Escòla Gaston Febus
L'Escòla Gaston Febus (Escole Gastoû Fèbus, dens la grafia de la sua fondacion) qu'ei ua escòla (seccion deu movament deu Felibritge) fondada en 1896, qui amassa los parçans de parlar gascon. Fondada a Pau, qu’a adara lo son sièti au castèth de Mauvesin (Pirenèus Hauts). La sua mission qu’ei de promóver la lenga e la cultura regionaus. Que gerish lo castèth de Mauvesin e ua maison d’edicion dita Edicions Reclams. La sua revista literària, Reclams (ancianament Reclams de Biarn e Gascougne) qu’existish desempuish 1897.
La creacion
[modificar | Modificar lo còdi]
Simin Palay qu’encontra Miquèu Camelat a la hèsta deu felibrige de Tarba en 1890. Lo joen Camelat (19 ans) qu’ei premiat per ua poesia. L’annada que seguish, Simin Palay que’u perpausa de fondar ua escòla, qu’ei a díser ua seccion locau deu movament deu felibrige. Que cau sèt signaturas entà demandar aquera creacion aus fondators deu felibritge Frédéric Mistral, Josèp Romanilha, Théodore Aubanel... Que serà mauaisit pr’amor digun ne cretz a un tau movament en Gasconha.
Qu’encontran en prumèr Pierre Daniel Lafore, secretari de la mairia d’Ortès qui serà hòrt actiu. Aqueste que hè seguir lo maire d’Ortès, Adrien Planté. Puish dus regents bearnés, Jean-Victor Lalanne e Jean Eyt. Fin finau, lo felibre tolosan Pierre Bacquié-Fonade e l’escrivan tolosan Danton Cazelles que signaràn la demanda tà ajudar los Gascons. Simin Palay, au servici militar, n’a pas lo dret de signar. La demanda qu’ei acceptada en 1896.
Lo purmèr president qu’ei Adrien Planté e un deus capdaus d'aunor, Vastin Lespy. L'Escòla qu'ei ua verdadèra escaduda : 500 membres en quauques mes.
Las prumèras accions
[modificar | Modificar lo còdi]L’Escòla que definish la sua mission :
La Société Félibréenne du Sud-Ouest, dite Escole Gastou Febus, est constituée dans le but de développer l’étude de la vieille langue romane des anciennes provinces de Gascogne et du Béarn, de leurs anciennes coutumes, de leurs légendes, de leurs traditions, en un mot tout ce qui se rattache à l’histoire et à la législation du Béarn et des trois parties de l’ancienne Gascogne : les Landes, la Bigorre et l’Armagnac.[1]
Qu’avian ua revista, Reclams de Biarn e Gascougne ; lo prumèr numèro que data de heurèr de 1897. La revista, adara entitolada Reclams, qu’existish totjorn e qu’ei totjorn ua revista literària de lenga d’òc.
En 1903, que causishen tres projèctes màgers : realizacion d’un diccionari, creacion d’un musèu gascon e realizacion d’un libe de l’istòria deu Bearn. Aqueth tresau projècte ne sortirà pas.
Lo diccionari
[modificar | Modificar lo còdi]Dab los prumèrs numèros de la revista Reclams de Biarn e Gascougne, qu’an evaluat la dificultat de legir un tèxte en gascon quan cada autor.a escriu a la sua faiçon. Que crean en 1904 un comitat de l’ortografia dab MM. Baudorre, Camélat, Daugé, Lafore, Lacoarret, Lacoste e Palay. Que’s van basar suus trabalhs d’Édouard Bourciez, romanista e lingüista. Qu’ei la neishença de la grafia febusiana.
Que crean tanben ua comission deu diccionari dab, en mei de los de la comission de l’ortografia, MM. Batcave, Bergés, de Brescon, Darclanne, Dejeanne, Dubarrat, Lacaze e Sarran.
En genèr 1907, Jean-Victor Lalanne qu’escriu sus la revista : coum la serou Anne, n’ey, au Diu bibostes, bis arriba arrèy. (Com la seròr Anne, n’èi, au diuvivòstas, vist arribar arren). Sense competéncia especiau, lo trabalh n’avança pas. La guèrra de 1914-1918 arrestarà tot.
