Alfons Koziełł-Poklewski
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
przemysłowiec, działacz społeczny, rzeczywisty radca stanu |
| Odznaczenia | |
| |
Alfons Koziełł-Poklewski (ros. Альфонс Фомич Поклевский-Козелл; ur. w 1809 w majątku Bykowszczyzna koło Lepla (powiat lepelski) w guberni witebskiej[1], zm. 28 sierpnia 1890 w swym majątku Bykowszczyzna a pochowany został w Woronowszczyźnie[2] – polski przemysłowiec, działacz społeczny, rzeczywisty radca stanu, jeden z najbogatszych przedsiębiorców na Syberii w XIX wieku. Po śmierci Poklewskiego jego majątek wyceniano na 1,6 mln rubli.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Edukację rozpoczął w szkole powiatowej w Uszaczu, a następnie kontynuował ją w kolegium pijarskim w Połocku, studiował na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim do czasu zamknięcia tej uczelni przez władze carskie w następstwie powstania listopadowego w 1831 roku[3], następnie przyjął posadę urzędnika w Sankt Petersburgu. w Petersburgu. Początkowo jako szlachcic w kontroli państwowej do spraw Departamentu Raportów Moskiewskich, a później zostaje przeniesiony do Astrachańskiej Izby Skarbowej. Jego sumienność i pracowitość zwróciła na niego uwagę księcia Piotra Gorczakowa (generał-gubematora Syberii Zachodniej), który ściągnął go w roku 1839 na Syberię i powierzył stanowisko w Wydziale Ekonomicznym Głównego Zarządu Syberii Zachodniej[potrzebny przypis].
Sprawował on tam nadzór nad zaopatrzeniem armii rosyjskiej w całej zachodniej Syberii i był asesorem do spraw handlu produktami monopolowymi, a od 1843 głównym urzędnikiem do spraw produktów monopolowych zachodniej Syberii. Nagrodzony orderem św. Stanisława trzeciego stopnia[potrzebny przypis].
Jeszcze pełniąc służbę urzędniczą rozpoczął prywatną działalność gospodarczą (za pozwoleniem księcia Gorczakowa), uruchamiając regularną żeglugę po Obie i Irtyszu, pierwszą żeglugę tego typu w zachodniej Syberii. W 1845 roku (według innych źródeł w 1846) kupił i uruchomił pierwszy parowiec, wyposażając go w nowoczesny silnik sprowadzony ze Szwecji. W roku 1860 posiadał trzy parostatki oraz liczne barki do transportu towarów[4]. Żegluga obsługiwała głównie transport państwowych produktów monopolowych (alkoholu, soli, tytoniu), których dystrybucja podlegała Koziełł-Poklewskiemu. W 1851 roku w związku z mianowaniem gubernatorem Syberii Zachodniej Gustawa Hasforda podał się do dymisji[5], całkowicie poświęcając się handlowi i budowaniu fabryk oraz kopalń. Głównym źródłem jego bogactwa stało się pośrednictwo i produkcja na potrzeby zaopatrzenia armii (zwłaszcza w zboże i mąkę) i pośrednictwo w dostawach dla wojska, a także handel produktami monopolowymi, w tym zwłaszcza produkcja i handel alkoholem.. W roku 1868 zakończył swą działalność przewozową i skupił się na przemyśle gorzelnianym. Praktycznie zmonopolizował produkcję i dystrybucję wódki w większości okręgów zachodniej Syberii i w gubern i permskim, będąc dzierżawcą (od połowy lat 40-tych XIX wieku), a od 1860 właścicielem większości większych gorzelni, które produkowały do 1 000 000 wiader wódki rocznie. . Często określany mianem „wódczanego króla Uralu” jego szynki były zlokalizowane od Wiernego (dziś Ałmaty) do północnego Uralu, produkował też znaczne ilości drożdży piwowarskich, piwa, wina i innych napojów alkoholowych. Duże ilości alkoholu sprzedawał do Petersburga i Rosji europejskiej[potrzebny przypis].
