Bashō Matsuo

Bashō Matsuo

松尾 芭蕉

Bashō

Hokusai Katsushika (1760-1849), portret Bashō
Data i miejsce urodzenia	1644 Ueno (prow. Iga)
Data i miejsce śmierci	1694 Osaka
Narodowość	japońska
Język	japoński
Dziedzina sztuki	haiku
Epoka	Edo (1603-1868)
Muzeum artysty	Basho Memorial Museum (Iga, pref. Mie)

Kyoriku Morikawa (1656-1715), Matsuo Bashō

Pomnik Bashō w chramie Kehi-jingū, Tsuruga, pref. Fukui

Bashō Matsuo (jap. 松尾 芭蕉 Matsuo Bashō; ur. 1644, zm. 28 listopada 1694) – pseudonim Munefusy Matsuo (jap. 松尾 宗房 Matsuo Munefusa), japońskiego poety, znanego też po prostu jako Bashō, gdyż tak najczęściej podpisywał swoje dzieła. Powszechnie uznawany jest za jednego z największych pisarzy okresu Edo (1603–1868), szczególnie ceniony jest jego wkład w rozwój haikai, za którego twórcę jest uważany, a jego imię stało się nierozerwalnie związane z tym gatunkiem poezji.

Życiorys

Urodził się w miejscowości Ueno, w prowincji Iga (obecnie zachodnia część prefektury Mie), niedaleko Kioto jako drugi syn Yozaemona Matsuo, ubogiego samuraja. Kiedy miał dziesięć lat wstąpił na służbę do starszego o dwa lata Yoshitady Tōdō, młodego krewnego daimyō rządzącego prowincją Iga. Chłopcy zostali przyjaciółmi, a największą ich wspólną pasją stało się układanie wierszy w stylu haikai.

W 23 roku życia, po śmierci swego pana, odszedł ze służby, aby studiować (do 1671 roku), filologię ojczystą, język i klasyków chińskich, kaligrafię. Dokładnie nie wiadomo, gdzie mieszkał, ale z jego pism wynika, że na stałe przebywał w Ueno, skąd dojeżdżał do Kioto na naukę.

Prawdopodobnie gdy miał 29 lat udał się do Edo (obecne Tokio). Między 34 a 37 rokiem życia pracował przy budowie wodociągu w Koishikawa, a następnie przeniósł się do dzielnicy Fukagawa i zamieszkał w skromnym domku o nazwie Bashōan (Schronienie pod drzewem bananowym). Mógł wówczas zarabiać na życie, nauczając haikai, gdyż bogaci kupcy i samuraje wspomagali mistrzów poezji. W 1682 roku jego chatka spłonęła w wielkim pożarze Edo.

Wielokrotnie był arbitrem w turniejach poezji haikai.

Kilka lat później, w sierpniu 1684 roku, Bashō udał się w swoją pierwszą, długą (dziewięciomiesięczną) podróż, która miała decydujące znaczenie dla powstania jego własnego stylu i wyzwolenia się spod wpływu poezji chińskiej.

Po dwóch latach twórczej samotności, w 1687 roku poeta ponownie wyruszył w podróż, udając się do swoich stron rodzinnych, a w 1689 roku w towarzystwie swojego ucznia, poety o imieniu Sora Kawai rozpoczął swoją trzecią wędrówkę, tym razem na północ kraju. W ciągu 156 dni przebył prawdopodobnie ponad 2 tys. km przez Tōhoku i Hokuriku i później kolejną do Kansai.

W 1694 roku Bashō wyruszył w ostatnią swoją podróż na południowy zachód. W jej trakcie zachorował i zmarł w Osace w obecności wielu uczniów i poetów.

