Acena

Acena
	; Acena sina (Acaena magellanica)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	acena
	Nazwa systematyczna
	Acaena Mutis ex L.; Mant. 2: 145, 200. Oct 1771
	Typ nomenklatoryczny
	Acaena elongata L.
Synonimy
	Ancistrum J. R. Forst. & G. Forst:;
	Ancistrum J. R. Forst. & G. Forst:;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Acena (Acaena) – rodzaj roślin należących do rodziny różowatych. Obejmuje od około 40^[5] do około 100 gatunków^[6]. Występują one na różnych kontynentach, głównie półkuli południowej. Szereg gatunków jest uprawianych jako rośliny ozdobne^[6]. Brak w tym rodzaju gatunków rodzimych dla flory Polski, niektóre gatunki znajdują się w kolekcjach ogrodów botanicznych, niektóre są uprawiane jako rośliny ozdobne, jako efemerofit występuje acena sina.

Rozmieszczenie geograficzne

Największe zróżnicowanie przedstawicieli tego rodzaju występuje we florze Australii, Nowej Zelandii i Ameryki Południowej^[6] (tylko w Chile około 25 gatunków^[5]). Na południu przedstawiciele rodzaju spotykani są na Georgii Południowej^[6], a na północy zasięg rodzaju sięga do Kalifornii i Hawajów (w obu miejscach pojedyncze gatunki^[7]). W Afryce rośnie jeden gatunek tego rodzaju, poza tym przedstawiciele rodzaju rosną na archipelagu Tristan da Cunha, Juan Fernández, innych wyspach Pacyfiku oraz na Nowej Gwinei^[6]^[5].

Morfologia

Pokrój: Rośliny wieloletnie, z pędami płożącymi się i w różnym stopniu drewniejącymi. Często tworzą gęste kobierce^[6]^[8]. Osiągają do 30 cm wysokości^[6].
Liście: Regularnie, nieparzysto pierzaste, z listkami licznymi, ząbkowanymi na brzegu. Blaszka liściowa często jest barwy sinej lub brązowej^[6].
Kwiaty: Drobne, obupłciowe, zebrane po 80–100 w gęste główki i kłosy. Pozbawione są kieliszka i korony, okwiat składa się tylko z 3 lub 4 działek kielicha. Pręciki występują w liczbie od 1 do 10, najczęściej są dwa. Zalążnia dolna, składa się z pojedynczego lub dwóch owocolistków. Znamię jest piórkowate. Kwiaty są zielonkawe, ciemnoczerwone lub brązowe. Hypancjum jest wklęsłe, w gardzieli ściśnięte, nagie lub owłosione w różnym stopniu, pokryte jest prostymi lub haczykowatymi kolcami^[6].
Owoce: Jedno- lub dwunasienny orzeszek^[8] (lub niełupka^[6]) zamknięty w suchych hypancjum, wydłużającym się po zapłodnieniu. Owoc nierzadko jest oskrzydlony lub uzbrojony jest w 4 lub większą liczbę kolców^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należący do podplemienia Sanguisorbinae, plemienia Sanguisorbeae, podrodziny Rosoideae, rodziny różowatych (Rosaceae Juss.), rzędu różowców, kladu różowych w obrębie okrytonasiennych^[9]^[2]^[4].

Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rosanae Takht., rząd różowce (Rosales Perleb), podrząd Rosineae Erchb., rodzina różowate (Rosaceae Juss.), rodzaj acena (Acaena Mutis ex L.)^[10].

Wykaz gatunków^[11]^[12]^[8]

Acaena alpina Poepp. ex Walp.
Acaena anserinifolia (J.R.Forst. & G.Forst.) J.B.Armstr. – acena pięciornikowata
Acaena antarctica Hook.f. – acena antarktyczna
Acaena argentea Ruiz & Pav.
Acaena buchananii Hook.f. – acena Buchanana
Acaena caesiglauca Bergmans – acena niebieskoszara
Acaena caespitosa Gillies ex Hook. & Arn.
Acaena confertissima Bitter
Acaena elongata L.
Acaena eupatoria Cham. & Schltdl.
Acaena inermis Hook.f. – acena bezbronna
Acaena integerrima Gillies ex Hook. & Arn.
Acaena latebrosa W.T.Aiton
Acaena leptacantha Phil.
Acaena lucida (Aiton) Vahl
Acaena macrocephala Poepp.
Acaena magellanica (Lam.) Vahl – acena sina
Acaena masafuerana Bitter
Acaena microphylla Hook.f. – acena drobnolistna
Acaena myriophylla Lindl. – acena Hieronymusa
Acaena novae-zelandiae Kirk – acena nowozelandzka
Acaena ovalifolia Ruiz & Pav. – acena jajowatolistna
Acaena patagonica A.E.Martic.
Acaena pinnatifida Ruiz & Pav. – acena wielolistkowa
Acaena platyacantha Speg.
Acaena poeppigiana Gay – acena Poeppiga
Acaena pumila Vahl
Acaena saccaticupula Bitter – acena mieszkowata
Acaena sericea J.Jacq. – acena jedwabista
Acaena splendens Hook. & Arn.
Acaena stricta Griseb.
Acaena tenera Albov
Acaena trifida Ruiz & Pav.

Uprawa

Rośliny uprawiane są jako okrywowe. Z wiekiem tracą gesty pokrój. Najlepiej rosną w pełnym słońcu, ale tolerują też półcień. Nie mają dużych wymagań glebowych, poza tym, że najlepiej rosną na glebach przepuszczalnych. Rozmnażane są z nasion lub podział roślin na początku lata^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-19].
↑ ^a ^b Acaena. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-03-26].
↑ ^a ^b ^c Acaena. [w:] Estudios criticos sobre la flora de Chile [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-07-14].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 143. ISBN 0-333-74890-5.
↑ David J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants. Cambridge University Press, 2008, s. 4. ISBN 0-521-82071-5.
↑ ^a ^b ^c ^d Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 28-29. ISBN 978-83-7506-845-0.
↑ D.D. Potter D.D. i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9 .
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Acaena. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-13]. (ang.).
↑ Acaena. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-07-14].
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 13. (pol.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-19].

[grin-4] Acaena. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-03-26].

[chile-5] Acaena. [w:] Estudios criticos sobre la flora de Chile [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-07-14].

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 143. ISBN 0-333-74890-5.

[mabberley-7] David J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants. Cambridge University Press, 2008, s. 4. ISBN 0-521-82071-5.

[grabowska-8] Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 28-29. ISBN 978-83-7506-845-0.

[9] D.D. Potter D.D. i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9 .

[10] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Acaena. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-13]. (ang.).

[11] Acaena. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-07-14].

[12] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 13. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]