Ciemiężyca biała

Ciemiężyca biała
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	liliowce
Rodzina	melantkowate
Rodzaj	ciemiężyca
Gatunek	ciemiężyca biała
	Nazwa systematyczna
	Veratrum album L.; Sp. Pl.: 1044 (1753)
Synonimy
	Helleborus albus (L.) Gueldenst.; Melanthium album (L.) Thunb.; Melanthium bracteolare Desr.; Melanthium virens Thunb.; Veratrum album albicans Gaudin; Veratrum album f. glabrescens (Zapal.) Soó; Veratrum album subsp. misae (irj.) Tzvelev; Veratrum album f. podolicum (Zapal.) Soó; Veratrum bosniacum Beck; Veratrum croaticum (Beck) O.Loes.; Veratrum flavum (Griseb.) O.Loes.; Veratrum lobelianum f. oppositifolium Cheshm.; Veratrum misae (irj.) O.Loes.; Veratrum parviflorum Bong.; Veratrum polygamum Gilib.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ciemiężyca biała, ciemierzyca biała (Veratrum album L.) – gatunek rośliny z rodziny melantkowatych. Zasięg gatunku obejmuje Europę, Azję Mniejszą, Azję Centralną, Kaukaz oraz Syberię^[4]. W Polsce jest rzadko spotykana, większość stanowisk skupia się w Bieszczadach. Najdalej w zachodnim kierunku sięga po Smerek i Dziurkowiec. Poza Bieszczadami spotykana jest tylko na Lubelszczyźnie i tutaj w Woli Różanieckiej znajduje się jedno z jej najliczniejszych stanowisk.

Morfologia

Łodyga: Łodyga gruba, gęsto owłosiona, dorastająca do 1,5 m wysokości, tworzy się dopiero między 10 a 25 rokiem życia.
Liście: Dolne szerokoeliptyczne, o szerokości do 100 mm, górne węższe, jajowatolancetowate, pod spodem krótko owłosione.
Kwiaty: Białawe do jasnożółtych, z zewnątrz zielonkawe, niezróżnicowane na kielich i koronę, o średnicy 10–15 mm, pachnące, zebrane w wiechowaty kwiatostan długości do 50 cm, o bocznych odgałęzieniach wydłużonych, luźnokwiatowych; w górnej części wiechy kwiaty męskie – pręcikowe, dolne obupłciowe.
Owoc: Owłosiona torebka. Nasiona płaskie, oskrzydlone.
Gatunki podobne: Liście młodych roślin są bardzo podobne do liści goryczki żółtej.

Pędy przed kwitnieniem
Kwiatostan
Kwiaty

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. W pierwszych latach życia wytwarza tylko przyziemną rozetę liści. Kwitnie od czerwca do sierpnia, zapylana jest przez muchówki i motyle. Rośnie w wilgotnych lasach, źródliskach, na górskich łąkach. W Bieszczadach występuje na wysokości 560–1325 m n.p.m., najwyżej położone jej stanowisko znajduje się na Krzemieniu.
Roślina trująca: Cała roślina jest silnie trująca. Zatrucie objawia się początkowo osłabieniem i zwolnieniem rytmu serca, a następnie porażeniem mięśni klatki piersiowej uniemożliwiającym oddychanie^[4]. Jest to roślina bardzo silnie trująca, już spożycie 1–2 g korzeni może być śmiertelne^[4]. Liczba chromosomów 2n= 16^[5].

Zagrożenia i ochrona

W Polsce roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożona może być zmianą warunków siedliskowych (np. w wyniku osuszania terenów na których występuje), oraz zbieraniem ze stanowisk naturalnych w celach leczniczych.

Zastosowanie

Roślina lecznicza. Surowiec zielarski (z uprawy): kłącze ciemiężycy z korzeniami – Rhizoma Veratri cum radicibus. Zawiera silnie toksyczne alkaloidy sterolowe – protoweratrynę, germerynę, germinę, rubijerwinę, izorubijerwinę (do 1,5%) oraz gorzki glikozyd – weratramaryna, kwasy organiczne (weratrynowy i chelidonowy). Dawniej stosowana jako środek drażniący skórę i miejscowo znieczulający, obecnie stosowany tylko do produkcji leków gotowych i w weterynarii, jako środek żołądkowy. Wyciągi alkoholowe lub octowe były używane do zwalczania wszawicy.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
↑ ^a ^b Veratrum album L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-02-28].
↑ ^a ^b ^c Burkhard Bohne, Peter Dietze: Rośliny trujące: 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących. Warszawa: Bellona, Spółka Akcyjna, 2008. ISBN 978-83-11-11088-5.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

Bibliografia

Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).

[powo-3] Veratrum album L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-02-28].

[A-4] Burkhard Bohne, Peter Dietze: Rośliny trujące: 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących. Warszawa: Bellona, Spółka Akcyjna, 2008. ISBN 978-83-11-11088-5.

[5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]