Twórczość

W początkowym okresie Bashō pisał pod wpływem Teitoku Matsunagi (1571–1654). Był to wczesny okres szkoły Teimon (nazwa od pierwszej sylaby imienia Teitoku i wyrazu mon, oznaczającego tu szkołę). W środkowym okresie życia skłaniał się ku swobodnym kompozycjom modnej wówczas szkoły danrin, adresowanej do szerokiego odbiorcy. Natomiast pod koniec życia stworzył własną szkołę shōmon (shō od drugiej sylaby swojego imienia) i własny styl shōfū (fū – styl) wyróżniający się prostotą i klasycznym pięknem frazy poetyckiej.

Dzięki niemu popularne, plebejskie haikai osiągnęły mistrzowski poziom. Zarówno wiersze łączone (renga), jak i pojedyncze strofy (hokku, haiku) ceniono za to, że wyrażały nastrój spokojnej kontemplacji (sabi), sugestywność słów i rzeczy, subtelność spostrzeżeń człowieka żyjącego w zgodzie z otaczającą go naturą. Tworzył wiersze, które łączyły artystyczne ideały wywodzące się z arystokratycznej i samurajskiej literatury minionych epok z przeżywaniem zmienności świata współczesnego.

Życie Bashō upływało w podróżach, w czasie których tworzył dzienniki poetyckie. Najsłynniejszy z nich, pisany prozą i wierszem, Oku no hosomichi (奥の細道, Ścieżki na daleką północ, 1702), uchodzi za arcydzieło literatury japońskiej.

Poeta w swoich utworach sprzeciwiał się kulturze materialnego przepychu. Ukazywał Japonię prowincjonalną, marginalną. Jego bohaterami byli zarówno miejscowi możni i mnisi, jak i chłopi, rybacy i wędrowcy.

Wybrane haiku

Shizukasa ya iwa ni shimiiru! semi no koe

Cisza dokoła Jedynie głos cykady przenika skałę. (1689 r.)

Kareeda ni karasu no tomaritaru ya aki no kure

Na suchej gałęzi usiadła wrona to zmierzch jesienny. (1681 r.)

Wybrane utwory

• Minashiguri (Kasztan bez owoców, 1683)
• Nozarashi kikō (W słońcu i słocie na nagim polu, 1684-1685)
• Fuyu no hi (Zimowe dni, 1684-1685)
• Kashima kikō (Zapiski z podróży do Kashimy, 1687)
• Oi no kobumi (Notatki z podróżnej sakwy, 1688)
• Sarashina kikō (Notatki z podróży do Sarashiny, 1688)
• Sumitawara (Worek z węglem drzewnym, 1694)
• Oku no hosomichi (Ścieżki na daleką północ, 1702, wyd. pośmiertnie)

Tłumaczenia na język polski

• Haiku, tłumaczyła Agnieszka Żuławska-Umeda – wydanie pierwsze: Ossolineum, Wrocław 1983; wydanie drugie: Elay, Jaworze 2010, ISBN 978-83-930284-7-4 (zawiera wiersze różnych autorów, m.in. Bashō)
• Matsuo Bashō, Z podróżnej sakwy z dodaniem Dziennika podróży do Sarashina, przełożyła i wstępem opatrzyła Agnieszka Żuławska-Umeda, Sen, Warszawa 1994, ISBN 83-900176-8-7

Galeria

• 
  Yoshitoshi Tsukioka (1839-1892), Matsuo Bashō spotyka dwóch rolników w czasie festiwalu księżycowego w połowie jesieni (ze zbioru Sto obliczy księżyca)
• 
  Haiseiden, pawilon w parku Ueno, w Iga, wzniesiony z okazji 300. rocznicy urodzin poety
• 
  Buson Yosa (1716-1784), Bashō

Bibliografia

• AgnieszkaA. Żuławska-Umeda AgnieszkaA., Poetyka szkoły Matsuo Bashō (lata 1684-1694), Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2007, s. 269, ISBN 978-83-7543-011-0, OCLC 189738180 .

Linki zewnętrzne

• Nina Dzierżawska, Synestezja w poezji Matsuo Bashō (praca magisterska) (pol.)
• Basho Memorial Museum (ang.)
• Zobacz zbiór prac tego autora w Wikilivres (dawniej Bibliowiki)