Otworzył pierwszą w Rosji fabrykę fosforu, uruchomił fabrykę kwasu siarkowego na Uralu, a w okolicach Tomska dwie fabryki szkła (dającą 50% produkcji szyb i naczyń w zachodniej Syberii), fabrykę porcelany, dziewięć fabryk żelaznych i kilka kopalń, m.in. złota i srebra. W okresie 1878–1882 dzierżawił jedną z największych w Rosji kopalń szmaragdów na Uralu. W tym czasie był największym prywatnym przedsiębiorcą górniczym na Uralu. Zbudował także w 1866 nowoczesny, wielki młyn parowy produkujący 1150 ton rocznie, stając się największym producentem produktów mącznych w zachodniej Syberii. Był jednym z głównych akcjonariuszy budowy linii kolejowej Tiumeń – Jekaterynburg. W 1872 roku razem z przemysłowcem Astaszynem założył w Jekaterynburgu Syberyjski Bank Handlowy, który później przeniósł do Petersburga[6]. Rozwinął sieć sklepów i magazynów, zwłaszcza szynków, ale także otworzył duże domy towarowe w Tobolsku i Tiumeniu (na dwóch krańcach drogi do Wschodniej Syberii). Rozbudował swoją flotyllę na Obie i Irtyszu do 3 parostatków i dziesiątków barek oraz łodzi wiosłowych, będąc do końca lat 50-tych liderem transportu na obu tych rzekach[potrzebny przypis].
Posiadał 58 własnych domów w różnych miastach i w swoich majątkach m.in. w Jekaterynburgu, Omsku, Tiumeniu. Główną siedzibą i miejscem zamieszkania Koziełł-Poklewskiego było miasteczko Talica na Uralu. Mieszkał w nim wraz z żoną Anielą z Rymszów, z którą miał czworo dzieci: Alfonsa, Wincentego, Jana, Annę (późniejszą generałową Riesenkampf)[potrzebny przypis].
Jego dzieło kontynuował syn Wincenty, znacznie powiększając dorobek rodzinny. W 1914 roku Poklewscy posiadali 10 zakładów metalurgicznych, 8 gorzelni i browarów, 2 huty szkła, 10 kopalń złota, fabrykę mebli oraz wiele innych drobniejszych zakładów. Rodzina Poklewskich opuściła Syberię w 1919 roku i powróciła do Polski[6].
Działalność filantropijna
[edytuj | edytuj kod]Koziełł-Poklewski przekazywał znaczne sumy na cele społeczne, zwłaszcza na rzecz licznej na Syberii społeczności Polaków. Założył kilkadziesiąt żłobków, szpitali, jadłodajni, szkół, m.in. bezpłatną jadłodajnię dla ubogich w Tobolsku w 1868, pomagającą głównie zesłańcom (w tym polskim z powstania styczniowego) i sierociniec w Omsku. Był głównym fundatorem kościołów katolickich w Tobolsku, Permie (1875), Tomsku, Jekaterynburgu (1884) i Omsku. Ufundował w 1890 prawosławną cerkiew we wsi Demarino koło Czelabińska. Przyjmował polskich zesłańców do swoich fabryk, wykupując ich od cięższych robót[potrzebny przypis].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Słownik biograficzny techników polskich, t. 3, Warszawa 1993, s. 70.
- ↑ Polski Słownik Biograficzny, t. XIV, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968–1969, s. 621.
- ↑ S. Fiel, Na syberyjskim trakcie. Polacy w Kraju Tiumeńskim, Warszawa 1999, s. 32–33.
- ↑ Z. Librowicz, Polacy w Syberii, Wrocław 1992, s. 323.
- ↑ A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII w. do 1917 roku. Słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 2000.
- ↑ a b W.A. Skubniewski, Polacy na Syberii według spisu ludności z 1897 r., „Zesłaniec”, 2, 1997, s. 90.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Joanna Malejko, Koziell-Poklewski (Koziełło-Paklewski) Alfons (1809–1890), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. t. 14, Wrocław – Warszawa – Kraków 1968–1969, s. 621.
- Antoni Kuczyński, Syberia. 400 lat polskiej diaspory, Wrocław: Atla 2, 1998.
- Leonid Ostrowski, Wkład Polaków w rozwój i przemysłowe zagospodarowanie Syberii, „Zesłaniec: pismo Rady Naukowej Zarządu Głównego Związku Sybiraków” (61), 2014, s. 93, ISSN 1426-2126.
- Walery Anatolewicz Skubnewski, Dom Handlowy „A.F. Poklewskiego-Koziełła Następcy”, „Zesłaniec: pismo Rady Naukowej Zarządu Głównego Związku Sybiraków” (29), 2007, s. 25, ISSN 1426-2126, OCLC 999161959.
- S. Fiel, Na syberyjskim trakcie. Polacy w Kraju Tiumeńskim, Warszawa 1999.
- Słownik biograficzny techników polskich, Warszawa 1993, z.3.
- Kijas A., Polacy w Rosji od XVII w. do 1917 roku. Słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 2000.
- Z. Librowicz, Polacy w Syberii, Wrocław 1992.
- W.A. Skubniewski, Polacy na Syberii według spisu ludności z 1897 r., [w:] Zesłaniec, z.2, 1997,
- Polski Słownik Biograficzny, t. XIV, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1968-1969.