wieków, Świdnica 2002, s. 28.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 38.
- ↑ Izba Tradycji i punkt widokowy [online], byczyna.pl [dostęp 2024-09-08] (pol.).
- ↑ Bitwa pod Byczyną była nieszczęściem dla miasta. [dostęp 2024-09-08].
- ↑ Strona internetowa parafii w Byczynie. [dostęp 2013-02-16].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
- Byczyna – miasto i gmina, nasza mała Ojczyzna – dr Zbigniew Biliński, wyd. Byczyna, 1995
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Mapa topograficzna 1914
- Mapa topograficzna 1926
- Strona internetowa gminy
- Historia Żydów w Byczynie na portalu Wirtualny Sztetl
- Byczyna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 490.
- Zenon Kraska "Pod rękę z historią", Gazeta Wyborcza 22-23 października 2011
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Miasta | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osada leśna | |
| Integralne części wsi |