En 1920, Jean-Victor Lalanne, vadut capdau de l’Escòla Gaston Febus, que torna aviar lo trabalh deu diccionari.[2] Que calerà aténder Simin Palay, navèth capdau, tà començar de vertat. Que serà ajudat per tots los membres de l’Escòla e, sustot, per Louis Rouch, lingüista. Aqueste que perpausarà modificacions a la grafia febusiana tà estar mei comprés per las generacions futuras.[3] Lo prumèr tòme (letras A a E) que sortish en 1932, lo tòme dusau en 1934. Que conteng 60 000 mots o expressions sus 1 200 paginas. Que i tròban arreproèrs, cançons, locucions, explicacions de tradicions.
Lo Dictionnaire du Béarnais et du Gascon modernes de Simin Palay que vad ua referéncia per la lenga de Gasconha, lo "tesaur gascon" coma l’apèra l’istorian Charles Samaran.
Que serà tornat editat mei d’un còp peu CNRS dab dus ajustèrs : en 1963 (edicion dita de 1961) e en 1974 dab sustot l’introduccion deus mots amassats per Fernand Sarran suu departament deu Gèrs.[4]
En 2020, l’Escòla Gaston Febus qu’edita ua tresau edicion.
Lo castèth de Mauvesin
[modificar | Modificar lo còdi]
Albin Bibal, membre de l’Escòla Gaston Febus, que crompa çò que demora deu castèth de Mauvesin (roeinas) e que’u passa a l’Escòla lo 28 de març de 1907.
Lo curè de Mauvesin que’n serà lo conservator dinc a 1943. Que hè quauques òbras tà consolidar l’edifici. La renovacion vertadèra que debuta en 1981. Lo conservator, Guy Cassagnet, que securiza lo castèth e hè renovacions electricas.
En 1999, lo conselh d’administracion qu’avia ua renovacion sancèra. Olivier NAVIGLIO, caparquitècte deus monuments istorics, que hè los estudis. Lo permís de construsir qu’ei depausat lo 16 de abriu de 2002. Benevòles e enterpresas qu’i van trabalhar mei de quinze ans. Fin finala, en 2019, lo castèth que sembla au castèth construsit per Gaston Febus. Lo castèth que’s pòt visitar dab guidas en mei d’au lenga de quau lo gascon.
Ua sala que conteng los libes de l’Escòla Gaston Febus (de cap a 3 000) que pòden consultar au castèth. Los libes liures de dret que son a disposicion sus un site internet.
Las activitats actuaus de l’Escòla Gaston Febus
[modificar | Modificar lo còdi]La gestion deu castèth
[modificar | Modificar lo còdi]- descobèrta de l’Edat Mejancèr
- activitats e animacions
La maison d’edicion
[modificar | Modificar lo còdi]L’Escòla Gaston Febus e las Edicions Reclams qu'editan la revista literària Reclams e tanben libes d’autors gascons, enter los quaus Cesari Daugèr, Miquèu de Camelat, Albèrt Peirotet, Andrèu Pic, Bernat Manciet, Sèrgi Javaloyès, Eric Gonzalès.
Los sitis numerics de cultura gascona
[modificar | Modificar lo còdi]L’Escòla Gaston Febus que perpausa sites de difusion de cultura regionau :
- escolagastonfebus.com : articles culturaus en francés, sustot basats sus libes de l’Escòla
- arraton.fr : articles de cultura generau en gascon taus mainats (5-12 ans)
- actu’joens : site d’actualitat hèir per joens tà joens (15-25 ans)
Ligam extèrne
[modificar | Modificar lo còdi]- Site oficiau de Reclams [1].
- Site oficiau de Escòla Gaston Febus [2].
- Libièr de l'Escòla Gaston Febus [3]
- articles culturaus sus la Gasconha [4]
- site entà mainats en gascon [5]
Notas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Le château de Mauvezin, Jean-François Abadie e Serge Clos-Versaille, Ed. Escòla Gaston Febus
Les débuts de Reclams de Biarn e Gascougne, Jean-Marie Sarpoulet, Presses universitaires de Bordeaux, juin 2005
Reclams especiau Castèth de Mauvesin, n°857, deceme 2020
